– Президент Трамптың кешегі шешімі АҚШ-қа шетелдерден кіретін тауарларға бұған дейін сол елдердің үкіметтерімен қол қойып, уағдаласып қойған келісімдерді біржақты бұзу емес пе?
– Иә, екі тарап қол қойған келісімшарт бойынша тіркелген сауда саясаты бүгін біржақты түрде, Трамптың шешімімен бұзылып жатыр. Мысалы, Канадамен арадағы тарифтер туралы келісімшартқа Трамп осыған дейін [бірінші мерзімге сайланғаннан кейін] президент болып тұрған кезде өзі қол қойыпты. Сондықтан әрине, бұл халықаралық деңгейде басқа елдерді АҚШ-қа деген сенімнен айыруы мүмкін.
– Трамп бұл Американың мүддесіне сай, экономикасына қажет әрекет деп отыр. Бірақ кейбір сарапшы керісінше, өзге елдермен қатар АҚШ-тың ішкі нарығына да жайсыз тиеді дейді. Эмоцияларды ысырып, ақылға салып қарағанда, бұдан кім ұтады?
– Тарифтердің өскені АҚШ экономикасына, ішкі нарығына да әсер етеді, тариф қаншалықты өссе, баға да соншалықты өсіп, инфляция ұлғайып, АҚШ валютасы құнсыздануы мүмкін. Ал өзге елдер жоғары тарифтен қашып, басқа нарықтарға ауысуы мүмкін. Сондықтан бұл халықаралық саудаға да және АҚШ-тың ішкі нарығы мен халқының әл-ауқатына да кері әсер етеді.
– Ақ үй қаншама кеңесші, сарапшыларының болжамына қарамастан мұндай қадамға неге барып отыр?
– Меніңше, бұл бір ғана адамның волюнтаристік шешімі болды. Халықаралық деңгейде оның сөздеріне баға беріп жатқандар оны алды-артын ойламай, әйтеуір айта салып, атын шығарғысы келетін шоумен деп те атайды. Маған да АҚШ-тың халықаралық саясаты да, ішкі саясаты да бейнебір ток-шоуға айналып бара жатқан сияқты әсер қалдырады.
– Табиғатынан саудагер, кәсіпкер Трамптың сыртқы саясаты да соған негізделген, оның кешегі шешімі әр елді Америка тауарларына салған тарифтерін төмендетуге мәжбүр ету үшін істелген стратегиялық қулық болуы мүмкін деп жатыр кей сарапшы. Сіз қалай ойлайсыз?
– Сарапшылар ғана емес, Трамптың өзі де айтқан ондай сөзді, олар өз тарифтерін төмендетпейінше, біз жоғары тариф ұстаймыз деген сыңайда. Ал мұның арты қалай болатынын ешкім де білмейді. Бәлкім, алдымен нарыққа осындай бір шок жасап, экономикаға біршама әсер еткеннен кейін бас тартуы да мүмкін. [Трамп] билікке келгелі біресе олай, біресе былай сөйлегенін байқадық, сөзінде тұрақтылық жоқ. Өткенде [Украина президенті Владимир] Зеленскийді "диктатор" деп, кейін "олай айтып па едім?" деп шықты. Сондықтан бір-екі аптадан кейін, "жоқ, дұрыс емес екен" деп бұл шешімдерден айнып қалуы да мүмкін.
– Трамп тариф енгізген елдердің тізімінде Қазақстан тауарларына 27 пайыз баж салығы салынады деп көрсетілген. Қазақстанның сауда министрлігі мәлімдемесінде АҚШ-тың бұл шарасы Қазақстанның АҚШ-қа жалпы экспортының 4,8%-ына ғана әсер етеді деген, яғни айтарлықтай әсер етпейді деген сөз. Қаржыгер Расул Рысмамбетов те "қорқатын ештеңе жоқ" дейді, шынымен солай ма?
– Негізі біздің АҚШ-пен саудамыз соншалықты зор деп айтуға келмейді, Қазақстанның ең ірі сауда серіктесі – 27 елді біріктіретін Еуропа одағы. АҚШ-қа келер болсақ, біздің сауда экспортымыздың мөлшері 2 млрд, ал олардан алып отырған импорт көлемі, мысалы, 2024 жылы 2 млрд доллардан сәл асты, сондықтан мұндай көлемдегі ақша АҚШ-тың өзіне де көзге көп көріне қоймайды. Біздің сауда саясатымызға да қатты әсер етеді деп айтпас едім. Және де біздің оларға экспортқа шығарып отырғанымыз стратегиялық маңызы бар тауарлар: мұнай, уран, тантал, күміс, т.т.
АҚШ өзінде тапшы тауарларға тарифтерді өсірмейді деп айтылып жатыр, ондай тауарлардың тізіміне дәл біздің тауарлар кіре ме, жоқ па, ол әзір анық емес. Бірақ мұнайға келсек, Қазақстанда мұнай өндіріп жатқан ең ірі компания – америкалық "Теңізшевройл". Сондықтан мүмкін бұл шара мұнайға көп әсер ете қоймас және біздің мұнайдың көп бөлігі АҚШ нарығына барып жатыр деуге келмейді. Екіншіден, АЭС отыны ретінде пайдаланылатын байытылған уран АҚШ-тың өзіне қажет болғандықтан оған баж алымын көтермеуі мүмкін. Ал енді тантал мен күміске тариф өсе ме, жоқ па, оны көре жатармыз, себебі әзірше анық болып тұрған жоқ. Сондықтан жалпы айтқанда, АҚШ-тың тарифтерді өсіргені біздің экономикамызға қатты әсер ете қоймас. Бірақ Ресей сарапшылары "Қазақстан құлдырайды" деп дабыра жасап жатыр.
– АҚШ Еуропа одағы, Қытай сияқты Қазақстанмен сауда қарым-қатынасы орныққан елдерге тарифтерін көтеріп жатыр, бұл өз кезегінде осындай елдердің Қазақстанмен сауда байланысына қалай әсер етуі мүмкін?
– Халықаралық деңгейде кейінгі болып жатқан өзгерістерді қарасақ, АҚШ-тың тарифтерді өсіруі Қытай, Жапония, Оңтүстік Кореяны сауда қатынасын бірге дамытуға бағытталған іс-шаралар қабылдауға итермелеп отыр. Ал Қазақстанға бұның әсері қандай болады десек, сол АҚШ тарифтерін көтеріп жатқан Қытай мен Еуропа одағы арасындағы сауда қарым-қатынасы ұлғайып, Қазақстан аумағы арқылы өтетін сауда-экономикалық дәліздің маңызы артып, Қазақстанға бұл қосымша пайда әкелуі мүмкін. Бірақ әрине, ол үшін әлі көп жұмыс атқарып, инфрақұрылым жасау керек болады. Ол үшін Каспий теңізімен Әзербайжан, одан ары Түркия арқылы Еуропаға тауар тасымалын дамытып, шекарадан өтуін тездететін іс-шаралар іске асырылуы керек.
ПІКІРЛЕР