Кипр өкмөтү инвестициялык программа алкагында чет элдиктерге берген "алтын паспортторду" жокко чыгарууну улантууда. Жергиликтүү Politis гезити 77 адамдан турган "кара тизмени" жарыялады.
Басылма белгилегендей, чечимди Кипрдин Министрлер кабинети кабыл алган, ал эми тизме бир ай мурун түзүлгөн.
"Анда белгилүү орусиялык миллиардерлер, ошондой эле алдамчылык жана каржы кылмыштары үчүн эл аралык издөөдө жүргөн малайзиялык Жо Лоу да бар", — деп айтылат макалада.
Тизмеде кимдер бар?
Чет элдик инвесторлор эле эмес, алардын үй-бүлө мүчөлөрү да "алтын паспортунан" кол жууганы турат. Politis жарыялаган документтин көчүрмөсүнөн орусиялык олигархтардын ысымына төп келген фамилияларды көрүүгө болот. Аты-жөнүнүн жанында ал кишинин жакындарынын канчоосунда "алтын паспорт" бар экени кашаанын ичинде жазылган.
Алсак, тизмеде "Русал" компаниясынын негиздөөчүсү Олег Дерипаска (+3), аталаш агасы Павел Езубов (+6), "Сафмар" мамлекеттик эмес пенсиялык фондунун негиздөөчүсү Михаил Гуцериев (+7), ырчы Алсунун мурдагы бизнесмен күйөөсү Ян Абрамов (+4), "Альфа-Групптун" негиздөөчүсү Алексей Кузьмичев (+5), Алишер Усмановдун карындашы Гүлбахор Исмаилова (+1), Челябинск облусунун мурдагы губернатору Михаил Юрьевич (+7), "Русагро" компаниясынын кожоюну Вадим Мошкович, ошондой эле "Меркурий" компаниялар тобунун ээси Игорь Кесаев (+1), "Шереметьево" АК директорлор кеңешинин мурдагы төрагасы Александр Пономаренко (+4), ФСБнын мурдагы тергөөчүсү Сергей Ковбасюк (+4), "Транснефть" ишканасынын жетекчиси Николай Токаревдин кызы Майя Болотова (+1) бар.
Тизмеге паспорт берүүдө ортомчулук кызматын көрсөткөн юридикалык жана аудитордук фирмалар да кирди. Украиналык олигарх Игорь Коломойскийдин (+1) аты да жазылды.
Politis басылмасынын маалыматына караганда, колунда Кипрдин "алтын паспорту" барлардын айрымдарына кылмыш иши козголуп, полиция тергеп жатат. Макалада белгиленгендей, эгер чет өлкөлүк жаран жалган маалымат берсе, соттолгон болсо же жарандык алуу шарттарын аткарбаса, инвестициялык программадан четтетилет.
Басылма ошондой эле сентябрь айында мурдагы транспорт министри Мариос Димитриадис менен кошо жети киши кармалганын, аларга "инвестициялык программа алкагында чет өлкөлүктөргө "алтын паспортту" мыйзамсыз алууга жардам берген" деген айып тагылганын кабарлаган. Маалыматка ылайык, кылмыш иши сотто 2025-жылы 16-январда карала баштайт. Димитриадис өзү коюлган айыпты мойнуна алган эмес.
"Алтын паспорт" амалы
Европа Биримдигинин мүчөсү болгон Кипр инвестициялык программа үчүн жарандык сунуш кылуудан 2020-жылы жемкорлукка байланыштуу шектенүүнүн айынан баш тарткан эле.
Анда бул арал өлкөнүн президенти Никос Анастасиадис чаралар "Кипр Республикасында жемкорлукка каршы эң кубаттуу калкан тармагын түзүш үчүн мурда эч болуп көрбөгөндөй кийлигишүүнү өзүнө камтыйт" деген.
Бул өлкөнүн жарандыгын алыш үчүн 2,2 миллион евродон жогору инвестиция салуу жетиштүү болчу. Мындай жол менен жарандык алгандардын миңден ашууну орусиялыктар экени айтылган.
2019-жылдын ноябрь айына карата Кипрдин жарандыгын 4000 чет өлкөлүк адам алган. 2020-жылы август айында "Ал-Жазира" телеканалы иликтөө жүргүзүп, алардын 2,5 миңден ашуунунун тек-жайын аныктаган. Анын жарымына жакыны орусиялыктар болуп чыккан. "Ал-Жазиранын" иликтөөсүндө Кипр паспортун алгандардын басымдуу бөлүгү акчаны кылмыштуу жол менен тапканы тууралуу жазылган.
Кипрдин бул программасын Евробиримдик сындап келген. Биримдиктин лидерлери сатылган паспорттор чет өлкөлүк жарандарды салык төлөөдөн качууга түртүп, коррупцияны көбөйтөрүн белгилешет.
Кипрдин бийлиги мындай айыптоолорду четке кагып, бул программа мамлекетти банкроттуктан сактап калганын, ал эми паспорт мыйзамсыз инвестиция үчүн алынган учурлар иликтенип, аныкталса, жарандык жокко чыгарыларын айтып келет.
Алишер Усмановдун карындашы да тизмеде
Былтыр ноябрда Журналисттик иликтөөлөрдүн эл аралык консорциуму (ICIJ) Кипр өкмөтүн 10 жылдан бери орусиялык ишкерлерге санкцияларды айланып өтүүгө жардам берип жатат деп айыптаган. Журналисттердин айтымында, санкцияга илинген орусиялык ишкерлер Кипрдин кыймылсыз мүлк рыногуна инвестиция салышкан жана ошондон кийин аралда курулуш тармагында суроо-талап болуп көрбөгөндөй өскөн.
Үстүбүздөгү жылдын октябрь айында Кипрдин эң ири банкы - Bank of Cyprus Орусия Украинага басып киргенден тартып орусиялык 7 миң кардарынын 20 миңдей эсебин жапканы кабарланган. Forbes басылмасынын ишенимдүү булагы бир гана Bank of Cyprus эмес, Hellenic Bank жана Alpha Bank сыяктуу башка жергиликтүү банктар да санкциядан корккондуктан орусиялыктардын эсептерин жаба баштаганын билдирген.
Орусия Украинага кол салгандан кийин өзбек тектүү орусиялык олигарх Алишер Усмановго каршы санкцияларын Европа Биримдиги биринчилерден болуп жарыялаган. Шаркет санкциялар боюнча түшүндүрмө берип жатып Усмановду "Орусиянын президенти Владимир Путин менен өзгөчө жакын байланышы бар олигарх" деп сыпаттаган. Кийинчерээк Усмановго АКШ, Улуу Британия, Австралия, Канада жана Жапония чектөө киргизген. Бул өлкөлөр олигархтын Кремлге жакындыгын белгилеп, аны режимди колдойт деп айыпташкан.
Алишер Усманов - Орусиядагы эң бай адамдардын бири. Forbes журналынын версиясы боюнча, 2024-жылы ал 13,4 миллиард доллар байлыгы менен орусиялык миллиардерлердин рейтингинде 9-орунду ээлеген.
Усмановдун бир тууган карындашы Гүлбахoр Исмаилова да санкцияга илингендер тизмесинде. Анын Өзбекстандан тышкары Орусиянын жарандыгы да бар.
Улуу Британиянын Тышкы иштер министрлигинин маалыматы боюнча, Алишер Усманов Евробиримдиктин санкциялык тизмесине киргизилгенден кийин мүлкүнүн бир бөлүгүн карындашы Гүлбахор Исмаиловага өткөрүп берген.
Кийин Исмаилованын Улуу Британиядагы бардык мүлкү тоңдурулуп, бул өлкөгө кирүүсүнө тыюу салынган. Kарындашы Ташкенттеги Федорович атындагы клиникалык санаторийдин акцияларынын 82% да ээлик кылары айтылган.
2022-жылы Financial Times басылмасы өзбек өкмөтү Евробиримдиктен Алишер Усмановго салынган санкцияларды алып салууну суранып, чектөөлөр бизнесмендин өзбек экономикасына инвестиция салуусуна тоскоол болгонун жүйө келтирген деп жазган.
Расмий Ташкент Гүлбахор Исмаилованы да "кара тизмеден" чыгарууну суранганы айтылууда. Айрым маалыматтарга караганда, Исмаилова олигарх агасынын айрым мүлктөрүнө, мисалы, анын атына катталган 600 миллион долларлык "Дилбар" яхтасына ээлик кылат.
Ал тапта Германияда Алишер Усмановго коюлган "арам акчаны адалдоого аракет жасоо" деген айып боюнча териштирүү токтотулуп, бирок ал 4 миллион евро (4,36 миллион доллар) өлчөмүндө айыппул төлөөгө милдеттендирилгенин 4-ноябрда Франкфурт прокуратурасы билдирген. Мекеме Усманов шектелген ыктымал мыйзам бузуулар Германия мамлекетине, Гессен аймагына жана бул өлкөдөгү адамдарга же мекеме-ишканаларга эч кандай каржылык залака тийгизбегенин белгилеген.
4 миллион евронун 1,5 миллиону кайрымдуулук уюмдарына, калганы мамлекетке чегерилери айтылууда.
Тергөө 11-октябрда убактылуу токтотулганын "Эркин Европа/Азаттык" радиосуна башкы прокурор Георг Унгефук тастыктаган.
Германияда Усмановго байланыштуу териштирүү 2023-жылы башталган. Анын наркы дээрлик 600 миллион долларлык суперяхтасы 2022-жылы март айында камакка алынган.
Украинанын Жогорку антикоррупциялык соту быйыл сентябрь айында Усмановдун 2 миллиард гривнадан (48,2 миллион доллар) ашуун каражатка барабар активдерин конфискациялоо чечимин кабыл алган. Ал иштей баштаса, мамлекеттин пайдасына 160 миң тонна темир рудасы жана "Петер-Сервис Украинанын" уставдык капиталы толук бойдон чегерилет. Аталган ИТ-компания Усмановдун көзөмөлүндө болчу.
2022-жылы украин Коопсуздук кызматы өлкөнүн деңиз портторундагы бир нече жашыруун кампада сакталган, Усмановго таандык темир рудасы кармалганын жарыялаган. Катылган чийки затты кеме менен Орусияга ташып, анын металлургия жана аскердик-өнөр жай комплексинин муктаждыктарына колдонуу пландалганы маалымдалган.
