Прапануем вам пераклад публікацыі ў скароце.
Калі расейскія войскі ўвайшлі ва Ўкраіну ў пачатку ўварваньня Пуціна ў лютым мінулага году, у Крамлі нарастала трывога за ядзерны праект у Беларусі, недалёка ад мяжы Эўразьвязу. Інжынэры карпарацыі «Росатом» рыхтавалі новы рэактар магутнасьцю 1200 мэгават, які яшчэ ня быў падлучаны да электрасеткі, для выпрацоўкі электраэнэргіі на Астравецкай АЭС, калі выявілася загадкавая і надзвычай рэдкая праблема. Згодна з унутраным дакумэнтам расейскай дзяржаўнай атамнай карпарацыі, зь якімі азнаёміўся Bloomberg, радыяцыя магла пратачыцца ў першы контур, пагражаючы заблякаваць крытычна важныя кампанэнты.
Стрыжні кіраваньня і цеплавыдзяляльныя зборкі маглі быць пашкоджаныя або зламаныя, калі праблема ня зьнікне, калі атамы ўрану пачнуць дзяліцца. У горшым выпадку, па словах людзей, знаёмых з праблемай, адбываецца назапашваньне так званай ёнаабменнай смалы, якая рэгулюе чысьціню вады, якая праходзіць праз каналы і трубы, гэта можа абцяжарыць кіраваньне рэактарам, павышаючы рызыку расплаўленьня, калі нешта пойдзе ня так, як толькі ён будзе падлучаны да сеткі, таму 25 лютага 2022 года «Росатом» часова адключыў свой блёк са сьвежазапраўленым палівам на паўночным захадзе Беларусі, адклаўшы яго запуск. Інжынэры-ядзершчыкі заявілі, што «Росатом» выконваў працэдуры бясьпекі, перапыніўшы фізычны запуск рэактара для расьсьледаваньня.
Калі ў сакавіку рэактар быў упершыню ўключаны, Аляксандар Лукашэнка пацьвердзіў наяўнасьць праблемаў. «У будаўніцтве былі пэўныя недахопы, — сказаў ён. — Затрымка зьвязаная з нашай рашучасьцю прытрымлівацца вельмі высокіх стандартаў бясьпекі».
Устаноўка ў Беларусі падключана ўжо да сеткі і была ўведзеная ў эксплюатацыю ў мінулым месяцы. Але больш раньнія праблемы на Астравецкай АЭС застаюцца актуальнымі, паколькі Беларусь была замежным выпрабавальным палігонам для новай канструкцыі рэактара, які «Росатом» экспартуе па ўсім сьвеце. Аналягічныя блёкі ВВЭР-1200 плянуецца ўвесьці ў эксплюатацыю ў Банглядэш і Турэччыне на працягу наступных 12 месяцаў.
Прычына забруджваньня смалой застаецца нявызначанай, і пра яе не было паведамлена міжнародным органам бясьпекі, па словах трох інжынэраў-ядзернікаў, якія добра ведаюць канструкцыі расейскіх рэактараў (яны папрасілі не называць іх імёнаў). Паводле іх, важна высьветліць, ці зьвязаная праблема з эксплюатацыйнай памылкай або з канструкцыяй сыстэмы, каб яна не паўтарылася ў іншых месцах, дзе будуюцца ВВЭР-1200.
Эўрапейскія чыноўнікі заявілі, што закрыцьцё «Росатомом»другога энергаблёка станцыі, пэўна, прывядзе да выдаткаў у сотні мільёнаў даляраў на рамонт і пакрыцьцё страты даходаў, бо гэта затрымае завяршэньне прэстыжнага праекту для саюзьніка Пуціна.
Лукашэнка адкрыў першы агрэгат Астравецкага завода 7 лістапада 2020 году, яшчэ да таго, як усе задачы былі выкананыя, заявілі эўрапейскія чыноўнікі. На працягу некалькіх наступных месяцаў АЭС пэрыядычна знаходзілася на тэхнічным абслугоўваньні, як вынікае з аднаго з дакумэнтаў. Эўрапейскія чыноўнікі, якія выступалі на ўмовах ананімнасьці, заявілі, што яны занепакоеныя тым, што «Росатом» адкусіў больш, чым здольны праглынуць, і можа паспрабаваць скараціць сваю працоўную нагрузку.
«Росатом» назваў гэтае сьцьвярджэньне «беспадстаўным» і заявіў, што кампанія «ня проста рэалізуе свае праекты; мы адыгрываем ключавую ролю ў глябальным энэргетычным пераходзе. Мы сьцьвярджаем, што падчас уводу ў эксплюатацыю станцыі ў цэлым і другога энэргаблёку ў прыватнасьці, падзеяў, якія падлягаюць апавяшчэньню, не адбылося», — гаворыцца ў паведамленьні «Росатома».
Пуціна не інфармуюць пра ўвод у эксплюатацыю і выпрабаваньні сыстэмаў на АЭС, напісаў у Telegram прэс-сакратар Крамля Дзьмітрый Пяскоў у адказ на просьбу аб камэнтары. «Там не было ніякіх здарэньняў», — сказаў ён.
Астравецкая АЭС ужо даўно выклікае занепакоенасьць у суседзяў Беларусі. Урад Літвы неаднаразова выказваў заклапочанасьць працай станцыі і заяўляў, што яна нясе ядзерную пагрозу для ўсяго рэгіёну. Магчыма, выцек смалы не аказаўся б фатальным. Эксплюатацыйныя адхіленьні часта ўзьнікаюць падчас запуску рэактара да таго, як выпрацоўка электраэнэргіі дасягне раўнавагі.
Аднак ацэнкі эўрапейскіх чыноўнікаў і дакумэнты «Росатома» сьведчаць пра тое, што інцыдэнт быў толькі апошнім у сэрыі праблемаў на Беларускай АЭС, уключаючы корпус рэактара, які прыйшлося замяніць, і дзясяткі няспраўных датчыкаў. Самыя апошнія дадзеныя МАГАТЭ паказваюць, што Астравецкі энэргаблёк № 1 з моманту ўводу ў эксплюатацыю працуе на крыху больш за палову сваёй магутнасьці. Няздольнасьць «Росатома» дакладна растлумачыць прычыны і наступствы інцыдэнтаў выклікала трывогу ў эўрапейскіх уладаў.
Выведка мяркуе, што Беларусь і «Росатом» утаілі інфармацыю аб інцыдэнтах, якія адбыліся на Беларускай АЭС, а таксама аб выяўленых дэфэктах, — напісала МАГАТЭ на сваім вэб-сайце, на якім таксама згадваецца інцыдэнт з забруджваньнем вады. Досьвед Беларусі паказвае, што «Росатом» ня можа «гарантаваць надзейнасьць і бясьпеку сваіх тэхналёгіяў», гаворыцца ў паведамленьні. Назіральнікі гавораць, што міжнародным рэгулюючым органам неабходна большая празрыстасьць, каб цалкам зразумець наступствы тэхнічных памылак «Росатома» ў Беларусі. У адсутнасьці такой інфармацыі ўзьнікаюць пытаньні наконт новай тэхналёгіі «Росатома» ВВЭР-1200.
Што варта ведаць пра БелАЭС
- Беларуская АЭС ад 2011 году ўзводзілі пад Астраўцом, што ў Горадзенскай вобласьці, за 22 км ад мяжы зь Літвой, за 50 км ад Вільні і за 125 км ад Менску.
- Тэрміны запуску некалькі разоў пераносілі. Першапачаткова запуск плянаваўся на 2018 год, Лукашэнка пазьней заяўляў, што тэрміны сарвала Расея. Урэшце цырымонія запуску АЭС прайшла 7 лістапада 2020 году.
- Для будаўніцтва абраны праект АЭС-2006 — тыповы расейскі праект атамнай станцыі новага пакаленьня з выкарыстаньнем вода-вадзянога энэргетычнага рэактара ВВЭР-1200. Паводле такога ж праекту збудаваныя блёкі Новаваронескай АЭС і Ленінградзкай АЭС-2, што працуюць у Расеі.
- БелАЭС будуе расейская дзяржаўная кампанія «Росатом» за кошт крэдыту Расеі. Беларусь пазычыла да 10 млрд даляраў для фінансаваньня 90% кошту будаўніцтва двух энэргаблёкаў АЭС. Пагашэньне крэдыту пачынаецца праз 6 месяцаў з даты ўводу АЭС у эксплюатацыю, але не пазьней за 1 красавіка 2021 году. Беларусь папрасіла Расею падоўжыць крэдыт на 10 гадоў.
- На станцыі будуць два энэргаблёкі з рэактарамі ВВЭР-1200 (В-491) магутнасьцю да 1200 МВт кожны. Праектная магутнасьць АЭС — 2,4 тысячы МВт. Калі АЭС запрацуе на поўную магутнасьць, станцыя дасьць 18 мільярдаў кіляват-гадзін на год — палову таго, колькі цяпер спажывае Беларусь.
- Літва ня раз ставіла пад сумнеў абраньне для будаўніцтва АЭС астравецкай пляцоўкі. Краіна называла 10 прычын, каб не будаваць БелАЭС, абвінавачвала беларускія ўлады ва ўтойваньні інфармацыі пра станцыю. Літва пратэстуе супраць БелАЭС на найвышэйшым дзяржаўным узроўні, выказвае пратэсты ў міжнародных структурах. Літву падтрымлівае прэзыдэнтка Эстоніі.
- Пляцоўка Астравецкай АЭС была прызнаная небясьпечнай яшчэ ў 1993 годзе. Тады было знойдзена 7 прыдатных пляцовак, 15 умерана прыдатных і 6 непрыдатных. Астравецкая пляцоўка трапіла ў лік апошніх.
- Улады і чыноўнікі Беларусі нясьпешна рэагуюць на паведамленьні пра інцыдэнты на будаўніцтве ўласнай атамнай станцыі. Звычайна пра здарэньні на БелАЭС афіцыйна расказваюць толькі пасьля таго, як зьвесткі пра іх зьяўляюцца ў СМІ — так, пра падзеньне корпуса рэактара расказалі толькі пасьля міжнароднага ціску. Урэшце корпус, які ўпаў, замянілі (расейцы зьбіраюцца выкарыстаць яго на іншай АЭС). Новы выпадкова стукнулі аб слуп, але пашкоджаньняў ня выявілі, вырашылі не мяняць корпус другі раз.
- Адпрацаванае ядзернае паліва зь БелАЭС застанецца ў Беларусі. Эколягі сьцьвярджаюць, што Беларусь выбірае самы дарагі і небясьпечны спосаб захоўваць адпрацаванае паліва з АЭС.
- У сакавіку 2023 літоўская выведка заявіла, што Беларусь і «Росатом» у мінулым годзе схавалі інцыдэнты і дэфэкты ў рэактарных сыстэмах на першым і другім энэргаблёках. У Міністэрстве энэргетыкі Беларусі адпрэчылі абвінавачаньні і заявілі, што такі даклад ёсьць «мэтанакіраванай акцыяй па дыскрэдытацыі БелАЭС».
- Паводле словаў фізыка-атамніка Андрэя Ажароўскага, спыніць станцыю зараз будзе вельмі дорага. Пры гэтым ён схільны давяраць паведамленьням літоўскай выведкі. Шэраг ускосных прыкметаў сьведчыць аб тым, што на Астравецкай АЭС дзясяткі тысяч недаробак.
- Ад пачатку працы АЭС у Беларусі і на пачатак лістападу 2023 электрычнасьць падаражэла на 21–22% у залежнасьці ад тарыфу.
- Першы энэргаблёк АЭС сілкуе энэргасыстэму Беларусі з 3 лістапада 2020 году (прамыслова эксплюатуецца з чэрвеня 2021), другі — з 13 траўня 2023 году.
Што важна ведаць пра аварыю на Чарнобыльскай АЭС
Аварыя на Чарнобыльскай АЭС 26 красавіка 1986 году лічыцца самай вялікай тэхнагеннай катастрофай XX стагодзьдзя.
- У атмасфэру было выкінута радыеактыўных рэчываў у 300 разоў больш, чым пасьля атамнага бамбаваньня Хірасімы ў 1945 годзе.
- З усіх краін ад наступстваў чарнобыльскай катастрофы Беларусь пацярпела найбольш — на тэрыторыі Беларусі асела звыш 70% радыенуклідаў, найбольш забрудзіўся 21 раён.
- З 2,2 мільёна чалавек, якія жылі на забруджаных землях, эвакуавалі і адсялілі 138 тысяч, яшчэ каля 200 тысяч самі зьехалі з пацярпелых тэрыторый.
- У 1986 годзе падчас аварыі на ЧАЭС з разбуранага рэактара было выкінута 1850 пэтабэкерэляў радыенуклідаў, пры гэтым на долю радыеактыўнага цэзію прыпала 270 пэтабэкерэляў. Пэрыяд паўраспаду цэзію-137 — 30 гадоў. Гэта значыць, што на 2016 год яго колькасьць на тэрыторыі Беларусі зьменшылася ўдвая.
Чарнобыль: Поўная храналёгія падзеяў
