На гэтым тыдні ў Менску былі прадстаўнікі АБСЭ з мэтай падрыхтоўкі місіі міжнароднага назіраньня за выбарамі-2012. Яны мелі шмат сустрэчаў, у тым ліку з кіраўнікамі дэмакратычных партыяў. Мая размова зь імі была не пра высокія матэрыі, а пра абсалютна канкрэтныя рэчы: вынікі фармаваньня акруговых выбарчых камісіяў і ацэнка гэтых вынікаў, палітычнае асяродзьдзе напярэдадні кампаніі, магчымасьці доступу да СМІ, чаканьні і прагнозы.
Сярод іншага прадстаўнікі АБСЭ пацікавіліся маім меркаваньнем, ці патрэбныя міжнародныя назіральнікі ў прынцыпе? Я ўпэўнена і адназначна адказаў: так, прысутнасьць міжнародных назіральнікаў важная, бо прыцягвае дадатковую міжнародную ўвагу да сытуацыі ў Беларусі і нагадвае пра такую ўвагу ўсім, хто задзейнічаны ў арганізацыі і правядзеньні ўсіх этапаў выбарчай кампаніі ўнутры краіны.
Праз пэўны час са зьдзіўленьнем сустрэў у інтэрнэце супрацьлеглае меркаваньне: ня трэба, каб у гэтым годзе прыяжджалі міжнародныя назіральнікі, бо за кароткі час яны ўсё роўна нічога не пабачаць, не зразумеюць спэцыфікі і толькі дазволяць уладам скарыстаць сябе. Асабліва хачу падкрэсьліць, што на ўвазе меліся назіральнікі не ад СНД, а ад назіральнай місіі АБСЭ. Хоць няма ніякіх падставаў сумнявацца ў кампэтэнтнасьці назіральнікаў АБСЭ. А прапановы не прыяжджаць – яўная дэманстрацыя сумневаў у належнай кампэтэнтнасьці прадстаўнікоў гэтай міжнароднай арганізацыі.
Нежаданьне бачыць у Беларусі місію АБСЭ, калі задумацца, – чарговая спроба перакласьці адказнасьць за сытуацыю ў краіне на міжнародных назіральнікаў. Маўляў, вось вы прыехалі – і ўсё сапсавалі. Хоць змагацца за свабоду і незалежнасьць – гэта якраз наша місія, а не назіральнікаў АБСЭ.
Такая пазыцыя, на маю думку, – відавочна памылковая, і гэта толькі чарговая праява вострай праблемы, хваробы вялікай часткі нашых паплечнікаў па дэмакратычным руху. Я назваў бы гэтую хваробу «сындромам маральных перамогаў». Паколькі рэжым забясьпечвае сабе новыя і новыя перамогі праз выкарыстаньне несумленных і амаральных мэтадаў, дэмакратычная супольнасьць у адказ рэгулярна ўзнагароджвае сябе тытулам «маральных пераможцаў». У кароткатэрміновай пэрспэктыве гэта карысна, бо дазваляе захаваць матывацыю і пераадолець расчараваньне. Але, як становіцца бачна, шматгадовыя «маральныя перамогі» прывялі да нэгатыўнай трансфармацыі сьвядомасьці. Спачатку ў такога «пераможцы» фармуецца цьвёрдае перакананьне, што ён заўсёды мае рацыю, заўсёды ведае і гаворыць праўду. А пасьля прыходзіць другая фаза, калі ён ужо ўпэўнены – ніхто іншы ня здольны зразумець, што насамрэч адбываецца, ня здольны адрозьніць праўду ад хлусьні бяз нашай апекі, тлумачэньняў і інструкцыяў. Адпаведна, калі нехта спрабуе фармаваць сваё ўласнае меркаваньне, ці яшчэ горш – мае адрозны ад нашага пункт гледжаньня, дык ён аўтаматычна прызнаецца або наіўным дылетантам, або сьвядомым шкоднікам (як варыянт – агентам).
Кепска, калі такі патэрналісцка-грэблівы падыход прысутнічае ў кантактах некаторых беларускіх калегаў з прадстаўнікамі міжнароднай супольнасьці: назіральнікамі, палітыкамі і дыпляматамі, замежнымі журналістамі. Натуральна, для некаторых зь іх Беларусь – проста пусты гук, для некаторых – расейскі пратэктарат, які недарэчна стварае праблемы і патрабуе ўвагі, а для некаторых – магчымасьць зарабіць палітычных балаў. Але пераважная большасьць, як мінімум, здольная зразумець беларускую сытуацыю, а як максымум – шчыра жадае дапамагчы Беларусі вярнуцца на шлях свабоды.
Але сытуацыя становіцца зусім тупіковай і катастрафічнай, калі такі падыход пачынае пераважаць у стаўленьні да беларускага грамадзтва. Такая палітыка становіцца зьменшанай, карыкатурнай копіяй палітыкі цяперашніх уладаў. Або ты мяне падтрымліваеш на 100%, або я цябе не заўважаю і ігнарую.
Значна прасьцей пераканаць сябе ў тым, што народ запалоханы і таму ня можа паказаць, як моцна ён цябе падтрымлівае, чым дапусьціць думку, што народу ты нецікавы або ён не ўяўляе, ці ёсьць у цябе добрыя ідэі.
Цяперашняя выбарчая кампанія вельмі добра выяўляе разыходжаньні ў падыходах. Насамрэч, гэта не пытаньні тактыкі, гэта пытаньні стратэгіі. Калі мы верым у беларускі народ – мы працуем дзеля таго, каб атрымаць яго падтрымку. Мы – Партыя БНФ – верым, што беларусы могуць зразумець нашыя ідэі. Верым, што нашыя каштоўнасьці і перакананьні могуць стаць рухавіком іх дзеяньняў. Таму мы выкарыстоўваем кожную магчымасьць, каб пашыраць нашыя ідэі і каштоўнасьці ў грамадзтве.
Калі ж ня верыць – тады сапраўды трэба заклікаць і беларусаў, і замежнікаў трымацца далей ад палітычных падзеяў у краіне. Таму што маральная перамога і так забясьпечаная ў любым выпадку.
Сярод іншага прадстаўнікі АБСЭ пацікавіліся маім меркаваньнем, ці патрэбныя міжнародныя назіральнікі ў прынцыпе? Я ўпэўнена і адназначна адказаў: так, прысутнасьць міжнародных назіральнікаў важная, бо прыцягвае дадатковую міжнародную ўвагу да сытуацыі ў Беларусі і нагадвае пра такую ўвагу ўсім, хто задзейнічаны ў арганізацыі і правядзеньні ўсіх этапаў выбарчай кампаніі ўнутры краіны.
Праз пэўны час са зьдзіўленьнем сустрэў у інтэрнэце супрацьлеглае меркаваньне: ня трэба, каб у гэтым годзе прыяжджалі міжнародныя назіральнікі, бо за кароткі час яны ўсё роўна нічога не пабачаць, не зразумеюць спэцыфікі і толькі дазволяць уладам скарыстаць сябе. Асабліва хачу падкрэсьліць, што на ўвазе меліся назіральнікі не ад СНД, а ад назіральнай місіі АБСЭ. Хоць няма ніякіх падставаў сумнявацца ў кампэтэнтнасьці назіральнікаў АБСЭ. А прапановы не прыяжджаць – яўная дэманстрацыя сумневаў у належнай кампэтэнтнасьці прадстаўнікоў гэтай міжнароднай арганізацыі.
Нежаданьне бачыць у Беларусі місію АБСЭ, калі задумацца, – чарговая спроба перакласьці адказнасьць за сытуацыю ў краіне на міжнародных назіральнікаў. Маўляў, вось вы прыехалі – і ўсё сапсавалі. Хоць змагацца за свабоду і незалежнасьць – гэта якраз наша місія, а не назіральнікаў АБСЭ.
Такая пазыцыя, на маю думку, – відавочна памылковая, і гэта толькі чарговая праява вострай праблемы, хваробы вялікай часткі нашых паплечнікаў па дэмакратычным руху. Я назваў бы гэтую хваробу «сындромам маральных перамогаў». Паколькі рэжым забясьпечвае сабе новыя і новыя перамогі праз выкарыстаньне несумленных і амаральных мэтадаў, дэмакратычная супольнасьць у адказ рэгулярна ўзнагароджвае сябе тытулам «маральных пераможцаў». У кароткатэрміновай пэрспэктыве гэта карысна, бо дазваляе захаваць матывацыю і пераадолець расчараваньне. Але, як становіцца бачна, шматгадовыя «маральныя перамогі» прывялі да нэгатыўнай трансфармацыі сьвядомасьці. Спачатку ў такога «пераможцы» фармуецца цьвёрдае перакананьне, што ён заўсёды мае рацыю, заўсёды ведае і гаворыць праўду. А пасьля прыходзіць другая фаза, калі ён ужо ўпэўнены – ніхто іншы ня здольны зразумець, што насамрэч адбываецца, ня здольны адрозьніць праўду ад хлусьні бяз нашай апекі, тлумачэньняў і інструкцыяў. Адпаведна, калі нехта спрабуе фармаваць сваё ўласнае меркаваньне, ці яшчэ горш – мае адрозны ад нашага пункт гледжаньня, дык ён аўтаматычна прызнаецца або наіўным дылетантам, або сьвядомым шкоднікам (як варыянт – агентам).
Кепска, калі такі патэрналісцка-грэблівы падыход прысутнічае ў кантактах некаторых беларускіх калегаў з прадстаўнікамі міжнароднай супольнасьці: назіральнікамі, палітыкамі і дыпляматамі, замежнымі журналістамі. Натуральна, для некаторых зь іх Беларусь – проста пусты гук, для некаторых – расейскі пратэктарат, які недарэчна стварае праблемы і патрабуе ўвагі, а для некаторых – магчымасьць зарабіць палітычных балаў. Але пераважная большасьць, як мінімум, здольная зразумець беларускую сытуацыю, а як максымум – шчыра жадае дапамагчы Беларусі вярнуцца на шлях свабоды.
Але сытуацыя становіцца зусім тупіковай і катастрафічнай, калі такі падыход пачынае пераважаць у стаўленьні да беларускага грамадзтва. Такая палітыка становіцца зьменшанай, карыкатурнай копіяй палітыкі цяперашніх уладаў. Або ты мяне падтрымліваеш на 100%, або я цябе не заўважаю і ігнарую.
Значна прасьцей пераканаць сябе ў тым, што народ запалоханы і таму ня можа паказаць, як моцна ён цябе падтрымлівае, чым дапусьціць думку, што народу ты нецікавы або ён не ўяўляе, ці ёсьць у цябе добрыя ідэі.
Цяперашняя выбарчая кампанія вельмі добра выяўляе разыходжаньні ў падыходах. Насамрэч, гэта не пытаньні тактыкі, гэта пытаньні стратэгіі. Калі мы верым у беларускі народ – мы працуем дзеля таго, каб атрымаць яго падтрымку. Мы – Партыя БНФ – верым, што беларусы могуць зразумець нашыя ідэі. Верым, што нашыя каштоўнасьці і перакананьні могуць стаць рухавіком іх дзеяньняў. Таму мы выкарыстоўваем кожную магчымасьць, каб пашыраць нашыя ідэі і каштоўнасьці ў грамадзтве.
Калі ж ня верыць – тады сапраўды трэба заклікаць і беларусаў, і замежнікаў трымацца далей ад палітычных падзеяў у краіне. Таму што маральная перамога і так забясьпечаная ў любым выпадку.
