Камэнтаваць вырашальную стадыю за акіян выправіўся мэтар сваёй справы Ўладзімер Навіцкі. Аднак ёсьць зьвесткі, што на адрас кіраўніцтва Нацыянальнай тэлерадыёкампаніі накіраваны калектыўны зварот грамадзянаў з просьбай арганізаваць дадатковую трансьляцыю на спартовым канале «Беларусь-5», дазволіўшы на ёй папрацаваць Паўлу Баранаву і Дзьмітрыю Герчыкаву — зь дзясятка журналістаў толькі яны камэнтавалі матчы першынства на роднай мове. Ці сапраўды гэта так?
— Увогуле на чэмпіянаце сьвету засталося правесьці ўсяго два матчы — фінал і гульню за трэцяе. Паводле нашага раскладу выходзіць, што Ўладзімер Навіцкі будзе камэнтаваць фінал, матч за бронзу — у Аляксандра Дзьмітрыева, нас у сьпісах ужо няма. Разам з тым, сапраўды, ёсьць людзі, якія пішуць, скажам так, пэтыцыю на БТ, просяць, каб паралельна мы зь Дзьмітрыем Герчыкавым правялі фінал на «Беларусь-5», адпрацавалі на беларускай мове. Але адносна гэтага нічога ня ведаю, пакуль мне ад кіраўніцтва ніхто не тэлефанаваў. Напэўна, наўрад ці такое здарыцца, бо расклад ёсьць расклад. Вядома, усякае можа быць: калі пераканаюць нашага старшыню, ён можа валявым рашэньнем зьмяніць праграму і дазволіць. Як мы гэта, дарэчы, рабілі пад сэзон Лігі чэмпіёнаў: на многія матчы — паўфінал, фінал, напрыклад — рабілі паралель на тэлеканалах «Беларусь-1» і «Беларусь-5». Такое таксама магчыма. Праўда, тут ёсьць пэўныя меркаваньні кіраўніцтва, каб фінал быў, скажам, толькі на тэлеканале «Беларусь-2». Таму я ведаю толькі тое, што ў гэтым пляне ёсьць нейкі рух, каб папрасіць старшыню прызначыць нас паралельна на фінал. Але што я ведаю на дадзены момант, дык справа менавіта такая: мы ўжо на чэмпіянатах сьвету сваё адпрацавалі, і пакуль у раскладзе мяне асабіста няма. З чыстым сумленьнем можна адпачываць.
— Павал, вы ўжо казалі, што беларускамоўнае камэнтатарства — цалкам ваша ініцыятыва, а цяперашняя сытуацыя на БТ такая, што ніхто нікога не абмяжоўвае, але і не прымушае. Ці правільна я зразумеў?
— Я не хвалюся ніякім чынам, што гэта мая ініцыятыва. Наадварот, у гэтым сэнсе я, хутчэй, выказваю ня тое што сваё задавальненьне, а нейкі сум нават — што ўсё залежыць ад асабістай ініцыятывы таго ці іншага чалавека, камэнтатара. Так не павінна быць, бо павінна быць практыка, такая, калі жадаеце, палітыка, каб усё больш было камэнтатараў, якія працуюць на роднай мове. Аднак не прымусіш жа нікога, улічваючы, што ў дзяржаве дзьвюхмоўе. Таму здорава, што ўвогуле ёсьць такая магчымасьць працаваць на дзьвюх мовах. Бо я чуў, вядома, меркаваньні наконт таго, што ў нас, у камэнтатараў, лёгкі выбар — маўляў, на якой мове пажадаеш, на той і працуй. Цяпер, магчыма, і так, з улікам, што ўжо такая практыка ёсьць, што ёсьць да каго зьвяртацца — я маю на ўвазе наш вопыт, наш прыклад. Але пры гэтым, калі я толькі пачынаў, гэта насамрэч было вельмі няпроста. Людзі, ад якіх гэта залежала, і так асабліва мову не віталі, яны заўсёды прыкрываліся аднымі і тымі ж фразамі. У тым сэнсе, што, вядома ж, мова — гэта цудоўна, але каб працаваць на мове ў эфіры, трэба працаваць ідэальна. Што само па сабе ўжо сьмешна, улічваючы, што ідэальна не працуе, напэўна, ніхто ў сьвеце, нават на сваіх родных мовах. Заўсёды ёсьць нейкія недарэчнасьці, недасканаласьці і ўсё астатняе. І працаваць дасканала на мове, нават калі пасадзіць за мікрафон нашых цудоўных актораў ды паэтаў — я вас проста запэўніваю, што рэпартаж атрымаецца няхай сабе ня з моўнага, дык зь іншага пункту гледжаньня, мякка кажучы, непрафэсійны. І тут нічога асаблівага няма. Патрэбна практыка ў першую чаргу, вось і ўсё.
— Ці можна казаць, што факт наяўнасьці беларускай мовы ў вашых рэпартажах сьведчыць пра зьмену стаўленьня ў лепшы бок?
Я рады, што наша праца, мая ў пары зь Дзьмітрыем Герчыкавым, была ацэненая даволі высока
— Ну, тое, што ўжо ўдалося зрабіць, гэта пацьвярджае. Спачатку, два гады таму, — пачаць камэнтаваць чэмпіянат Беларусі на роднай мове, потым чэмпіянат Англіі па-беларуску, потым Лігу чэмпіёнаў на мове, нават адпрацаваў фінал Лігі чэмпіёнаў. І нарэшце кульмінацыяй, зразумела, чэмпіянат сьвету. То бок тое, што ўдалося гэта зрабіць увогуле, удалося зрабіць так, што кіраўніцтва не перашкаджала, а, наадварот, такія высілкі падтрымала — вядома, бязь лішняй сьціпласьці скажу, што гэта велізарная перамога. Я рады, што наша праца, мая ў пары зь Дзьмітрыем Герчыкавым, была ацэненая даволі высока. Так што такое пытаньне, што мовы, маўляў, мала, магчыма, людзі і маюць права задаваць з вонкавага боку. Але я, ведаючы сытуацыю знутры, ведаючы ўвогуле, як гэта ўсё адбывалася, паколькі я сам непасрэдны ўдзельнік таго працэсу, скажу, што можна толькі парадавацца таму, што ёсьць магчымасьць вярнуць беларускую мову ў эфір, вярнуць беларускамоўны рэпартаж, разьвіваць яго, працаваць надалей з гэтым. Асабіста мне гэта прыносіць велізарнае задавальненьне, таму што гэта вельмі цікавы працэс, клясны працэс, і я толькі чакаю, што зьявяцца яшчэ камэнтатары, якія гэты рух падтрымаюць і мы будзем у гэтым сэнсе працаваць надалей разам.
— Летась запрацаваў спартовы канал «Беларусь-5». Магчыма, адной з умоваў працы на ім журналістаў варта было б увесьці абавязковае веданьне беларускай мовы?
— Ну, магчыма, і так, але асабіста я не лічу, што кіраўніцтва будзе адмыслова засяроджвацца менавіта на такім пытаньні, бо, яшчэ раз паўтаруся, няма такой палітыкі. Гэта ўсё — асабістая ініцыятыва. Прыкладам, я сам вось пажадаю і перавяду ўсе свае рэпартажы на расейскую мову — і ўсё, у эфіры беларускай мовы амаль што не застанецца. Толькі з-за таго, што пажадаю асабіста я. Аднак зразумела, што ў мяне жаданьне абсалютна іншае — працаваць на мове. Я пра што і кажу: няма такой сплянаванай палітыкі, няма плянаў працы дзеля вяртаньня беларускай мовы ў эфір. Гэта ўсё асабістае жаданьне таго ці іншага чалавека. Таму і атрымліваецца, што калі прафэсійныя камэнтатары, якія ўжо працуюць на тэлеканале, працуюць менавіта ў такіх вось умовах — зыходзячы з асабістага жаданьня, як я буду працаваць, на якой мове — то, на мой погляд, ня вельмі справядліва патрабаваць ад новых імёнаў, ад тых людзей, якія зьяўляюцца ў нас на тэлеканале «Беларусь-5», нечага іншага — у прыватнасьці, дасканалага валоданьня беларускай мовай. Аднак я цалкам дапускаю, што ўрэшце зьявяцца такія ж людзі, энтузіясты, якія прыйдуць і ў іх саміх будзе жаданьне працаваць на беларускай мове. Гэта, дарэчы, лепшы варыянт, чым, напрыклад, кагосьці ўзяць ды прымусіць. Хай сабе чалавек і ўмее, але ў яго няма жаданьня працаваць на роднай мове. Нашмат лепш, каб ён ведаў, дзеля чаго гэта робіць і навошта гэта патрэбна. Таму, як мне здаецца, наўрад ці мае нейкі сэнс такім чынам набіраць новых людзей.
Няма такой сплянаванай палітыкі, няма плянаў працы дзеля вяртаньня беларускай мовы ў эфір
— Увогуле складаецца парадаксальная сытуацыя: камэнтатары могуць ведаць некалькі замежных моваў, але ня родную.
— Ведаць родную мову, безумоўна, неабходна. Тыя людзі, якія ў нас час ад часу зьяўляюцца, толькі пачынаюць свой шлях камэнтатарскі, — магу сказаць, што гэта людзі адукаваныя, некаторыя зь іх ведаюць некалькі замежных моваў, а таксама, я так мяркую, сябруюць і зь беларускай мовай, — адзінае, што яшчэ крышачку баяцца на ёй працаваць, бо практыкі ўсё ж не хапае. Але я думаю, што ўсё будзе добра. Будзем працаваць у гэтым кірунку, і час ад часу новыя людзі абавязкова будуць зьяўляцца.
У гэтым сэнсе магу такі прыклад прывесьці. Увесну я ўдзельнічаў у адным сэмінары, зьвязаным з інтэрнэт-трансьляцыямі матчаў нацыянальнага першынства, перад новым сэзонам чэмпіянату Беларусі. Кожны ў сваёй сфэры: былі апэратары, якія працавалі з апэратарамі, я, адпаведна, адказваў на пытаньні камэнтатараў. І вось адно з апошніх пытаньняў было пытаньне мовы. Якраз нашы камэнтатары, якія працуюць на інтэрнэт-трансьляцыях, пацікавіліся наконт беларускай мовы. І я іх падтрымаў. Сказаў: калі ў вас ёсьць жаданьне працаваць на мове, нават калі нешта і не атрымліваецца, працягвайце працаваць, і ў вас зь цягам часу ўсё будзе ў парадку. Адным словам, падтрымаў іх у гэтым сэнсе ў першую чаргу маральна. Ну, і што мы бачым? Мы бачым, што як стартаваў сэзон, у Жодзіне (хоць там гэта ўжо раней практыкавалася), у Берасьці, у Бабруйску, у Гомелі, дзесьці яшчэ, каб не памыліцца — там пачалі людзі працаваць менавіта на мове. Адным словам, дакладна, што ў гэтым сэзоне ў інтэрнэт-трансьляцыях працэнт беларускамоўных рэпартажаў значна павялічыўся — у параўнаньні з тым, што было, прыкладам, год таму. Ну, і ёсьць сьмеласьць у мяне спадзявацца на тое, што такім чынам і я да гэтага прычыніўся, прынамсі натхніўшы некаторых хлопцаў, каб працаваць у гэтым кірунку.
— Гэта што тычыцца энтузіястаў. А што з прафэсіяналамі?
— Яшчэ раз, мабыць, паўтаруся: калі ўжо справа тычыцца нацыянальнага тэлебачаньня, тэлебачаньня дзяржаўнага ўзроўню, то, адпаведна, тут праца з мовай павінна ўжо быць прафэсійная. Гэта азначае, што павінна працаваць і каманда лінгвістаў, і каманда стылістаў, і ўсялякія іншыя службы. Адным словам, вярнуць тое, што мы так вельмі хутка, на жаль, страцілі. Гэта тое, што тычыцца менавіта беларускамоўнага спартыўнага рэпартажу. А вы ж цудоўна разумееце, што сам па сабе спартыўны рэпартаж — гэта толькі частка ў эфіры, у тым ліку і беларускамоўным. Вось так. Але што застаецца? Будзем працаваць у гэтым кірунку, інакш ніяк.
Увогуле, падводзячы рысу пад працай на трансьляцыях з чэмпіянату сьвету, скажу: асабіста я вельмі задаволены тым, што атрымалася. І ўпэўнены, што вялізнай колькасьці нашых заўзятараў, футбольных аматараў, тэлегледачоў наша праца на беларускай мове спадабалася.
— Ня толькі аматарам, але і адмыслоўцам. Былы футбаліст менскага «Дынама» Людас Румбуціс у інтэрвію Свабодзе адзначаў выбітную працу Паўла Баранава...
— (Сьмяецца) Так, я размаўляў зь Людасам Румбуцісам, мы сустракаліся на сьвяточнай вячэры, арганізаванай амбасадай ЗША падчас матчу зборных ЗША і Бэльгіі, размаўлялі. І сапраўды, ён і раней, і цяпер выказваўся зь вялікім задавальненьнем, выпраменьваў нейкую радасьць, нават з натхненьнем пра гэта казаў, вочы сьвяціліся ў Людаса Ёнавіча. Ну, ня буду хавацца, скажу: вядома, было вельмі прыемна чуць вось такія словы. Таму на прыкладах такіх вось вядомых людзей, публічных асобаў, прадстаўнікоў беларускага футболу мы бачым, што наша праца прыйшлася даспадобы вельмі многім. Але мы пры ўсёй павазе да гэтых людзей маем на ўвазе ў першую чаргу нашу аўдыторыю — простых людзей, простых аматараў футболу. Як ні круці, вялікая колькасьць людзей глядзіць футбол раз на два гады, ад чэмпіянату Эўропы да чэмпіянату сьвету, а хтосьці, мабыць, засяроджваецца толькі на чэмпіянаце сьвету. Наш народ, які, безумоўна, сачыў за чэмпіянатам сьвету ў кампаніі іншых народаў, пачуўшы беларускую мову, магчыма, натхніцца той ці іншай справай. У дзяцей, спадзяюся, нешта адкладзецца ў галаве, у падлеткаў. Карацей, будзем спадзявацца, што з Божай дапамогай вось гэтае семя, якое мы кідаем, актывізуе інтарэс нашага народу да нашай жа мовы. Бо я ўжо ня раз казаў і цяпер скажу рэч даволі патасную: «Мова — гэта душа народа». І насамрэч гэта праўда. Гэта адлюстроўвае толькі тое, што бяз моўнага асяродзьдзя дасканалай, суцэльнай нацыі, стопрацэнтнай нацыі проста не атрымаецца. Лішні раз у гэтым пераконваюся, калі выяжджаю за мяжу, гляджу, як жывуць тыя ці іншыя людзі ў тым ці іншым асяродзьдзі, у той ці іншай краіне, і бачу, што мова для іх — гэта сродак яднаньня. Гэта дазваляе ім адчуваць сябе сапраўдны народам. А мы, беларусы, — мы суцэльная, натуральная, эўрапейская нацыя. І мы павінны застацца гэтай эўрапейскай нацыяй. А бяз мовы гэткай самадастатковай, эўрапейскай нацыяй мы ня станем аніяк.
Павал Баранаў нарадзіўся ў 1976 годзе, скончыў факультэт журналістыкі Белдзяржунівэрсытэту. Трапіўшы на тэлебачаньне, спачатку працаваў у аддзеле падрыхтоўкі публіцыстычных праграмаў, але пры канцы 1990-х правёў свой першы футбольны рэпартаж. На сёньня камэнтатарскі стаж — паўтара дзясятка гадоў, спэцыялізуецца на футболе і боксе. У 2011 годзе стаў уладальнікам прэміі «Тэлевяршыня». Некалькі гадоў таму атрымаў высокабюджэтнае запрашэньне ад расейскага тэлеканалу «НТВ-Плюс», але ўрэшце вырашыў працаваць на карысьць беларускіх заўзятараў. Адзін з рэдкіх камэнтатараў Беларускага тэлебачаньня, які пасьлядоўна адстойвае права на беларускамоўны рэпартаж.
