ځانګړی راپور

د اکتوبر۲۴مه نېټه د ملګروملتونو ورځ ده. سږکال دغه نېټه داسې مهال رارسېږي چې په یاد سازمان کې د افغانستان د دایمي استازولۍ مساله او د دې کُرسۍ برخلیک د تا او ما ترمنځ، جنجالي شوی دی.

تازه، خبریاله انیسه شهید چې د افغان مېرمنو په یو پلاوي کې یې د پنجشنبې په ورځ په نیویارک کې د ملګرو ملتونو په مقر کې د دغه سازمان له یو شمېر استازو او د بېلابېلو هېوادونو له سفیرانو سره کتلي ازادي راډیو ته یې ویلي، په یاده ناسته کې د افغانستان استازی نه و چې د دغه هېواد د خلکو ستونزې تر نړیوالو ورسوي.

دوی د افغان ښځو او نجونو د ستونزو په تړاو د دغه سازمان له استازو سره کتلي وو.

مخکې له دې په ملګروملتونو کې د افغانستان د ګوښه شوي جمهور رییس محمد اشرف غني د حکومت استازي غلام اسحق زي له ملګرو ملتونو غوښتي وو چې دی په خپل ځای پرېږدي او د راپورونو پر بنسټ چې یاد سازمان هم ورسره دا خبره منلې وه.

ټاکل شوې وه چې غلام اسحق زی د تېر سېپټمبر میاشتې په ۲۷ مه نېټه د ملګروملتونو په عمومي اسامبلۍ کې وینا وکړي، خو غونډې ته کم وخت پاتې و چې نوم یې د ویناوالو له نوملړه وایستل شو.

ښاغلي اسحق زي وروسته په خپله ټوېټر پانه ولیکل چې د افغانستان د ملي ګټو او په یاد سازمان کې یې د دغه هېواد د کُرسۍ د خوندیتوب لپاره په غونډه کې خپله وینا لغوه کړه.

خو له کله چې د ښاغلي اسحق زي د وینا په اړه له رسنیو خبرونه خپاره شوه، طالبانو په دې اړه تُندغبرګون وښود او ویې ویل، چې ملګرو ملتونو سازمان کې د افغانستان د دایمي استازولۍ کرسۍ د دوی اساسي حق دی چې باید ورکړل شي.

د طالبانو حکومت له خپل اړخه ملګرو ملتونو سازمان ته په قطر کې د دوی د سیاسي دفتر مخکینی ویاند سهیل شاهین معرفی کړی دی، کوم چې تراوسه دا کُرسۍ نه ده ورکړل شوې.

ازادي راډیو هڅه وکړه څو په دې اړه د تازه خبرو لپاره له ښاغلي اسحق زي او شاهین دواړو سره وغږېږي، خو یو سره هم په اړیکه بریالۍ نه شوه.

خو د طالبانو د رسنیز ټیم غړي بلال کریمي وايي، دوی د مشروع نظام ټول اصول پوره کړي او ملګري ملتونه باید ورسره تعاملاتو ته چمتو شي: "د اسلامي امارت غوښتنه دا ده چې د نړۍ ملکونه خصوصاُ ملګري ملتونه دوی سره د یو مسوول جهت په توګه تعاملاتو ته چمتو شي، اسلامي امارت ټول هغه اصول چې د یو نظام د مشروعیت لپاره کافي بلل کېږي پوره کړي دي. د هېواد په ټوله اراضي بشپړ کنټرول لري، سرتاسري امنیت ټینګ شوی او یو ځواب ویونکی حکومت رامنځته شوی دی."

د ملګرو ملتونو امنیت شورا د روان زېږدیز کال د سېپټمبرپه میاشت کې د افغانستان لپاره خپلې استازولۍ، یوناما ماموریت د شپږو میاشتو لپاره، یعنې د ۲۰۲۲ زېږدیز کال تر مارچ میاشتې پورې وغځوو او د یو هر اړخیز حکومت په جوړېدو یې ټینګار وکړ.

په دې اړه نور:

د افغانستان لپاره د یوناما ماموریت په تېرو دوو لسیزو کې څنګه و؟ 

دغه شان یې، په خپله اعلامیه کې چې په دې تړاو خپره کړې وه ویلي وو چې افغانستان کې د ښځو، د بشر د حقونو د ملاتړو، ماشومانو او لږکیو له حفونو به خپل ملاتړ ته دوام ورکړي.

په دې منځ کې بیا عام افغانان چې حیران دي خپلې ستونزې د کوم استازي په وسیله د ملګرو ملتونو غړو هېوادونو ته انتقال کړي، په ټوله کې له دغه سازمان له چارواکو غواړي، نن، سبا چې دوی له ډېرو بدو ورځو سره مخ دي ورسره مرستې وکړي:

قدرت الله او حامد وايي: "له ملګروملتونو مې غوښتنه دا ده چې موږ سره دې په هره برخه کې مرسته وکړي، دا اوس ملت له سختو اقتصادي ستونزو سره مخ دی، کار نشته د هرشي بیه لوړه شوې، موږ سره دې په خوراکي توکو او نورو برخو کې مرسته وکړي.

-افغانستان د نړیوالې ټولنې مرستو ته اړتیا لري، د دغه هېواد ۹۳ سلنه خلک د بې وزلۍ تر کرښې لاندې ژوند کوي. د افغانستان خلک نن، سبا په ‌ډېر بد حالت کې دي."

دا غوښتنې په داسې حال مطرح کېږي چې ملګرو ملتونو مخکې تر دې، افغانانو ته د بشر دوستانو مرستو رسولو لپاره پر نړیوالو په څو ځلي غږ کړی دی.

دغه سازمان ویلي چې په افغانستان کې وچکالۍ او د طالبانو تر واکمنېدو وروسته د نغدو پیسو او خوراکي موادو کمښت مرستو ته د اړو کسانو شمېر لا زیات کړی دی.

د ملګرو ملتونو سازمان د راپور له مخې، تر دې مخکې د جګړو او بې ځایه کېدو له امله د دغه هېواد نیمايي وګړي یعنې اتلس میلیونه کسان بېړنیو مرستو ته اړ وه چې اوس دا شمېره زیاته شوې.

دغه سازمان وړاندوینه کوي چې په افغانستان کې به ۹۷ سلنه خلک د بې وزلۍ تر کرښې لاندې راشي.

ملګروملتونو، په افغانستان کې د مېشتو افغانانو سره د مرستې په موخه د سېپټمبر په ۱۳ مه نېټه په جوړې شوې غونډه کې له نړیوالو له یو میلیارد ډالرو د زیاتو مرستو ژمنه ترلاسه کړه چې دا مهال افغانستان ته دا مرستې د لېږد په حال کې دي.

تازه، دغه سازمان د پنجشنبې په ورځ د افغانستان اوسېدونکو سره د ابادي په نوم خپل نوی پروګرام هم اعلان کړ چې پر بنسټ به یې د طالبانو د حکومت پرځای له بې وزلو او هم له زیان سره مخ کوچنیو سوداګرو سره نېغ په نېغه مرسته وشي.

د ماشومو نجونو نړيواله ورځ په افغانستان کې په داسې حال کې را رسېږي چې طالبان دغه هېواد کې نجونې له ښوونځیو او پوهنتونونو ته له تګه منع کړي دي.

د بشر حقونو نړېوال سازمان د ښځو برخې مسوله هیدر بار ازادي راډیو سره په خبرو کې له روان وضعیت څخه سخته اندېښمنه ده.

نوموړې په دې باور ده چې د طالبانو سیاست د نجونو د تعلیم او کار سره مخکنی دی او توپیر په کې نه دی راغلی: " د ماشومو نجونو د ورځې نمانځنه د معمول په شان به سږ کال په افغانستان کې نه وي، طالبانو لا د منځنۍ دورې نجونو زده کوونکو ته اجازه نه ده ورکړې چې ښوونځیو ته ولاړې شي، د طالبانو له دې کاره شل ورځې تېرېږي. هلکان ښوونځي ته ځي. داسې اوازې شته چې طالبان یو درسي پروګرام معرفي کړی، خو هغه څه به ورنه لېرې کړي چې د دوی له عقایدو سره په ټکر کې دي او دا اوازې هم شته چې دوی به د نجونو لپاره یوه نوی ښوونیز پروګرام جوړ کړي."

طالبان چې کله کابل ته ننوتل په ټول هېواد کې یې پوهنتونونو او ښوونځیو ته د نجونو په تک بندیز ولګاوه.

په پوهنتونونو کې د ټولګیو بیلول بله هغه جدي مساله ده چې طالبان یې د نجونو درسونو د پیل لپاره شرط یادوي.

اوس د بشر حقونو نړېوال سازمان د ښخو برخې مسوله هیدر بار له روان حالته اندېښمنه ده او وايي، که د نجونو د تعلیم مخه ونیول شوي، لېرې نه ده چې نږدې راتلونکې کې کم عمره نجونې اجباري ودونو ته اړ شي چې بیا به یې پایله خطرناکه وي.

د طالبانو له راتګه وړاندې د افغانستان د بشر د حقونو خپلواک کمېسیون د کم عمره نجونو د اجباري ودونو د پېښو شمېر په ټول هېواد کې شااوخوا ۱۵۸ ښودلی وو .

په دې اړه نور:

په افغانستان کې ماشومې نجونې له کومو ستونزو سره مخ دي؟

د افغانستان د بشر د حقونو د خپلواک کمېسیون د اجباري ودونو لامل له تعلیمه د نجونو محروم پاتې کېدل په ګوته کړي وو.

د افغانستان د پخواني حکومت د سولې د مرکچي پلاوي غړې او د ښځو فعاله فوزیه کوفي وايي، له زده کړو د نجونو منع کول افغانستان کې د نجونو پر وړاندې ستونزې نورې هم ډېرولی شي.

اغلې کوفي وايي، طالبانو په خپلو ژمنو عمل نه دی کړی: "ځوانې نجونې په تېرو شلو کلونو کې د زده کړو، اطلاعاتو د لاسرسي او دې ته له ورته ښېګڼو برخمنې شوي، نن چې د ښوونځیو او پوهنتونونو دروازې یې پرمخ تړل شوي او د کار کولو زمینه ورته نه ده برابره، تر ټولو بد وضعیت سره مخ دي، دا په خپله له قانوني سن څخه مخکې واده کولو ته زمینه برابروي، طالبانو د خپلو ژمنو خلاف کوم چې موږ سره یې په مذاکراتو کې درلودې نجونې د زده کړو له حق محرومې کړي، دا د اسلامي اصولو او قوانینو او نړیوالو کنوانسیونونو سره په ټکر کې دي."

د افغانستان د لوړو زده کړو وزارت د معلوماتو پر بنسټ په دغه هېواد کې ۱۷۱ زره محصلین په زده کړو بوخت دي چې له دې ډلې یې یوازې ۲۱ سلنه یې نجونې دي.

دغه شان د پوهنې وزارت پخوانې شمېرې ښيي چې ټول هېواد کې ۹ میلیونه زده کوونکي شته چې یوازې ۳۷ سلنه یې نجونې دي.

ملګرو ملتونو له طالبانو غوښتي چې ژر تر ژره دې د نجونو پر مخ ښوونځي پرانیزي، خو افغان نجونې سږکال د نجونو نړیوالې ورځې ته په داسې حال کې چې طالبان واکمن دي او دوی ته د ښوونځي د تک لپاره اجازه نشته په کومه سترګه ګوري؟

روحینا رجبي د خپلې راتلونکي لپاره اندېښمنه ده: "څنګه ووایم چې د نجونو نړیواله ورځ را رسېدلې، زه د خپل راتلونکي په اړه اندېښمنه یم، هیلې مې مړاوې شوي، که دوی له دې ورځې نمانځنه وکړي، څنګه نمانځنه به وي؟ زموږ زده کړې ځنډېدلي، کله چې زه زده کړې ونه کړم څنګه د خپل راتلونکي په اړه پرېکړه وکړم."

مهریه هم چې د اتم ټولکي زده کوونکي ده، له ورته یو حالت سره مخ ده: "فعلاً زموږ راتلونکی روښانه نه دی، غوښتل مې راتلونکي کې ډاکټره شم، زه د تخار یم، که یوې نجلې زده کړې نه وي کړي، هغه په ماشومتوب کې ودوي، تاسې فکر وکړئ، که یوه نجلې زده کړې ونه کړي او راتلونکي کې یوه ښځه ډاکټره نه وي، دوی به چاته ځيي."

ازادي راډیو هڅه وکړه څو په دې اړه د طالبانو نظر هم واخلي، خو دوی یې اړیکې ځواب نه کړې، خو له دې وړاندې یې ویلي وو چې دوی به ښځینه برخه له کار او تعلیم څخه بې برخې نه کړي او د یو نوې تګلارې له مخې به د اسلامي شریعت په نظر کې نیولو سره خپل درس او کار ته دوام ورکوي.