Башкы прокуратура үрөй учурган мындай көрсөткүчтүн себебин жол коопсуздугуна кепилдик берген мыйзамдар сакталбай жатканы менен байланыштырды.
Андан алынган маалыматка караганда, каттоодогу психикалык жактан оорулуу адамдарга жана мурда айдоочулук укуктан сот ажыраткан кишилерге да айдоочулук күбөлүктөр берилип турган.
Ал эми эркин талдоочулар мунун негизги себебин өлкөдөгү тутумдашкан коррупциядан жана мамлекетте азыр бул системаны өзгөртүүгө каалоонун жоктугунан көрүшөт.
Санаага салган сандар
Башкы прокуратуранын маалыматы боюнча эң көп жол-транспорт кырсыктары Бишкек шаарында, Чүй, Ош жана Жалал-Абад облустарында катталган.
Быйыл 2018-жылдын тогуз айынын жыйынтыгы боюнча 5 миң 118 жол кырсыгы болуп өткөн. Былтыркы жылдын тогуз айында 4 миң 463 жол кырсыгы катталып, жалпы көрсөткүч быйылкы жылдын ушул мезгилине караганда 148 фактыга аз болгон.
Бирок ошол эле учурда былтыркы жылдын тогуз айында 603 адам каза тапса, быйылкы жылдын тогуз айында 458 киши жол кырсыгынан көз жумган.
Быйылкы жылдын тогуз айында 6 миң 299 адам жол кырсыгынан ар кандай жаракат алса, былтыр ошол мезгилде 6 миң 798 киши кырсыктаган.
Жол кырсыгы боюнча 265 кылмыш иши козголуп, 4 миң 710 иш боюнча иш козгоодон баш тартылган. 141 материал учурда текшерилип бүтө элек. Башкы прокуратуранын тиешелүү бөлүмүнүн башчысы Марс Тентиев сотко өткөрүлгөн иштердин жыйынтыгына мындайча токтолду:
- 2018-жылдын тогуз айында соттор тарабынан жол кырсыктарына байланыштуу 229 кылмыш иши каралган. Анын арасынан сотттордун өкүмү менен 37 адам эркинен ажыратылган. Жетимиш адам шарттуу жазага тартылган. 114 кылмыш иши кыскартылган. Бир кылмыш иши боюнча актоо өкүмү чыккан. Эки иш боюнча эки адам акчалай жазага тартылган. Ал эми административдик жоопкерчилик боюнча жалпысынан 7367 иш каралган. Анын ичинен 2 миң 484 адамга айыппул салынган. 4029 адам автоунаа айдоо укугунан ажыратылган.
Былтыр 2017-жылы жалпысынан 907 адам жол кырсыктарынан каза тапкан. Анын арасынан 104 адам жаш балдар болгон.
Кыргызстандын жолдорундагы ушундай абалдан улам быйыл жыл башында Башкы прокуратура тиешелүү мамлекеттик органдар тарабынан жол кыймылынын коопсуздугун камсыз кылуу боюнча мыйзамдуулуктун сакталышын текшере баштаган.
Буга чейин жол кырсыктарынын сексен пайыздан ашууну айдоочулардын күнөөсүнөн улам болгону талдоого алынган. Ал эми айдоочуларга күбөлүктөрдү кимдер берет?
Акчага сатылган айдоочулук күбөлүктөр
Прокуратура органдары Жол кыймыл коопсуздугун көзөмөлдөө башкармалыгын, Автоунаалар менен айдоочулук курамды каттоо департаментин жана айдоочуларды даярдаган мектептерди текшерген.
Натыйжада, мыйзам бузулган учурларды оңдоо боюнча 226 прокурордук чара көрүү актысы жазылган. Анын ичинен 34 кылмыш иши козголуп, 13 административдик чара көрүлгөнү белгиленди.
Башкы прокуратуранын коррупцияга каршы күрөш бөлүмүнүн прокурору Чыңгыз Айдаров айдоочулук күбөлүктөрдү берүүдө үрөй учурган коррупциялык кылмыштар ачылганын билдирди:
- Транспорт каражаттарын жана айдоочулук курамды каттоо боюнча департаментти текшерүүдө соттун чечимдери менен айдоочулук укуктан ажыратылгандарга жана психикалык жактан жабыркаган адамдарга да айдоочулук күбөлүктөрдү берген үрөй учурган фактылар ачылды. Андай адамдар айдоочулук укук берген күбөлүк алууга такыр болбойт болчу. Ушундай көрүнүштөргө байланыштуу 20 кылмыш иши козголду. Алардын айрымдары учурда жарым-жартылай тергелип, кээ бирлеринин кылмыш иштери азыркы учурда жарым-жартылай соттун кароосуна өткөрүлүп берилүүдө.
Бирок прокурор психикалык жактан оорулуу адамдарга жана мурда автоунаа айдоо укугунан ажыратылган жарандарга айдоочулук күбөлүк жазып берген кылмыш фактылары кайсы мекемелерде катталганын жана бул боюнча жалпысынан канча кызмат адамы жоопко тартылганын айткан жок. Ошол эле кезде айдоочулар мектебине окубаган адамдарга күбөлүк жазып берген фактылар тууралуу да жалпы гана маалымат берилди.
"Кылмыштардын тамыры - тутумдашкан коррупцияда"
Жол кыймыл коопсуздугун камсыздоодогу мындай терс көрүнүштөрдү талдоочулар тиешелүү мамлекеттик органдардагы тутумдашкан коррупциянын кесепети катары карашат.
Коомдук талдоо институтунун жетекчиси Рита Карасартова жол коопсуздугун тартипке салып, жаңы технологияны киргизүүнүн ордуна бийлик көп жылдан бери курулай убадалар менен алек болуп жатканын айтты:
- "Бүгүн силер кандай иш-аракет көрүп жатасыңар? Эртең ушул көйгөйлөрдү чечиш үчүн эмне кылабыз?” деген маселелер көтөрүлүшү керек эле да. Анан азыр эми жол кырсыктарын болтурбай, алдын ала чара көрүүнүн ордуна статистиканы жалпылап айтып койгондон эмне өзгөрмөк эле? Биздин мамлекеттик органдар жол коопсуздугу тармагындагы оор абалды жөнгө салуунун ордуна айрым демилгелерге тоскоолдук кылып, аларды ишке ашырбай турган ыкмаларды аябай мыкты өздөштүрүп алышкан. Текшерүүчү органдардын көптүгү коррупциялык көрүнүштөрдү кайра тескерисинче көбөйтүп жатканы анык. Эми кайда барып токтоор экенбиз? Негизи азыркыдай эле коррупциялашкан системанын жашап турушуна көп кызмат адамдары өздөрү кызыкчылыгы бар окшойт. Себеби алар муну эчактан берки көмүскө киреше булагына айландырып алышкан. Ошондуктан абал өзгөрбөй жатат.
Буга чейин өкмөт жол коопсуздугун камсыз кылыш үчүн Кыргызстанда "Коопсуз шаар" долбоорун ишке киргизүү боюнча бир нече жолу демилге көтөрүп, бирок анысы жети жылдан бери ишке аша элек.
"Коопсуз шаар" долбоорун ишке ашыруу боюнча буга чейин сегиз жолу тендер өтүп, бирок андагы “жоболор бузулду” деген аягы көрүнбөгөн талаш-тартыштардан улам жол эрежеси бузулган учурларды тасмага тартып, каттоочу видео жабдуулар орнотулбай келе жатат.
"Азаттыктын" архиви: Кандуу жолдор: күнөө кимде? 29-ноябрь, 2017-жыл. Уланбек Эгизбаевдин иликтөөсү.
