Дыпляматычныя намаганьні ў спыненьні вайны ва Ўкраіне рэзка актывізаваліся ў апошнія дні, што прымусіла эўрапейскія краіны з новай сілай абмяркоўваць магчымасьць адпраўкі міратворчых сіл, піша міжнародны карэспандэнт Радыё Свабодная Эўропа / Радыё Свабода Рэй Фурлонг.
Калі прэзыдэнт Францыі Эманюэль Макрон упершыню прапанаваў гэтую ідэю год таму, яна не атрымала шырокага водгуку і не ўспрымалася ўсур’ёз большасьцю экспэртаў. Аднак цяпер сытуацыя зьмянілася.
Выказваньні спэцыяльнага прадстаўніка ЗША па Ўкраіне і Расеі Кіта Келага пра тое, што Эўропа ня будзе «за сталом перамоваў» аб будучыні Ўкраіны, сталі свайго роду шокам для эўрапейскіх лідэраў, падахвочваючы іх заняць больш актыўную пазыцыю. Перамовы паміж ЗША і Расеяй па Ўкраіне 18 лютага ў Саудаўскай Арабіі дадалі напружанасьці.
Прэмʼер-міністар Нідэрляндаў Дык Схоўф адкрыта заявіў, што эўрапейцы павінны дамовіцца аб тым, які ўклад яны могуць унесьці, «і такім чынам мы ў канчатковым выніку атрымаем месца за сталом».
Аднак гэта не адзіная прычына, чаму абмяркоўваецца гэтая ідэя.
«Для Эўропы гэта будзе складаная задача, але яна непазьбежная, калі пагроза Расеі для NATO павінна быць стрыманая ва Ўкраіне», — лічыць Джэймі Шэй, які займаў высокія пасады ў NATO да выхаду на пэнсію ў 2018 годзе.
На яго думку, можа спатрэбіцца каля 50 тысяч эўрапейскіх салдатаў, што азначае агульную колькасьць сіл каля 150 тысяч з «бесьперабойнай ратацыяй».
Перамовы ў Парыжы 17 лютага не прывялі да яўнага прарыву, але абмеркаваньне ўступіла ў актыўную фазу. Брытанскі прэмʼер-міністар Кір Стармэр ужо ўклаў у гэты праект значны палітычны капітал напярэдадні сустрэчы з прэзыдэнтам ЗША Дональдам Трампам на наступным тыдні.
Аднак Стармэр таксама зазначыў, што місія запатрабуе ўдзелу Вашынгтона, кажучы аб «падтрымцы» з боку ЗША, напрыклад, у выглядзе авіяцыйнага прыкрыцьця. Шы, які быў вядомы як афіцыйны прадстаўнік NATO падчас войнаў на Балканах у 1990-х гадах, папярэджвае аб патэнцыйнай праблеме.
«Эўрапейцы памятаюць басьнійскі правал пачатку 1990-х, калі эўрапейскія войскі знаходзіліся на зямлі і пастаянна крытыкаваліся з боку амэрыканцаў, якія былі ў бясьпецы ў паветры», — адзначыў ён.
Заявы Стармэра аб гатоўнасьці адправіць войскі прыцягнулі ўвагу СМІ, але таксама выклікалі крытыку з боку экспэртаў, якія ўказваюць на абмежаваныя вайсковыя магчымасьці Вялікай Брытаніі.
Адным з галоўных крытыкаў стаў былы кіраўнік брытанскага войска Рычард Данат, які заявіў, што ўзброеныя сілы краіны «настолькі зьнясіленыя», што ня могуць узначаліць місію.
Пасьля 2001 году брытанскае войска ў асноўным засяродзілася на барацьбе з тэрарызмам і апэрацыях па задушэньні мяцяжоў. За апошняе дзесяцігодзьдзе яно зазнала скарачэньні, а парлямэнцкі даклад, апублікаваны ў верасьні, сьцьвярджаў, што Брытанія «не гатовая» супрацьстаяць расейскай пагрозе.
У ліпені сам Стармэр прызнаў, што ўзброеныя сілы Вялікай Брытаніі былі «спустошаныя».
Яшчэ адным буйным вайсковым гульцом Эўропы зьяўляецца Францыя.
Француская армія колькасна пераўзыходзіць брытанскую, але таксама аслабленая шматгадовымі баявымі апэрацыямі ў Афрыцы. Францускія экспэрты сумняваюцца ў яе гатоўнасьці да больш інтэнсіўнага канфлікту, як ва Ўкраіне.
«У нас засталося ўсяго шэсьць дальнабойных ракетных установак, у нас няма рэальных сродкаў барацьбы з дронамі», — адзначыў Леo Пэр'я-Пэнье з Францускага інстытуту міжнародных адносін у лістападзе.
Швэцыя і Нідэрлянды заявілі, што могуць даць войскі пры пэўных умовах. Але Польшча, якая мае адну з найбуйнейшых армій Эўропы, катэгарычна адмовілася.
Канцлер Нямеччыны Оляф Шольц, які пакінуў перамовы ў Парыжы раней часу, заявіў, што яго «раздражняе» гэтая «дачасная» гутарка.
Апытаньні ў Нямеччыне паказваюць, што Шольц, падобна, прайграе фэдэральныя выбары 23 лютага. Аднак ён застанецца на пасадзе яшчэ некалькі месяцаў, пакуль будуць ісьці перамовы аб фармаваньні новага кааліцыйнага ўраду. Магчыма, пасьля выбараў ён будзе больш схільны падтрымаць ідэю адпраўкі нямецкіх войскаў ва Ўкраіну.
Юрген Гарт, дэпутат ад вядучай апазыцыйнай партыі Нямеччыны — Хрысьціянскіх дэмакратаў, заявіў Радыё Свабода/Свабодная Эўропа, што ён можа прадставіць удзел нямецкіх войскаў пад эгідай ААН.
«Я не выключаю вайсковай ролі Нямеччыны, калі будзе мірнае пагадненьне на аснове рэзалюцыі ААН, у рамках якога міжнародныя сілы будуць запрошаныя для назіраньня за гэтым мірам або для яго гарантаваньня», — сказаў ён.
Гэта падымае ключавое пытаньне аб тым, наколькі рэалістычная такая місія.
Нікаляе Папэску з Эўрапейскай рады міжнародных дачыненьняў бачыць у гэтым дадатковую складанасьць.
«Праблема традыцыйных міратворчых місій у тым, што яны залежаць ад рашэньняў ААН, а гэта значыць, што Расея можа накласьці вэта ці ў любы момант спыніць місію», — сказаў Радыё Свабода Папэску, былы міністар замежных спраў Малдовы, у мінулым месяцы.
Расея зьяўляецца пастаянным сябрам Рады Бясьпекі ААН і мае права вэта.
Папэску адзначыў, што большасьць абмеркаваньняў датычацца не міратворчай місіі, а сіл стрымліваньня. Джэймі Шэй згодны з гэтым і падымае яшчэ два пытаньні:
«Ці будзем мы выкарыстоўваць сілы NATO, якія зараз абараняюць межы NATO ў Цэнтральнай і Усходняй Эўропе? Польшча выступае супраць гэтага. І ці павінны мы засяродзіцца на нарошчваньні ўкраінскага войска як асноўнай сілы стрымліваньня, укладваючы грошы ў гэта, а не ў эўрапейскія сілы гарантаваньня бясьпекі, як прапануе Данія?»
Палітычныя меркаваньні таксама маюць вялікае значэньне. Апытаньні ў Заходняй Эўропе паказваюць нізкі ўзровень падтрыманьня адпраўкі войскаў ва Ўкраіну.
Рызыкі адпраўкі такога кантынгенту, нават у небаявой ролі, былі б калясальныя. Трэба было б дакладна вызначыць правілы прымяненьня сілы на выпадак, калі расейскія войскі адкрыюць па іх агонь, а палітычныя наступствы магчымых ахвяр маглі б быць велізарнымі.
«Прадаць гэтую ідэю будзе складана», — кажа Нікляс Грангольм з Швэдзкага абароннага дасьледчага агенцтва:
«Калі рухацца з захаду на ўсход, можна ўбачыць нешта, што я называў восьсю трывогі. Усходнія эўрапейцы адчуваюць гэтую пагрозу вельмі востра. На захадзе гэта ня так відавочна».
Вайна Расеі супраць Украіны
- А 5-й гадзіне раніцы 24 лютага 2022 году кіраўнік Расеі Ўладзімір Пуцін заявіў пра пачатак ваеннай апэрацыі супраць Украіны на Данбасе па просьбе груповак «ДНР» і «ЛНР». 21 лютага падчас тэлезвароту да расейцаў Пуцін назваў так званыя «ДНР» і «ЛНР» незалежнымі дзяржавамі ў межах абласьцей. 22 лютага Савет Фэдэрацыі ратыфікаваў гэтае рашэньне.
- Расейскія войскі атакавалі ў тым ліку з тэрыторыі Беларусі, выкарыстоўваючы лётнішчы, базы і дарогі. Прадстаўнікі рэжыму Лукашэнкі апраўдваюць вайну, яго праціўнікі лічаць тэрыторыю Беларусі акупаванай, многія заклікаюць да супраціву расейскім захопнікам. Насуперак заявам Пуціна пра атакі выключна на вайсковыя аб'екты, расейцы пачалі бамбаваць школы, дзіцячыя садкі і жылыя кварталы ўкраінскіх гарадоў.
- 2 красавіка 2022 году, пасьля вызваленьня гораду Буча пад Кіевам, фотакарэспандэнты апублікавалі дзясяткі фотаздымкаў, на якіх відаць сотні нябожчыкаў, ахвяр масавых забойстваў, учыненых расейскімі войскамі. Многія пахаваныя ў стыхійных брацкіх магілах. Вялікія разбурэньні прынесла расейская акупацыя і Барадзянцы.
- З 24 лютага Расея захапіла толькі адзін абласны цэнтар — Херсон. Расейскія войскі адступілі зь яго і з правабярэжнай часткі Херсонскай вобласьці ў лістападзе 2022 году. Горад быў акупаваны расейскімі войскамі ў першыя дні вайны фактычна без баёў. Увосень 2022 году ўкраінскія войскі правялі маштабны контранаступ, у выніку якога расейскія сілы пакінулі большасьць сваіх пазыцый у Харкаўскай вобласьці.
- Нягледзячы на першапачатковыя заявы Пуціна пра тое, што акупацыя ўкраінскіх тэрыторыяў не ўваходзіць у пляны ўварваньня, 30 верасьня 2022 году была абвешчана анэксія чатырох вобласьцяў Украіны (Данецкай, Запароскай, Луганскай і Херсонскай), у тым ліку і тэрыторыяў, якія Расея не кантралявала.
- 21 верасьня 2022 году Пуцін заявіў пра мабілізацыю ў Расеі. Пасьля гэтай заявы тысячы расейцаў накіраваліся на памежныя пункты і пачалі выяжджаць у Грузію, Казахстан, Армэнію, Манголію, Фінляндыю і іншыя краіны. У самой Расеі праціўнікі вайны падпалілі некалькі вайсковых камісарыятаў.
- У 2023 годзе Лукашэнка і Пуцін заявілі пра разьмяшчэньне ў Беларусі расейскай ядзернай зброі. 13 чэрвеня Лукашэнка сказаў, што частка ядзернай зброі ўжо дастаўлена з РФ у Беларусь. 16 чэрвеня Пуцін таксама заявіў, што першыя ядзерныя зарады ўжо дастаўленыя на тэрыторыю Беларусі, а астатнюю частку перамесьцяць «да канца лета або да канца году».
- 3 верасьня ўкраінскі брыгадны генэрал Аляксандар Тарнаўскі заявіў, што Ўзброеныя сілы Ўкраіны прарвалі першую лінію абароны на запароскім кірунку, на якую расейцы выдаткавалі больш за ўсё рэсурсаў.
- У канцы 2023 і на пачатку 2024 расейцы працягвалі масавыя абстрэлы ўкраінскіх гарадоў: Дніпры, Кіеве, Харкаве, Адэсе і іншых месцах дзясяткі людзей загінулі і атрымалі раненьні. Украінскі бок у адказ абстрэльваў расейскі Белгарад, некалькі чалавек загінулі. Узброеныя сілы дзьвюх краін рэгулярна атакуюць падкантрольныя адна адной тэрыторыі бесьпілётнікамі.
- Агулам з пачатку 2024 году ўкраінскія дроны пашкодзілі 18 расейскіх НПЗ, што прывяло да скарачэньня вытворчасьці амаль на 14%. У сакавіку былі атакаваныя такія абʼекты, як Разанскі НПЗ «Раснафты» і завод «Лукойла» ў Кстове ў Ніжагародскай вобласьці. Абодва ўваходзяць у топ-10 найбуйнейшых НПЗ Расеі і забясьпечваюць бэнзінам Маскву.
- 6 жніўня 2024 году Ўкраіна пачала апэрацыю ў Курскай вобласьці. 19 жніўня прэзыдэнт Украіны Ўладзімір Зяленскі заявіў, што пад кантролем Украіны ў ходзе апэрацыі Ўзброеных сілаў Украіны знаходзяцца 92 паселішчы Курскай вобласьці Расеі. Галоўнакамандуючы Ўзброенымі сіламі Ўкраіны Аляксандар Сырскі ўдакладніў, што такіх населеных пунктаў 82. Улады Ўкраіны заявілі пра стварэньне ваенных камэндатураў і арганізацыі перадачы «гуманітарнай дапамогі ў населеныя пункты, якія знаходзяцца пад кантролем Украіны». Экспэрты Інстытуту вывучэньня вайны, прааналізаваўшы заявы і відэаматэрыялы з геалякацыяй, выказалі меркаваньне, што Ўкраіна кантралюе ў Курскай вобласьці ня ўсю тэрыторыю ў заяўленых межах прасоўваньня.
- 16-18 жніўня ўкраінскія сілы падарвалі тры масты, якія мелі стратэгічнае значэньне для матэрыяльна-тэхнічнага забесьпячэньня групоўкі расейскіх войскаў ва Ўкраіне і вайсковай авіяцыі, якая базуецца ў Курскай вобласьці.
- 17 лістапада Джо Байдэн зьняў абмежаваньні на нанясеньне ўдараў амэрыканскай дальнабойнай зброяй па тэрыторыі Расеі.
- З прыходам да ўлады ў ЗША Дональда Трампа рэзка актывізавалася тэма магчымых мірных перамоваў. Прэзыдэнт ЗША абнавіў свае патрабаваньні да эўрапейскіх краінаў-сяброў NATO павялічваць выдаткі на абарону. Таксама палітык заявіў, што хоча, каб Украіна дала Злучаным Штатам кантроль за сваімі радовішчамі рэдказямельных выкапняў у абмен на фінансавую падтрымку яе ваенных дзеяньняў супраць Расеі.
- У ноч на 14 лютага Расея бесьпілётнікам атакавала Чарнобыльскую АЭС, на саркафагу над разбураным у 1986-м пры чарнобыльскай катастрофе энэргаблёку пачаўся пажар, які ня могуць патушыць некалькі дзён.
- 12 лютага 2025 Трамп пагутарыў па тэлефоне з Пуціным, і 18 лютага 2025 году ў Эр-Рыядзе (Саудаўская Арабія) пачалася двухбаковая сустрэча з удзелам дзяржаўнага сакратара ЗША Марка Рубіё і кіраўніка МЗС Расеі Сяргея Лаўрова. Украіна на перамовы не запрошаная. Перад гэтым у Мюнхэне (Нямеччына) і Парыжы (Францыя) адбыліся, адпаведна, канфэрэнцыя па бясьпецы і саміт вядучых краінаў ЭЗ, але на іх так і ня выпрацавалі пляну доўгатэрміновай падтрымкі Ўкраіны. Акрамя таго, Вугоршчына — сябра Эўразьвязу, NATO і пры гэтым ляяльная да Расеі — дыстанцыявалася ад абмеркаваньня далейшай вайсковай дапамогі Кіеву, абвінаваціўшы іншыя краіны ў падбухторваньні далейшай вайны.
- Незалежная праверка інфармацыі пра ваенныя дзеяньні, якую даюць афіцыйныя асобы розных бакоў, не заўсёды магчымая.
