У вёсцы Ўзьмёны, якая разьлеглася на невысокім беразе шырокай Дзьвіны, я сяджу ў гасьцях у тутэйшай майстрыні, якая з гліны і бісэру робіць самыя розныя кветкі. Сафіі Гуз крыху за трыццаць.
Яна жыве ў так званым «прэзыдэнцкім» доміку. Вясёленькая фарба зь яго за апошнія тры гады аблезла, і раён стаў падобны да старой занядбанай фавэлы. У Сафіі ёсьць муж, двое сыноў-школьнікаў і вось гэтая любімая справа, якая дапамагае жыць.
— Мне няма чаго вам паказаць. Усё лепшае — у Мёрскім музэі, у Менску. Вось варыла макароны. Дзіркі намацала. Вось зрабіла з дроту і макарон.
Зразумелі, у чым справа? Пасьля словаў «дзіркі намацала»? Сафія Гуз — сьляпая.
Нарадзілася Сафія ва Ўкраіне. На пачатку 90-х прыехала разам з бацькамі ў Беларусь. На радзіму айчыма. Выйшла замуж, нарадзіла дзіця. А пасьля здарылася бяда, у якой наша мэдыцына дапамагчы не змагла. Адслаеньне сятчаткі.
— Першае пытаньне было — за што? Я ж не забіла нікога. Вунь забойцы праседзяць у лягеры паўжыцьця, жывыя-здаровыя. Ну ладна. Буду жыць па-іншаму. Неяк змагацца. Нельга апускаць рукі. Ня трэба вешацца, страляцца. Трэба жыць. Так хутка гэтае жыцьцё бяжыць.
Сафія, напэўна, як ніхто адчувае надыход інфармацыйнай эпохі, калі кампутар усё часьцей замяняе жывую гутарку.
— Калі мы жылі неяк на хутары, дык так хацелася ў людзі! А цяпер ніякіх людзей не хачу. Ня тыя цяпер людзі. Усе ў кампутарах. А падтрымка? Я ні ад кога нічога не чакаю.
Сафія бачыла свайго першынца. Першыя паўгода. Другога дзіцяці яна ня бачыла наагул. Сваіх дзяцей маці ведае, па сутнасьці, навобмацак і па голасе.
— Я ведаю, што калі б паставілі перада мной, відушчай, тысячу дзяцей, я б сваіх знайшла. Мне часта сьняцца людзі. Сны я бачу каляровыя, як кіно.
— Якія-небудзь новыя пачуцьці абудзіліся?
— Ад кожнага чалавека сыходзіць свая энэргетыка, аўра. Нават у дамах, у якіх я бываю, я адчуваю сябе па-рознаму. Тут добра, а тут дыскамфортна. Тое самае зь людзьмі. Вось ад вас плаўная, нармальная энэргетыка. Кантакт з вамі лёгкі, без напругі. А ёсьць такія людзі, ад якіх нейкі холад ідзе. Не магу зь імі кантактаваць.
А яшчэ Сафія ўдзельнічае ў спартакіядах. Ня так даўно была ў Пінску на спаборніцтвах. Стараецца жыць нармальным жыцьцём, не даючы нагодаў сябе пашкадаваць. Нават у рэстаран зь сяброўкамі выяжджае.
— Ёсьць сяброўкі, зь якімі можам у рэстаран зьезьдзіць. Спачатку людзі не разумеюць. Мала чаго чалавек у чорных акулярах. Можа, фінгал хавае. Я ж хаджу на абцасах свабодна. Нармальна ем, п’ю, не закладваю за каўнер. Нехта запросіць на танец, за руку схапіў і папёр. Пасьля прыводзіць назад. Але калі дазнаюцца, што «яна сьляпая», дык другі раз вядзе, як па лёдзе.
Дзьвіна ў гэтых мясьцінах у міжваенным часе была граніцаю паміж Польшчай і Савецкім Саюзам. І, як мне распавяла сустрэтая на вуліцы кабета, тая граніца нікуды і дагэтуль не падзелася.
— Мы працуем, гадуем. У нас сьвіньні, каровы. У нашых Узьмёнах, хоць агульная тэндэнцыя для сяла — дзьве-тры каровы на вёску, у нашай вёсцы будзе кароў шэсьцьдзесят. А на тым беразе, у Альхоўцы, тры каровы. А вёска большая за нашу. Яны нічога не гадуюць. Мы бульбу садзім, а яны ў нас купляюць. Нічога ня хочуць рабіць. А мы, заходнікі, працуем.
Найстарэйшая жыхарка Ўзьмёнаў, Вера Рамза, распавяла мне шмат гісторыяў. Але я для вас выбраў вось гэтую. Бацьку Веры, Івана, падчас акупацыі забралі ў паліцыю. Адкуль ён зьбёг. А пасьля, сабраўшы ўсю сям’ю, адправіўся ў партызанскі лес. Ратаваць жыцьцё і сваё, і сямейнікаў. Даводзіць партызанскаму начальству сваю невінаватасьць.
— Пайшлі мы лесам да партызанскага штабу. Татка ўсё перажываў. «А раптам не павераць мне, што так я выпадкова зьбег? Як гэта так? Быў у паліцаяў — і зьбег». Але партызаны былі свае. Дзякуй богу, паверылі.
— Ад іх крыўды не было?
— Асабіста нам не было. А людзям рабілі ўсякае. Як заўжды — адным падабаецца ўлада, другім не. Былі людзі, дзеці якіх ішлі ў паліцыю. Іх партызаны тады... Ну, самі разумееце... Усяк было.
— Расстрэльвалі?
— Можа каго... Нейкую жанчыну былі расстраляўшы. Яна прыходзіла ў штаб партызанскі. Неяк палічылі, што яна шпіёнка. Памятаю, тата абураўся: «Расстралялі Любу! Якая яна шпіёнка!» Партызаны забралі ў яе каня. І паабяцалі ёй, што «аддадзём табе іншага». І яна ўсё прыходзіла, пакуль не надакучыла. Хто ж будзе аддаваць каня!
А скончу я вось такім, не пабаюся гэтага слова, назіраньнем невідушчай Сафіі Гуз за здаровымі людзьмі. Можа, яе словы камусьці прыадкрыюць вочы на жыцьцё.
— Дзівісься часам людзям відушчым. І разумееш, што вакол цябе сьляпыя. Ня я, а вакол. А што яны бачаць? Спытайце ў іх. Яны нічога ня бачаць. Як і я раней. Ну ляжыць сьнег і ляжыць. Ну цьвітуць дрэвы і цьвітуць. А цяпер жа цікава. Пойдзеш, дакранесься. Па-іншаму пазнаеш. Па-іншаму бачыш. А людзі бачыць вакол сябе нічога ня хочуць. Прасьцей піць. І памерці, як сабака, пад дрэвам. Сяджу ў Віцебску на вакзале са сваімі пакетамі. Сястра пайшла білета купляць. Чую — нехта шарк, шарк — ідзе. Каля мяне спыняецца. На мяне глядзіць. Лета. Сэзон цёмных акуляраў. І я ў сонечных акулярах. Чую: «Памажыце. Зьбіраю на апэрацыю. Сама амаль нічога ня віжу». Ах жа, думаю, ты сука. «Ідзі ж ты работай! Я зусім сьляпая!» — «Ой, ізьвініця». І пачасала далей. Яна, відушчая, у мяне, сьляпой, просіць грошы. Гэта мне трэба сядзець на паперці. Але я буду зямлю грызьці, але не папрашу ніколі ні ў кога нічога.
