Спадар Уладзімер, Вашыя творы шмат разоў перакладалі на іншыя мовы. Ці пашанцавала Вам на перакладчыкаў? Ці здараліся ў супрацы зь імі сумныя «праколы» ці, выбачайце за міжвольны калямбур, вясёлыя «прыколы»?
На маю думку, твой перакладчык — гэта самы дарагі, самы адданы твой чытач.
Хіба ня дзіва, калі яшчэ, па сутнасьці, юны аўтар дастае з паштовай скрынкі ліст зь весткаю, што вядомы перакладчык зацікавіўся ягонай першай аповесьцю? Так прычынілася са мною пасьля выхаду дэбютнай кніжкі прозы «Добры дзень, мая Шыпшына!» Аўтарам ліста быў стары мудры майстар з эстонскай выспы Саарэмаа Олеў Йыгі. Дзякуючы яму першай іншаю мовай, на якой загучала напісанае мной па-беларуску, сталася эстонская, а не расейская, як зазвычай здаралася тады. Гэта быў вялікі і, напэўна, незаслужаны гонар, бо спадар Олеў пераўвасабляў па-эстонску Янку Брыля, Івана Мележа, Васіля Быкава…
Ліставаньне з славутым саарэмцам было для мяне сапраўднай духоўнай раскошаю. Але разам з тым і цудоўнай школай. Адзін з маіх літаратурных герояў — малады забойца Васька — меў за кратамі мянушку Казёл. Камусьці можа здавацца, што сэнс яе — адназначны. А вось Олеў Йыгі склаў цэлую табліцу з рознымі адценьнямі і канатацыямі гэтага турэмнага тэрміну. Табліцу суправаджалі спасылкі на добры дзясятак рарытэтных слоўнікаў, сярод якіх былі, як памятаецца, нават нейкія шпіёнскія.
Аповесьць надрукавалі ў Эстоніі адначасова зь зьяўленьнем у «ЛіМе» рэцэнзіі на маю кніжку. Аўтарам быў адзін з нашых тагачасных мэтраў, у якога пахвальныя словы сыпаліся нібы з казачнага рога. Некалькі дзён я бясконца перачытваў тую публікацыю і лётаў як на крылах. У пятніцу прыйшоў ліст ад Олева. Ён, як заўсёды назваўшы мяне «дарагім калегам», дасьціпна, але бязьлітасна спляжыў рэцэнзію і рэцэнзэнта, а адзначаныя ім творы назваў найбольш слабымі і бездапаможнымі, параіўшы больш такіх не пісаць, а мэтру ня верыць.
Магчыма, гэта найлепшы ўрок, які я атрымаў у сваім літаратурным жыцьці. Так шкада, што прачытаць маю другую кнігу Олеў ужо не пасьпеў. Зь мяне, відавочна, было б больш толку.
Праколы і прыколы пачаліся, калі мой зборнік прозы ўключыла ў плян маскоўскае выдавецтва «Молодая гвардия». Гістарычныя апавяданьні дасьведчана й сумленна перакладала Валянціна Шчадрына. Яна выдатна валодала беларускай моваю, але ўсё роўна прысылала доўгія сьпісы пытаньняў. У выніку «пракол» у тэксьце, што прыйшоў на аўтарызацыю, знайшоўся толькі адзін. Мой «кажанаваты», іншымі словамі, нізкарослы шляхціч ператварыўся ў «шляхтича, похожего на летучую мышь», з чаго мы потым разам пасьмяяліся.
Але кніга мела яшчэ і сучасную частку. Яе прасоўваў да расейскага чытача нейкі таварыш Пяцібратаў, які на сувязь упарта не выходзіў. Выдавецкая сакратарка на мае званкі ўнікліва адказвала, што загадкавы Пяцібратаў выйшаў, захварэў альбо чамусьці паехаў у Ханты-Мансійск. Дасланы мне нарэшце на вычытку тэкст нарадзіў імкненьне неадкладна купіць квіток, прыехаць у Маскву і, перапрашаю, начысьціць старэйшаму брату Пяцібратаву пысу.
Перапісваць нанова я мусіў практычна кожны сказ. Ды што там сказ! У выніку руплівай працы няўлоўнага майстра мастацкага перакладу часта скажаўся і калечыўся сэнс усяго тэксту. Дый як магло быць іначай, калі слова «побач» пераўвасаблялася ў расейскае «посмотри», «прыму́с» рабіўся «при́мусом», а «лёс» — «лесом». Трансфармацыя «запалак» у «зажигалки», «нядзелі» — у «недзелю», а «аканіцаў» — усяго толькі ў «окна» выклікала, бадай што, уздых палёгкі, бо ў наступным радку замест «фіранкак» дзівосным чынам узьнікалі, трэба прызнаць, значна эратычнейшыя, але абсалютна недарэчныя ў тым кантэксьце «простыни». У іншым аповедзе з сытуацыяй, сапраўды набліжанай да эратычнай, прысутнічаў кот на мянушку Мантэсума, які нявыхавана хацеў дапамагчы гаспадару займацца адной важнаю справай. Той раз-пораз раззлавана крычаў на памочніка: «Апсік!» У выніку катоў у тэксьце зрабілася два: Мантэсума і Апсік. Трэба аддаць перакладчыку належнае: прынамсі аднойчы ён зазірнуў у слоўнік, адкуль дазнаўся, што «абраз» — гэта «оскорбление», і бязь лішніх сумневаў павесіў «оскорбление» на сьценку.
Калі мая расейская кніжка «Пока не погасла свеча» выйшла, я ўведаў, што карная экспэдыцыя ў Маскву ўсё адно скончылася б марна (калі б не драматычна для мяне самога). Пяцібратаў, якога я пасьпеў ахрысьціць Прайдзісьветавым, насамрэч не зьяўляўся асобай рэальнаю. За гэтым брацкім псэўданімам хавалася цэлая хэўрачка літаратурных прайдзісьветаў, што яўна глядзелі на беларусаў ды іхнія мову й літаратуру як на нешта другараднае.
Ды чаго чакаць ад пяцібратавых, калі гэтак ставіліся да нас, недалугаў, іхнія масьцітыя настаўнікі? Памятаю, як мяне ў ліку тузіна маладых айчынных літаратараў запрасілі на паседжаньне Рады па беларускай літаратуры Саюзу пісьменьнікаў СССР. Разгляд нашае творчасьці пачаўся з выступу вядомага маскоўскага крытыка, які ці то ўзрадавана, ці то зьдзіўлена паведаміў, што, маўляў, учора чытаў тэксты гасьцей і раптам зразумеў: беларуская мова ўсё ж, напэўна, існуе.
Дзякаваць Богу, мне больш лёсіла на перакладчыкаў іншых. На тых, хто разумеў, што перакладаецца ня слова словам, ня сказ — сказам і нават не абзац — абзацам, а сэнс — сэнсам.
Я згадаў бы чэшку Францішку Сокалаву, немца Норбэрта Рандава, літоўку Альму Лапінскене.
На ўкраінскую мяне выдатна пераклаў Аляксандар Ірванец, зь якім мы маем надзіва блізкае сьветаўспрыманьне.
Тры кнігі выйшла ў мяне па-польску. На маю думку, цудоўна справіўся з прозай Ян Максімюк. Калі вярнуцца да прыколаў, дык у апавяданьні «Рыба і іншыя» адзін дрэнны хлопчык цэлую ноч ходзіць па горадзе зь лязом у руках. Ён пакуль што не зьбіраецца нікога рэзаць. Проста горад абклеены абвесткамі, што там адбудзецца «чемпионат СССР по академической гребле», і хлопчык старанна выразае ў слове «гребля» дзьве першыя літары. Што робіць у польскім тэксьце Максімюк? Ён па-майстэрску пераўтварае спаборніцтвы па гэтай самай «гребле» ў першынство «w skakaniu do wody». Задача начнога рупліўца істотна спрашчаецца, бо цяпер яму дастаткова адрэзаць усяго адну літару.
Ну а бліскучы пераклад на польскую мову паэтычнай кнігі «Паром празь Ля-Манш», зроблены Адамам Паморскім, прынёс вельмі дарагую для мяне міжнародную прэмію Гданьскай мэрыі.
Некалі ў нашым (а цяпер ужо даўно іхнім) Доме літаратара выступаў савецкі паэт Расул Гамзатаў. На пытаньне, ці задаволены ён перакладамі сваіх вершаў на беларускую мову, знакаміты горац адказаў велягурыста і хітрамудра. Арыгінал, маўляў, — як пэрсыдзкі дыван, што зьзяе ўсімі фарбамі вясёлкі, а пераклад — той самы дыван, перавернуты на спод. А паколькі яго, Гамзатава, сьпярша перакладаюць з аварскай на расейскую, а потым ужо беларусы яшчэ раз — з расейскай на сваю мову, дыван зноў пераварочваецца і зіхаціць.
Гучыць прыгожа, але пагадзіцеся, што ў такой творчай мэтодзе больш за ўсё пылу.
Я рады, што мяне перакладаюць з арыгіналу. Кажуць, што менавіта зь беларускай на чачэнскую зрабіў незадоўга да сваёй сьмерці пераклад майго эсэ «Незалежнасьць — гэта…» аднакурсьнік нашага Леаніда Галубовіча на маскоўскіх Вышэйшых літаратурных курсах, паэт і палітык Зэлімхан Яндарбіеў. Спадзяюся, што Алах не палічыў тое грахом. Няхай доўжыць ён на зямлі памяць пра спадара Зэлімхана!
Ганна, маладая перакладчыца
На маю думку, твой перакладчык — гэта самы дарагі, самы адданы твой чытач.
Хіба ня дзіва, калі яшчэ, па сутнасьці, юны аўтар дастае з паштовай скрынкі ліст зь весткаю, што вядомы перакладчык зацікавіўся ягонай першай аповесьцю? Так прычынілася са мною пасьля выхаду дэбютнай кніжкі прозы «Добры дзень, мая Шыпшына!» Аўтарам ліста быў стары мудры майстар з эстонскай выспы Саарэмаа Олеў Йыгі. Дзякуючы яму першай іншаю мовай, на якой загучала напісанае мной па-беларуску, сталася эстонская, а не расейская, як зазвычай здаралася тады. Гэта быў вялікі і, напэўна, незаслужаны гонар, бо спадар Олеў пераўвасабляў па-эстонску Янку Брыля, Івана Мележа, Васіля Быкава…
Ліставаньне з славутым саарэмцам было для мяне сапраўднай духоўнай раскошаю. Але разам з тым і цудоўнай школай. Адзін з маіх літаратурных герояў — малады забойца Васька — меў за кратамі мянушку Казёл. Камусьці можа здавацца, што сэнс яе — адназначны. А вось Олеў Йыгі склаў цэлую табліцу з рознымі адценьнямі і канатацыямі гэтага турэмнага тэрміну. Табліцу суправаджалі спасылкі на добры дзясятак рарытэтных слоўнікаў, сярод якіх былі, як памятаецца, нават нейкія шпіёнскія.
Аповесьць надрукавалі ў Эстоніі адначасова зь зьяўленьнем у «ЛіМе» рэцэнзіі на маю кніжку. Аўтарам быў адзін з нашых тагачасных мэтраў, у якога пахвальныя словы сыпаліся нібы з казачнага рога. Некалькі дзён я бясконца перачытваў тую публікацыю і лётаў як на крылах. У пятніцу прыйшоў ліст ад Олева. Ён, як заўсёды назваўшы мяне «дарагім калегам», дасьціпна, але бязьлітасна спляжыў рэцэнзію і рэцэнзэнта, а адзначаныя ім творы назваў найбольш слабымі і бездапаможнымі, параіўшы больш такіх не пісаць, а мэтру ня верыць.
Магчыма, гэта найлепшы ўрок, які я атрымаў у сваім літаратурным жыцьці. Так шкада, што прачытаць маю другую кнігу Олеў ужо не пасьпеў. Зь мяне, відавочна, было б больш толку.
Праколы і прыколы пачаліся, калі мой зборнік прозы ўключыла ў плян маскоўскае выдавецтва «Молодая гвардия». Гістарычныя апавяданьні дасьведчана й сумленна перакладала Валянціна Шчадрына. Яна выдатна валодала беларускай моваю, але ўсё роўна прысылала доўгія сьпісы пытаньняў. У выніку «пракол» у тэксьце, што прыйшоў на аўтарызацыю, знайшоўся толькі адзін. Мой «кажанаваты», іншымі словамі, нізкарослы шляхціч ператварыўся ў «шляхтича, похожего на летучую мышь», з чаго мы потым разам пасьмяяліся.
Але кніга мела яшчэ і сучасную частку. Яе прасоўваў да расейскага чытача нейкі таварыш Пяцібратаў, які на сувязь упарта не выходзіў. Выдавецкая сакратарка на мае званкі ўнікліва адказвала, што загадкавы Пяцібратаў выйшаў, захварэў альбо чамусьці паехаў у Ханты-Мансійск. Дасланы мне нарэшце на вычытку тэкст нарадзіў імкненьне неадкладна купіць квіток, прыехаць у Маскву і, перапрашаю, начысьціць старэйшаму брату Пяцібратаву пысу.
Слова «побач» пераўвасаблялася ў расейскае «посмотри», «прыму́с» рабіўся «при́мусом», а «лёс» — «лесом».
Перапісваць нанова я мусіў практычна кожны сказ. Ды што там сказ! У выніку руплівай працы няўлоўнага майстра мастацкага перакладу часта скажаўся і калечыўся сэнс усяго тэксту. Дый як магло быць іначай, калі слова «побач» пераўвасаблялася ў расейскае «посмотри», «прыму́с» рабіўся «при́мусом», а «лёс» — «лесом». Трансфармацыя «запалак» у «зажигалки», «нядзелі» — у «недзелю», а «аканіцаў» — усяго толькі ў «окна» выклікала, бадай што, уздых палёгкі, бо ў наступным радку замест «фіранкак» дзівосным чынам узьнікалі, трэба прызнаць, значна эратычнейшыя, але абсалютна недарэчныя ў тым кантэксьце «простыни». У іншым аповедзе з сытуацыяй, сапраўды набліжанай да эратычнай, прысутнічаў кот на мянушку Мантэсума, які нявыхавана хацеў дапамагчы гаспадару займацца адной важнаю справай. Той раз-пораз раззлавана крычаў на памочніка: «Апсік!» У выніку катоў у тэксьце зрабілася два: Мантэсума і Апсік. Трэба аддаць перакладчыку належнае: прынамсі аднойчы ён зазірнуў у слоўнік, адкуль дазнаўся, што «абраз» — гэта «оскорбление», і бязь лішніх сумневаў павесіў «оскорбление» на сьценку.
Калі мая расейская кніжка «Пока не погасла свеча» выйшла, я ўведаў, што карная экспэдыцыя ў Маскву ўсё адно скончылася б марна (калі б не драматычна для мяне самога). Пяцібратаў, якога я пасьпеў ахрысьціць Прайдзісьветавым, насамрэч не зьяўляўся асобай рэальнаю. За гэтым брацкім псэўданімам хавалася цэлая хэўрачка літаратурных прайдзісьветаў, што яўна глядзелі на беларусаў ды іхнія мову й літаратуру як на нешта другараднае.
Ды чаго чакаць ад пяцібратавых, калі гэтак ставіліся да нас, недалугаў, іхнія масьцітыя настаўнікі? Памятаю, як мяне ў ліку тузіна маладых айчынных літаратараў запрасілі на паседжаньне Рады па беларускай літаратуры Саюзу пісьменьнікаў СССР. Разгляд нашае творчасьці пачаўся з выступу вядомага маскоўскага крытыка, які ці то ўзрадавана, ці то зьдзіўлена паведаміў, што, маўляў, учора чытаў тэксты гасьцей і раптам зразумеў: беларуская мова ўсё ж, напэўна, існуе.
Дзякаваць Богу, мне больш лёсіла на перакладчыкаў іншых. На тых, хто разумеў, што перакладаецца ня слова словам, ня сказ — сказам і нават не абзац — абзацам, а сэнс — сэнсам.
Я згадаў бы чэшку Францішку Сокалаву, немца Норбэрта Рандава, літоўку Альму Лапінскене.
На ўкраінскую мяне выдатна пераклаў Аляксандар Ірванец, зь якім мы маем надзіва блізкае сьветаўспрыманьне.
Тры кнігі выйшла ў мяне па-польску. На маю думку, цудоўна справіўся з прозай Ян Максімюк. Калі вярнуцца да прыколаў, дык у апавяданьні «Рыба і іншыя» адзін дрэнны хлопчык цэлую ноч ходзіць па горадзе зь лязом у руках. Ён пакуль што не зьбіраецца нікога рэзаць. Проста горад абклеены абвесткамі, што там адбудзецца «чемпионат СССР по академической гребле», і хлопчык старанна выразае ў слове «гребля» дзьве першыя літары. Што робіць у польскім тэксьце Максімюк? Ён па-майстэрску пераўтварае спаборніцтвы па гэтай самай «гребле» ў першынство «w skakaniu do wody». Задача начнога рупліўца істотна спрашчаецца, бо цяпер яму дастаткова адрэзаць усяго адну літару.
Ну а бліскучы пераклад на польскую мову паэтычнай кнігі «Паром празь Ля-Манш», зроблены Адамам Паморскім, прынёс вельмі дарагую для мяне міжнародную прэмію Гданьскай мэрыі.
Некалі ў нашым (а цяпер ужо даўно іхнім) Доме літаратара выступаў савецкі паэт Расул Гамзатаў. На пытаньне, ці задаволены ён перакладамі сваіх вершаў на беларускую мову, знакаміты горац адказаў велягурыста і хітрамудра. Арыгінал, маўляў, — як пэрсыдзкі дыван, што зьзяе ўсімі фарбамі вясёлкі, а пераклад — той самы дыван, перавернуты на спод. А паколькі яго, Гамзатава, сьпярша перакладаюць з аварскай на расейскую, а потым ужо беларусы яшчэ раз — з расейскай на сваю мову, дыван зноў пераварочваецца і зіхаціць.
Гучыць прыгожа, але пагадзіцеся, што ў такой творчай мэтодзе больш за ўсё пылу.
Я рады, што мяне перакладаюць з арыгіналу. Кажуць, што менавіта зь беларускай на чачэнскую зрабіў незадоўга да сваёй сьмерці пераклад майго эсэ «Незалежнасьць — гэта…» аднакурсьнік нашага Леаніда Галубовіча на маскоўскіх Вышэйшых літаратурных курсах, паэт і палітык Зэлімхан Яндарбіеў. Спадзяюся, што Алах не палічыў тое грахом. Няхай доўжыць ён на зямлі памяць пра спадара Зэлімхана!
