Сьвяткаваньню Дня Волі ў Менску спадарожнічалі зьбіцьцё і затрыманьні ягоных удзельнікаў. Чым патлумачыць пэўную зьмену стаўленьня дзяржаўных мэдыяў да БНР? Чаму міліцэйскі спэцназ паводзіў сябе так брутальна? Як ацаніць дзеяньні апазыцыі напярэдадні і падчас акцыі?
Удзельнікі: намесьнік старшыні Партыі БНФ Віктар Івашкевіч і галоўны рэдактар інтэрнэт-газэты “Салідарнасьць” Аляксандар Старыкевіч.
Валер Карбалевіч: “Сёлетняе сьвяткаваньне Дня Волі мела шэраг асаблівасьцяў. Гэта і юбілей — 90 гадоў — БНР, і пэўны паварот уладаў да ідэалёгіі беларускай дзяржаўнасьці, і “адліга” ў дачыненьнях з Эўразьвязам (ЭЗ), і адносна мірнае правядзеньне апошнімі гадамі апазыцыйных акцый.
У прыватнасьці, зьвярнула на сябе ўвагу асьвятленьне дзяржаўнымі мэдыямі юбілейнай даты. Яно было незвычайным, месцамі нават аб’ектыўным і пазытыўным. Калі раней утварэньне БНР трактавалася як нэгатыўная зьява, а яе заснавальнікі абвяшчаліся ворагамі і здраднікамі, то цяпер абвяшчэньне Беларускай Народнай Рэспублікі прызнана пазытыўнай зьявай для беларускай гісторыі. Вінцук Вячорка на ўчорашнім мітынгу назваў гэта перамогай дэмакратычных сілаў, сказаў, што ўлады прызналі слушнасьць нашых ідэяў. Чым вы патлумачыце пэўную зьмену стаўленьня дзяржаўных мэдыяў да БНР?”
Адсюль і розныя дзеяньні. То спробы палепшыць імідж — для гэтага запрашаюцца іміджмэйкеры-лорды зь Вялікай Брытаніі. І пазытыўнае асьвятленьне стварэньня БНР — з гэтай сэрыі. То ініцыятыву перахапілі сілавікі, і вынік мы бачылі 25 сакавіка. Чаму так усё памянялася за адзін дзень? Цяжка сказаць, бо няма інфармацыі”.
Карбалевіч: “Але вось прэзыдэнцкія выбары Лукашэнка праводзіў пад лёзунгам “За Беларусь!” Леташні Дзень Незалежнасьці ўлады сьвяткавалі пад лёзунгам “За незалежную Беларусь!” Цяпер праходзяць канцэрты пад лёзунгам “Мы — беларусы!” Станоўчая ацэнка стварэньня БНР ляжыць у рамках гэтай тэндэнцыі. То бок адбываецца карэктаваньне дзяржаўнай ідэалёгіі”.
Івашкевіч: “Сёньня ніхто ў Беларусі ня хоча зьнікненьня незалежнай Беларусі. Барацьба ідзе за тое, якая будзе Беларусь. Заснавальнікі БНР у Другой Устаўной грамаце запісалі, што яна павінна быць дэмакратычнай, свабоднай, эўрапейскай краінай. Лукашэнка ж імкнецца стварыць незалежную Беларусь як самаізаляваную краіну ў саюзе з Іранам, Вэнэсуэлай, Кітаем”.
Мы шмат імкнемся пабудаваць нейкіх мадэляў, ня ведаючы, што насамрэч адбываецца ва ўладных структурах. Ня думаю, што слушна весьці гаворку пра тое, што спачатку там рэй вялі праэўрапейскія сілы, а потым ініцыятыву перахапілі сілавікі. Вядома, што рашэньне ў нашай краіне прымае адзін чалавек.
Часам дзеяньні ўладаў носяць каньюнктурны характар. Таму, напрыклад, мінулым годам “Эўрапейскі марш”, “Сацыяльны марш” прайшлі адносна спакойна. Але па сутнасьці гэтая ўлада не мяняецца, яна не трансфармуецца, як пра гэта любяць часам казаць у нашых колах.
Што больш істотнае, словы ці справы? Тое, што дзяржаўныя мэдыі станоўча ацанілі стварэньне БНР, ці жорсткі разгон дэманстрацыі, прысьвечанай гэтай даце?
Магу некалькі вэрсіяў прапанаваць наконт новых ацэнак дзяржаўнымі мэдыямі стварэньня БНР. Найперш, улада імкнецца перацягнуць на свой бок пэўную частку грамадзтва. Маўляў, мы таксама за незалежную Беларусь, прымаем БНР, таму чаго вам ісьці на гэтую апазыцыйную акцыю?”
Брутальныя дзеяньні міліцэйскага спэцназу
Карбалевіч: “На гэтым фоне, на фоне нібыта палітычнай адлігі, выглядаюць абсалютна нелягічнымі брутальныя дзеяньні міліцыі падчас учорашняга сьвяткаваньня. Паводле інфармацыі міністра ўнутраных спраў Навумава, затрыманы каля 80 удзельнікаў акцыі, шмат зьбітых. Калі вынесьці за дужкі разгон студзеньскай акцыі прадпрымальнікаў, то такіх жорсткіх дзеяньняў міліцыі падчас апазыцыйных шэсьцяў у Менску не было шмат гадоў. Як вы можаце пракамэнтаваць брутальныя дзеяньні міліцэйскага спэцназу супраць удзельнікаў акцыі?”
Івашкевіч: “Па-першае, наконт таго, што шмат гадоў не было такіх разгонаў. 25 сакавіка 2006 году было жорстка разагнана шэсьце і арыштаваны Казулін. Толькі ў 2007 годзе быў пэўны лібэралізм.
Думаю, гэта тлумачыцца тым, што спроба зрабіць маленькія саступкі ЭЗ і атрымаць рэальныя грошы ня спраўдзілася. А на рэальныя зьмены сутнасьці рэжыму ўлады ісьці ня хочуць. Таму ўлады прадэманстравалі эўрапейцам — маўляў, параўнайце: мы адпусьцілі палітзьняволеных, не разганялі некаторыя акцыі, вам гэтага мала — дык мы пакажам вам іншы бок. Мэсыдж Эўропе такі: не прымушайце нас быць дэмакратычнымі больш, чым мы можам, інакш будзе горш”.
Карбалевіч: “Дык гэта азначае канец трэнду лібэралізацыі, дыялёгу з ЭЗ і вяртаньне да звыклага статус-кво?”
Івашкевіч: “Я думаю, не. Гэта проста такая форма торгу”.
Старыкевіч: “Па-першае, наконт таго, што шмат гадоў не было такіх разгонаў. Быў жорсткі разгон акцыі, пераведзенай з нагоды візыту Пуціна ў Менск у сьнежні мінулага году. Так што тут можна казаць не пра гады, а пра месяцы.
Па-другое, не было і няма нікай лібэралізацыі ці “адлігі”. Лукашэнка спрабуе балянсаваць паміж Расеяй і Захадам, і таму час ад часу з каньюнктурных матываў ужывае тыя ці іншыя захады.
Але сутнасьць гэтага рэжыму не зьмяняецца. Тое, што ўлады зрабілі 25 сакавіка, цалкам адпавядае іхнай звычайнай лёгіцы. Што б там ні пісала “Советская Белоруссия”, 25 сакавіка застаецца для нашай улады і яе першай асобы вельмі моцным ідэалягічным раздражняльнікам.
Мы неяк па інэрцыі кажам пра вызваленьне палітвязьняў, іншыя захады, хоць кола даўно пайшло ўжо ў іншы бок, зьяўляюцца новыя палітвязьні, Менск бярэ курс на эскаляцыю канфлікту з ЗША”.
Як ацаніць дзеяньні апазыцыі?
Карбалевіч: “Калі браць пад увагу асаблівасьці сёлетняга сьвяткаваньня, то людзей прыйшло няшмат, тыя ж традыцыйныя 3 тысячы. Чаму так? І наколькі была падрыхтаваная апазыцыя да гэтай акцыі? Ці ня ёсьць памылкай збор людзей на плошчы Якуба Коласа з розных бакоў? Хіба нельга было прадбачыць, што міліцыя перакрые плошчу і разьдзеліць удзельнікаў акцыі на часткі? Гэта ўжо ня раз было”.
Івашкевіч: “Па-першае, любое месца, якое загадзя будзе абвешчана як месца збору, можа быць ачэплена. І аб’ектыўна атрымаецца, што людзі, якія будуць ісьці туды з розных бакоў, апынуцца разьяднанымі. Немагчыма захаваць месца збору тысяч людзей у тайне.
Па-другое, аргкамітэт акцыі выставіў сваіх прадстаўнікоў па ўсіх кірунках, дамовіўшыся, што трэба ладзіць шэсьце ў той бок, куды магчыма. Гэта і адбылося. Цэнтар гораду быў напоўнены маніфэстантамі.
Я перакананы, што калі б не было гвалту спэцназу, то маніфэстантаў было б нашмат больш. Таму што большасьць людзей, якія прыходзяць на акцыю, робяць выгляд выпадковых назіральнікаў, чакаюць, ці будзе гвалт. Калі не, то далучаюцца да ўдзельнікаў. Такі факт грамадзкага настрою.
Інфармацыйная падрыхтоўка акцыі была, можа, наймагутнейшая за ўсе часы. Добра была арганізавана падтрымка акцыі ў Эўропе, у Страсбуры. Зьявілася новая форма мабілізацыі: усебеларуская дыктоўка”.
Старыкевіч: “Можна знайсьці ў арганізацыі акцыі пэўныя хібы. Магчыма, пры лепшай арганізацыі сабралі б ня тры, а чатыры тысячы людзей, а пры добрым надвор’і — пяць тысяч. Але прынцыпова гэта не зьмяняе сытуацыі.
Шмат хто з дэмакратычных грамадзян зьняверыўся ў магчымасьці перамогі і знаходзіцца ў апатычным стане. Таму грамадзкая актыўнасьць падае, і гутарка ідзе пра мабілізацыю толькі партыйных актывістаў”.
Івашкевіч: “Дзеяньні ўладаў 25 сакавіка выбіваюць аргумэнты ў тых эўрапейскіх палітыкаў, якія разьлічвалі дамовіцца з Лукашэнкам. Мы павінны дамагчыся, каб ЭЗ пакараў рэжым за такія паводзіны”.
Старыкевіч: “Гэта тупіковы шлях, калі ў якасьці галоўнага чыньніка бачыцца вонкавы ўплыў. Ня думаю, што такім чынам можна дамагчыся сур’ёзных зьменаў у краіне”.
