На пытаньні Юрыя Дракахруста адказвае дацэнт унівэрсытэту Вітаўта Вялікага Анджэй Пукшта.
Сьцісла
- На ўвядзеньні новых абмежаваньняў для беларусаў настойвае правае крыло партыі кансэрватараў «Зьвяз Айчыны».
- Прэзыдэнт Наўседа падыгрывае гэтым сілам, хоць і не належыць да іх.
- Прыхільнікі абмежаваньняў гавораць, што празь беларусаў ледзь ня ўся Вільня гаворыць па-расейску.
- Наконт гэтага пытаньня ідуць спрэчкі, дыскусіі, і пакуль невядома, хто ў іх пераможа.
— Чым выкліканая актуалізацыя ў Літве праблемы ўніфікацыі абмежавальных мераў для беларусаў і расейцаў? Вагнэраўцы, якія выклікалі асьцярогі ў суседзяў Беларусі, збольшага выведзеныя зь Беларусі. Зьменшыўся паток мігрантаў з трэціх краінаў, якія спрабуюць зь Беларусі трапіць у краіны ЭЗ. Дык а што ж стала трыгерам?
— Гэта цяжка патлумачыць з навуковага пункту гледжаньня. Я на гэтае пытаньне адкажу больш як публіцыст. Мяркую, што прычына такіх грамадзкіх настрояў — агульная нэрвовасьць і стома ад сытуацыі зь бясьпекай. Гэта назіраецца і ў краінах Балтыі, у Цэнтральнай Эўропе і ўва ўсім Эўразьвязе. Занепакоенасьць вакол нас і з намі.
Гэта ўсё і прыводзіць да актуалізацыі праблемаў міграцыйнай палітыкі. Я хацеў бы разьдзяліць пытаньні міграцыі беларусаў і расейцаў. Я прачытаў сёньня артыкул на сайце нашага нацыянальнага тэлеканалу. Там гаворацца, што 80% беларусаў, якія прыяжджаюць у Літву і жывуць тут — гэта эканамічныя мігранты. Мы бачым беларусаў, якія працуюць на будоўлях, бачым іх у крамах, у шпіталях.
Паводле гэтага артыкула, толькі 20% беларусаў, якія знаходзяцца ў Літве, — гэта палітычныя эмігранты. Тут велізарная дылема. Літве насамрэч патрэбная працоўная сіла. І заўсёды будзе гучаць голас прадпрымальнікаў і прамыслоўцаў, што беларускія працоўныя рукі нам тут патрэбныя.
— У якой ступені, на ваш погляд, на актуалізацыю гэтай праблемы паўплываў даклад кіраўніка Дэпартамэнту дзяржаўнай бясьпекі (ДДБ) Даруса Яўнішкіса? Гэтае паведамленьне шэфа галоўнай спэцслужбы Літвы прагучала ў канцы лістапада. Яўнішкіс гаварыў аб надзвычайнай актывізацыі ў Літве беларускіх спэцслужбаў, якія дзейнічаюць у асяродзьдзі эмігрантаў. Ён казаў аб пагрозах бясьпецы Літвы, якія ідуць ад беларускай эміграцыі.
— Зразумела, гэта паўплывала. Ува ўсім сьвеце спэцслужбы не агучваюць, як яны атрымалі інфармацыю, якую абнародуюць. Мяркую, што ДДБ перадаў больш падрабязную інфармацыю нашым парлямэнтарам і міністрам. Я хачу заўважыць, што зараз ува ўсім ЭЗ назіраецца пэўны псыхоз наконт мігрантаў. Я б не параўноўваў літоўскую сытуацыю з францускай, дзе мігранты — пераважна мусульмане з Магрыбу. Але занепакоенасьць праблемай мігрантаў зараз пануе ўва ўсёй Эўропе. Ну а ў нас — свая кружэлка і свае клопаты. Магчыма, алею ў вагонь падліла дыскусія наконт «літвінізму». Мне здаецца, што яна занадта разьдзьмутая.
Яшчэ адзін фактар — тое, што беларусы-эмігранты канцэнтруюцца пераважна ў Вільні. Некаторым у выніку здаецца, што ўся сталіца размаўляе па-расейску. Насамрэч гэта ня так. Нават пакаленьне літоўцаў, старэйшых за 50 гадоў, не гаворыць па-расейску, ня кажучы ўжо пра моладзь. Але гэта натуральны працэс — канцэнтрацыя эмігрантаў у сталіцы. Тут больш магчымасьцяў працаўладкаваньня. Адэпты ўніфікацыі абмежаваньняў для беларусаў і расейцаў кажуць, што Вільня і Віленскі край робяцца ўжо нелітоўскім агмянём.
Аднак Літва заўсёды была і хацела быць адвакатам дэмакратычнай Беларусі. Асабліва выразна гэта было, калі ў Вільні разьмясьціўся офіс Сьвятланы Ціханоўскай. І два гэтыя бачаньні зараз сутыкаюцца.
— Якія палітычныя сілы выступаюць за ўніфікацыю абмежаваньняў для беларусаў і расейцаў? Ці падзел ідзе ўпоперак лініі партыйнага падзелу?
— Абвостраная ўвага да пытаньня беларускай іміграцыі больш уласьцівая праваму крылу кансэрватараў «Зьвязу Айчыны». Але нават там няма аднадушша ў гэтым пытаньні. Нават сярод літоўскіх кансэрватараў ёсьць тыя, хто не выказваецца за ўзмацненьне абмежаваньняў на іміграцыю беларусаў. Яны кажуць, што ня варта перагінаць палку з гэтымі абмежаваньнямі і забаронамі . У кожным разе, да канчатковага рашэньня ў гэтым пытаньні літоўскія палітыкі яшчэ не прыйшлі.
— 4 сьнежня ў Сейме Літвы былі зарэгістраваныя папраўкі, якія прадугледжваюць абмежаваньне выдачы беларусам часовага ДНЖ. Зьмены ў закон пра абмежавальныя меры прапанавалі ўнесьці намесьнік старшыні парлямэнту Паўлюс Саўдаргас, старшыня камітэту нацыянальнай бясьпекі і абароне (КНБА) Лаўрынас Кашчунас і яго калега Аўдронюс Ажубаліс...
— Яны ўсе належаць да правага крыла правай партыі. Яны заўсёды так сябе пазыцыянавалі. Я нядаўна размаўляў з Кашчунасам, дык ён так і гаворыць — што ён правае крыло правай партыі. Тут ёсьць пэўная аналёгія з заявамі польскага палітыка Ярослава Качыньскага, які казаў, што не хацеў бы, каб на польскай палітычнай арэне была больш правая партыя, чым кіраваная ім «Права і справядлівасьць».
— Але за ўніфікацыю абмежаваньняў для беларусаў і расейцаў выступае і прэзыдэнт Гітанас Наўседа. Аднак ён жа не належыць да «Зьвязу Айчыны».
— Так, ён ня з партыі «Зьвяз Айчыны», але ён падладжваецца пад правы парадак дня.
— У беларускай публіцыстыцы даволі распаўсюджаны погляд, што актуалізацыя пытаньня іміграцыі беларусаў абумоўленая ў Літве пэрспэктывай выбараў: у чэрвені 2024 году пройдуць выбары ў Эўрапарлямэнт, у кастрычніку — у Сейм. Наколькі маюць падставы такія тлумачэньні?
— Гэта цікавы падыход. Падобныя рэчы адбываюцца ўва ўсім сьвеце. Але гэтае пытаньне пакуль не настолькі вострае для літоўцаў. Ня ведаю, якой будзе сытуацыя за пару месяцаў да прыгаданых вамі выбараў. Пакуль пра гэта гавораць Кашчунас і Ажубаліс і робіць намёкі прэзыдэнт. Але гэтыя заявы (прынамсі пакуль) не напружылі грамадзкую думку. Дыскусіі вакол гэтай праблемы ўжо ішлі ўвосень сёлета. І тады гучалі аргумэнты за тое, каб не ўраўноўваць падыходы да грамадзянаў Беларусі і Расеі.
— А ці ёсьць палітыкі, якія выразна, канцэптуальна пярэчаць у гэтым пытаньні таму ж Кашчунасу?
— Так, ёсьць. І нават у «Зьвязе Айчыны». Нядаўна з крытыкай уніфікацыі выступіла Раса Юкнявічэне. Яна — дэпутат Эўрапарлямэнту, у мінулым — міністарка абароны Літвы. Яна даволі аўтарытэтны палітык.
— А ці выказвалася на гэты конт прэмʼерка Інгрыда Шыманіце?
— Пакуль прэмʼерка сваю пазыцыю на гэты конт выразна ня выказала.
— А якія аргумэнты выстаўляюць супраць уніфікацыі?
— Гавораць, што беларусы — нашыя найбліжэйшыя суседзі, і што наш доўг дапамагаць ім. І падкрэсьліваюць, што прынамсі частка беларусаў, якія зьяжджаюць у Літву, уцякаюць, ратуючыся ад рэжыму Лукашэнкі. І мы павінны прымаць іх. Літва закрыла два невялікія памежныя пераходы, але асноўныя — на Менск, на Ліду, на Полацак — адкрытыя.
Дарэчы, вельмі шмат беларусаў лятаюць зь Вільні ў Эўропу з шэнгенскімі візамі. Я ўвосень ляцеў зь Вільні, дык ледзь не палова аэрапорту гаварыла па-расейску. Ёсьць нават аўтобус наўпроставы зь віленскага аэрапорту ў Менск. Пра гэта пакуль ніхто асабліва не гаворыць, бо гэта даходы аэрапорту і транспартнікаў.
— Нядаўна Кашчунас апублікаваў у фэйсбуку допіс на тэму ўніфікацыі. Некаторых беларусаў абурыла яго тэза, што беларусы не пратэставалі супраць вайны. Наколькі такая думка распаўсюджаная ў Літве?
— Гэта тэорыя Кашчунаса. Мяне, дарэчы, гэтая ягоная тэза таксама зачапіла. Больш я яе ні ад кога ня чуў. Ён любіць рабіць такія рэзкія заявы.
— У сваім допісе Кашчунас прыводзіць і іншыя аргумэнты. Спасылаючыся на вынікі сацыялягічных апытаньняў у Беларусі, ён даводзіць, што стаўленьне беларусаў да расейскіх ваенных дзеяньняў ва Ўкраіне амбівалентнае, прынамсі, яно не такое, як у літоўцаў.
— Ну гэта невялікая таямніца. Гэта відавочна. Але такую аргумэнтацыю прыводзіць толькі ён. Прэзыдэнт, прынамсі, падыходзіць да гэтага пытаньня больш далікатна.
— Ці рэагуе неяк Эўразьвяз, Брусэль на гэтую літоўскую дыскусію?
— Вастрыня гэтай літоўскай дыскусіі пакуль не такая вялікая, каб дайсьці да Брусэлю. Нават у самой Літве далёка ня кожны ў курсе гэтых спрэчак.
— У кастрычніку былі абнародаваныя зьвесткі апытаньня, якое правёў у Літве дасьледны цэнтар «Baltijos tyrimai». 61% рэспандэнтаў выказаліся за больш жорсткія правілы ўезду ў краіну для грамадзянаў Беларусі. Як бы вы маглі пракамэнтаваць гэтыя лічбы?
— Я б хацеў адзначыць яшчэ адзін важны фактар — моўны. Гавораць (той жа Кашчунас), што нават тыя беларусы, якія доўга жывуць у Літве, ня хочуць вучыць дзяржаўную мову. Частка зь іх ведаюць ангельскую і літоўцы зь імі размаўляюць па-ангельску. Але іншыя расейскамоўныя, і ніякай іншай мовы яны ня ведаюць.
Многім літоўцам хацелася б, каб беларусы, якія жывуць у Літве, размаўлялі зь літоўцамі па-літоўску. Можа, для Польшчы гэтая праблема менш актуальная. Паміж беларусамі і палякамі моўны барʼер усё ж ніжэйшы, польскую беларусы прынамсі збольшага разумеюць.
У канцы я хачу сказаць, што культурнае і палітычнае беларускае жыцьцё ў Вільні віруе. На вуліцы Вільняўс, непадалёк ад будынку ўраду, пару гадоў таму мэрыя аддала памяшканьне Беларускаму дому. Там ледзь не штодня адбываюцца розныя беларускія імпрэзы. Актывізаваўся Эўрапейскі гуманітарны ўнівэрсытэт. У Вільні таксама ёсьць дзьве беларускія кавярні.
