Са зьместам расьсьледаваньня знаёміць «Настоящее время».
Дэпартацыя ўкраінскіх дзяцей у Расею заяўляецца ваенным злачынствам, нагадваюць аўтары праекту. 17 сакавіка 2023 году Міжнародны крымінальны суд (МКС) выдаў ордэр на арышт расейскага прэзыдэнта Ўладзіміра Пуціна і расейскай ўпаўнаважанай у правах дзіцяці Марыі Львовай-Бяловай праз падазрэньні ў гэтым злачынстве. Пакуль ва Ўкраіну вярнулі толькі 371 дзіця.
Паводле афіцыйных зьвестак украінскіх уладаў, з 24 лютага 2022 году да моманту публікацыі з Украіны ў Расею былі дэпартавалі 19 тысяч 505 дзяцей. Гэта толькі тыя выпадкі, якія афіцыйна зафіксавалі — калі бацькі, апякун або сьведка дэпартацыі дзіцяці паведамлялі пра гэта ў Нацыянальнае інфармацыйнае бюро Ўкраіны.
Украінскія праваабаронцы настойваюць на тым, што гвалтоўна пераселеных з Украіны дзяцей «сотні тысяч». Больш за ўсё іх вывезьлі з Марыюпальскай, Херсонскай, Харкаўскай і Кіеўскай абласьцей. Для разьмяшчэньня дзяцей з Украіны расейскія ўлады задзейнічалі каля 100 устаноў.
Дзіцячыя дамы і інтэрнаты ў многіх рэгіёнах Расеі перапоўненыя. Таму дэпартаваных дзяцей імкнуцца як мага хутчэй уладкаваць у семʼі. Патрабаваньні органаў апекі да патэнцыйных прыёмных бацькоў сталі больш мяккімі.
Гэта тлумачыцца тым, што парадак прызнаньня ўкраінскіх дзяцей «пакінутымі без апекі бацькоў» гранічна спрошчаны, а пошук дзяцей у Расеі надзвычай цяжкі для іхных бацькоў і апекуноў.
Расейскі бок пазыцыянуе эвакуацыю дзяцей з Украіны як неабходнасьць і «выратаваньне», а на дзяржаўных каналах кажуць, што «дзецям вайны» у Расеі будзе аказана ўся неабходная дапамога: «знайсьці сваякоў, аднавіць дакумэнты, даць адукацыю», асобна падкрэсьліваецца, што галоўная мара дзяцей — «знайсьці новую сямʼю».
Расея не публікуе афіцыйныя дадзеныя аб тым, колькі дзяцей з Украіны і так званых «ДНР» і «ЛНР» былі дэпартаваныя ў Расею пасьля пачатку поўнамаштабнага ўварваньня. У лютым 2023 году расейскія СМІ са спасылкай на крыніцу ў сілавых структурах паведамлялі, што ў Расею прыбылі 738 тысяч дзяцей, але што гэта за дзеці, незразумела. Хутчэй за ўсё, у гэтую лічбу ўваходзяць і дзеці, якія прыехалі семʼямі на тэрыторыю Расеі, а таксама дзеці, якія паехалі адпачываць у расейскія лягеры і пазьней вярнуліся ва Ўкраіну.
«Система» вывучыла публікацыі ў СМІ, на сайтах і сацыяльных сетках расейскіх інтэрнатаў, дзіцячых дамоў і лягераў, пагутарыла з валянтэрамі, чыноўнікамі, юрыстамі і бацькамі ўкраінскіх дзяцей, зь семʼямі, якія ўсынавілі дзяцей з Украіны. Выявілася, што дзяцей з акупаванай Расеяй тэрыторыі вязуць як мінімум у 88 расейскіх установаў.
Пасьля абсьледаваньня большасьць дзяцей трапілі ў Растоўскую вобласьць, Краснадарскі край і Крым — у дзіцячыя лягеры, санаторыі, пункты часовага знаходжаньня — гэта былі транзытныя зоны.
Самі расейскія палітыкі пацьвярджаюць, што не плянуюць у найбліжэйшы час вяртаць дэпартаваных дзяцей ва Ўкраіну: «Мы хацелі абараніць іх [дзяцей] ад небясьпекі, якую могуць прынесьці ваенныя дзеяньні. Пытаньне дзяцей, „гвалтоўна адпраўленых у Расею“, цалкам разьдзьмутае», — заявіў 20 сакавіка 2023 года сталы прадстаўнік РФ пры ААН Васіль Нябензя. Ён таксама адзначыў, што дзяцей вернуць ва Ўкраіну, «калі там будуць бясьпечныя ўмовы».
«Систэма» накіравала Марыі Львовай-Бяловай ліст з просьбай расказаць, колькі дзяцей з акупаваных Расеяй тэрыторый Украіны было вывезена ў Расею без бацькоў і што робіць Расея, каб гэтыя дзеці вярнуліся ў свае семʼі. Адказаў на пытаньні рэдакцыя не атрымала.
Вайна Расеі супраць Украіны
- А 5-й гадзіне раніцы 24 лютага 2022 году кіраўнік Расеі Ўладзімір Пуцін заявіў пра пачатак ваеннай апэрацыі супраць Украіны на Данбасе па просьбе груповак «ДНР» і «ЛНР». 21 лютага падчас тэлезвароту да расейцаў Пуцін назваў так званыя «ДНР» і «ЛНР» незалежнымі дзяржавамі ў межах абласьцей. 22 лютага Савет Фэдэрацыі ратыфікаваў гэтае рашэньне.
- Расейскія войскі атакавалі ў тым ліку з тэрыторыі Беларусі, выкарыстоўваючы лётнішчы, базы і дарогі. Прадстаўнікі рэжыму Лукашэнкі апраўдваюць вайну, яго праціўнікі лічаць тэрыторыю Беларусі акупаванай, многія заклікаюць да супраціву расейскім захопнікам. Насуперак заявам Пуціна пра атакі выключна на вайсковыя аб'екты, расейцы пачалі бамбаваць школы, дзіцячыя садкі і жылыя кварталы ўкраінскіх гарадоў.
- 2 красавіка 2022 году, пасьля вызваленьня гораду Буча пад Кіевам, фотакарэспандэнты апублікавалі дзясяткі фотаздымкаў, на якіх відаць сотні нябожчыкаў, ахвяр масавых забойстваў, учыненых расейскімі войскамі. Многія пахаваныя ў стыхійных брацкіх магілах. Вялікія разбурэньні прынесла расейская акупацыя і Барадзянцы.
- З 24 лютага Расея захапіла толькі адзін абласны цэнтар — Херсон. Расейскія войскі адступілі зь яго і з правабярэжнай часткі Херсонскай вобласьці ў лістападзе 2022 году. Горад быў акупаваны расейскімі войскамі ў першыя дні вайны фактычна без баёў. Увосень 2022 году ўкраінскія войскі правялі маштабны контранаступ, у выніку якога расейскія сілы пакінулі большасьць сваіх пазыцый у Харкаўскай вобласьці.
- Нягледзячы на першапачатковыя заявы Пуціна пра тое, што акупацыя ўкраінскіх тэрыторыяў не ўваходзіць у пляны ўварваньня, 30 верасьня 2022 году была абвешчана анэксія чатырох вобласьцяў Украіны (Данецкай, Запароскай, Луганскай і Херсонскай), у тым ліку і тэрыторыяў, якія Расея не кантралявала.
- 21 верасьня 2022 году Пуцін заявіў пра мабілізацыю ў Расеі. Пасьля гэтай заявы тысячы расейцаў накіраваліся на памежныя пункты і пачалі выяжджаць у Грузію, Казахстан, Армэнію, Манголію, Фінляндыю і іншыя краіны. У самой Расеі праціўнікі вайны падпалілі некалькі вайсковых камісарыятаў.
- У 2023 годзе Лукашэнка і Пуцін заявілі пра разьмяшчэньне ў Беларусі расейскай ядзернай зброі. 13 чэрвеня Лукашэнка сказаў, што частка ядзернай зброі ўжо дастаўлена з РФ у Беларусь. 16 чэрвеня Пуцін таксама заявіў, што першыя ядзерныя зарады ўжо дастаўленыя на тэрыторыю Беларусі, а астатнюю частку перамесьцяць «да канца лета або да канца году».
- 3 верасьня ўкраінскі брыгадны генэрал Аляксандар Тарнаўскі заявіў, што Ўзброеныя сілы Ўкраіны прарвалі першую лінію абароны на запароскім кірунку, на якую расейцы выдаткавалі больш за ўсё рэсурсаў.
- У канцы 2023 і на пачатку 2024 расейцы працягвалі масавыя абстрэлы ўкраінскіх гарадоў: Дніпры, Кіеве, Харкаве, Адэсе і іншых месцах дзясяткі людзей загінулі і атрымалі раненьні. Украінскі бок у адказ абстрэльваў расейскі Белгарад, некалькі чалавек загінулі. Узброеныя сілы дзьвюх краін рэгулярна атакуюць падкантрольныя адна адной тэрыторыі бесьпілётнікамі.
- Агулам з пачатку 2024 году ўкраінскія дроны пашкодзілі 18 расейскіх НПЗ, што прывяло да скарачэньня вытворчасьці амаль на 14%. У сакавіку былі атакаваныя такія абʼекты, як Разанскі НПЗ «Раснафты» і завод «Лукойла» ў Кстове ў Ніжагародскай вобласьці. Абодва ўваходзяць у топ-10 найбуйнейшых НПЗ Расеі і забясьпечваюць бэнзінам Маскву.
- 6 жніўня 2024 году Ўкраіна пачала апэрацыю ў Курскай вобласьці. 19 жніўня прэзыдэнт Украіны Ўладзімір Зяленскі заявіў, што пад кантролем Украіны ў ходзе апэрацыі Ўзброеных сілаў Украіны знаходзяцца 92 паселішчы Курскай вобласьці Расеі. Галоўнакамандуючы Ўзброенымі сіламі Ўкраіны Аляксандар Сырскі ўдакладніў, што такіх населеных пунктаў 82. Улады Ўкраіны заявілі пра стварэньне ваенных камэндатураў і арганізацыі перадачы «гуманітарнай дапамогі ў населеныя пункты, якія знаходзяцца пад кантролем Украіны». Экспэрты Інстытуту вывучэньня вайны, прааналізаваўшы заявы і відэаматэрыялы з геалякацыяй, выказалі меркаваньне, што Ўкраіна кантралюе ў Курскай вобласьці ня ўсю тэрыторыю ў заяўленых межах прасоўваньня.
- 16-18 жніўня ўкраінскія сілы падарвалі тры масты, якія мелі стратэгічнае значэньне для матэрыяльна-тэхнічнага забесьпячэньня групоўкі расейскіх войскаў ва Ўкраіне і вайсковай авіяцыі, якая базуецца ў Курскай вобласьці.
- 17 лістапада Джо Байдэн зьняў абмежаваньні на нанясеньне ўдараў амэрыканскай дальнабойнай зброяй па тэрыторыі Расеі.
- З прыходам да ўлады ў ЗША Дональда Трампа рэзка актывізавалася тэма магчымых мірных перамоваў. Прэзыдэнт ЗША абнавіў свае патрабаваньні да эўрапейскіх краінаў-сяброў NATO павялічваць выдаткі на абарону. Таксама палітык заявіў, што хоча, каб Украіна дала Злучаным Штатам кантроль за сваімі радовішчамі рэдказямельных выкапняў у абмен на фінансавую падтрымку яе ваенных дзеяньняў супраць Расеі.
- У ноч на 14 лютага Расея бесьпілётнікам атакавала Чарнобыльскую АЭС, на саркафагу над разбураным у 1986-м пры чарнобыльскай катастрофе энэргаблёку пачаўся пажар, які ня могуць патушыць некалькі дзён.
- 12 лютага 2025 Трамп пагутарыў па тэлефоне з Пуціным, і 18 лютага 2025 году ў Эр-Рыядзе (Саудаўская Арабія) пачалася двухбаковая сустрэча з удзелам дзяржаўнага сакратара ЗША Марка Рубіё і кіраўніка МЗС Расеі Сяргея Лаўрова. Украіна на перамовы не запрошаная. Перад гэтым у Мюнхэне (Нямеччына) і Парыжы (Францыя) адбыліся, адпаведна, канфэрэнцыя па бясьпецы і саміт вядучых краінаў ЭЗ, але на іх так і ня выпрацавалі пляну доўгатэрміновай падтрымкі Ўкраіны. Акрамя таго, Вугоршчына — сябра Эўразьвязу, NATO і пры гэтым ляяльная да Расеі — дыстанцыявалася ад абмеркаваньня далейшай вайсковай дапамогі Кіеву, абвінаваціўшы іншыя краіны ў падбухторваньні далейшай вайны.
- Незалежная праверка інфармацыі пра ваенныя дзеяньні, якую даюць афіцыйныя асобы розных бакоў, не заўсёды магчымая.
