Як выжывалі людзі ў Чарнігаве — у матэрыяле Свабоды.
«У горадзе ад „Градаў“ было зарыва»
«Раніца 24 лютага стала гістарычнай. Пачатак кашмару я праспаў. Былі выбухі, была трывога, была сырэна ў Чарнігаве недзе, а 5 раніцы. Я гэтага ня чуў, на паверсе дома чулі гэта адзінкавыя людзі. Прачнуўся ў 6:30, уключыў мадэм — інтэрнэту няма, трывожны званочак. Пацягнуўся да мабільнага тэлефона, там інтэрнэт быў перапоўнены жахам, які ператварыўся ў рэальнасьць — пачалося поўнамаштабнае ўварваньне, працуе авіяцыя РФ, выбухі па ўсёй Украіне. Праз 10 хвілін пачуў выбух — гэта спрацавала ўкраінская СПА. Далей было ціха.
На вуліцы пачаўся масавы псыхоз — кілямэтровыя чэргі аўтамабіляў па гаручае, людзі зьбіраюцца выяжджаць з гораду. З крамаў усё скуплялі. Хто меў сваё аўто і сваякоў — пераважна зьехаў. Хтосьці абраў для выезду Заходнюю Ўкраіну, хтосьці зрабіў гэта нават загадзя. Хтосьці вырашыў заставацца ў горадзе. Мы з мамай спачатку сабралі торбы — думалі ехаць у Менскі раён, але пасьля панікі супакоіліся, вырашылі застацца дома. Увечары 24 лютага ў горадзе было зарыва ад «Градаў».
«Жартавалі, што пасьля вайны зьбяромся ў сховішчы і адсьвяткуем»
«Побач з намі было сховішча, на 2–3 паверхі ўніз. Спусьціліся ў сховішча зь ліхтарамі, выбралі пакой, знайшлі стэляжы і ў першы дзень зрабілі імправізаваную мэблю. У нашым „пакоі“ было да 20 чалавек. Вырашылі начаваць у хованцы. Наступныя дні былі небясьпечныя — паветраныя трывогі, выбухі. Бегаў туды-сюды, з дома ў сховішча і назад.
Спрытныя хлопцы задумаліся над павелічэньнем камфорту. Таму ў ход пайшлі вырваныя дзьверы ў доме, дзе знаходзіцца сховішча, зьяўляліся новыя месцы і ложкі, ужо можна было крыху паспаць, нават у холад. Потым правялі сьвятло сабе ў склеп, каб можна было зарадзіць тэлефоны і проста для зручнасьці.
Людзі ўжо выходзілі дадому толькі раніцай, я гэта так рабіў з мамай. Сьнедалі дома, гатавалі на ўвесь дзень, абед і вячэру — у сховішчы. Днём выходзілі на вуліцу каля сховішча, лавілі сувязь і інтэрнэт. Моладзь гуляла ў карты па вечарах, больш пажылыя людзі проста размаўлялі. Слухалі радыё. Зносіны былі пераважна добразычлівыя. Жартаў і сьмеху было больш, чым сьлёз. Жартавалі, што пасьля вайны зьбяромся ў сховішчы і адсьвяткуем, а памяшканьне здамо ў арэнду або пакінем у якасьці экспанату».
«Спадзяваліся на празорцаў і чакалі сьмерці Пуціна 5, 8 і 14 сакавіка»
«3 сакавіка мэр гораду завітаў да нас у сховішча і быў нешматслоўны — нам трэба было пакінуць уладкаванае памяшканьне з прычыны высокай небясьпекі. Людзі ўстрывожана кінуліся на выхад, нехта думаў ісьці дадому. Пайшлі ў новае сховішча.
4 сакавіка аказалася, што мэр меў рацыю. Наш раён трапіў пад абстрэл „Градамі“. У людзей са старымі вокнамі павыляталі шыбы. Сьцены ў дамах уздрыгвалі, людзі ў склепе ціха панікавалі, бо сыпалася тынкоўка.
Абстрэлы рабіліся часьцейшымі, артылерыя, паветраныя трывогі, бомбы — навіны Чарнігава дзівілі жахам, пачыналася аблога. Людзі стрымлівалі страх і працягвалі падтрымліваць адзін аднаго. Спадзяваліся на празорцаў і сьмерць Пуціна 5, 8, 14 сакавіка і гэтак далей. Усе чакалі цуду…
11 сакавіка — яшчэ адзін страшны дзень для нашага раёну. Раніцай нас накрылі касэтныя бомбы, жылы мікрараён, а 9-й раніцы трэсла ад бомбаў і абломкаў. На вялікі цуд, людзі не пацярпелі, загінуў сабака каля аднаго з дамоў. Абломкі ляцелі паўсюль, выбівалі вокны, заляталі ў дамы, разбуралі аўто. У сховішча пасьля жаху забег задыханы мужчына, ён апынуўся там упершыню. Расказаў усім, што бачыў салют у небе — потым бомбы і абломкі. Ён лёг на зямлю і ўратаваўся. Ужо ўвечары заўважыў у куртцы некалькі прапаленых дзірак і выцягнуў міні-абломкі».
«Ноччу ў хованцы людзі прачыналіся, бо ад нізкіх палётаў самалётаў аж трэсла сьцены»
«13 сакавіка пасьля абстрэлаў зьнікла вада і сьвятло, у дамах, акрамя майго, зьнік газ. Людзі сталі гатаваць ежу на вогнішчах каля дамоў ці ішлі да нас. Мы, вядома, прымалі іх на сваіх кухнях. У хованцы таксама было знаходзіцца псыхалягічна цяжка. Людзі выходзілі на вуліцу, на сьвятло, сонца ўжо грэла. Вайскоўцы і тэрабарона заганялі нас, каб нас не зафіксавалі варожыя бесьпілётнікі і не ствараўся натоўп пры абстрэлах і авіяпагрозах, але хто там слухаўся…
Патроху пачыналі гудзець у раёне генэратары. Пра сьвятло дома забыліся. У сховішчы з намі быў чалавек, які клапаціўся пра наш раён. Ён прывозіў хлеб, батоны, ваду.
Горад працягвалі абстрэльваць і бамбіць. Ноччу ў хованцы людзі прачыналіся, бо ад нізкіх палётаў самалётаў аж трэсла сьцены. Артылерыя таксама была чуваць. Цішыня палохала, таму што пасьля яе абавязкова былі блізкія пападаньні мінамётамі, прынамсі ў нашым раёне.
Але цішыні не было ў сховішчы. Там людзі працягвалі шукаць пазытыў. Гэтаму дапамагалі і дзеці. Адна цяжарная дзяўчына хацела зьехаць, але не змагла і нарадзіла 9 сакавіка. 10 сакавіка дзядуля народжанай дзяўчынкі загінуў пад абстрэламі, ня ўбачыўшы ўнучкі. Такая трагічная гісторыя. Дзяўчына выехала пасьля родаў у бясьпечнае сяло».
«Мама казала, што смажанымі пеўнямі сьмярдзіць»
«Пазытыў можна было знайсьці і ў адносінах паміж людзьмі. Сьцерліся межы паміж пакаленьнямі, жарты былі трапныя, „падколы“ — сяброўскія. Адна жанчына, напрыклад, знайшла сабе маладога кавалера. За разьвіцьцём іх адносін сачыў кожны, а яны ўдала падыгрывалі гэтай сытуацыі. Ці будзе love story мець працяг, як ведаць.
Дзесьці ў дваццатых чыслах сакавіка Арастовіч даў надзею чарнігаўцам, што хутка аблога завершыцца. 30 сакавіка пачаўся адвод войскаў. Білі напрыканцы яны вельмі моцна! 31 сакавіка — 1 красавіка лівень змываў усю рускую поскудзь з Чарнігаўшчыны. Людзі трохі выдыхнулі, хоць да гэтага на выходных па раніцах было дыхаць няма чым ад моцнага ветру. Мама казала, што смажанымі пеўнямі сьмярдзіць. Пагаворваюць, што гэта яны і былі — спальвалі ў выязным крэматорыі трупы сваіх оркаў, якія прыйшлі на нашу зямлю і ўжо ня вернуцца дадому.
1 красавіка я ўпершыню вырваўся па гуманітарную дапамогу непадалёк — гэта быў першы выхад у людзі з пачатку баявых дзеяньняў. Страшнае дзейства вакол, як быццам у нейкім фільме жахаў. Прастаяўшы паўтары гадзіны ў чарзе, атрымаў пельмені, селядзец, крабавыя палачкі і печыва.
Цяпер горад пакрысе вяртаецца да звыклага жыцьця. Але яно ўжо ня будзе такім ад таго сьледу, што пакінулі пасьля сябе оркі і іх самалёты і ракеты. Будынкі будуць доўга адбудоўвацца, а раны людзей не зажывуць. Мэр гораду казаў, што ў Чарнігаве, па розных дадзеных, засталося 100–120 тысяч чалавек з 285 тысяч па стане на 24 лютага. Спадзяюся, што Чарнігаў адбудуецца і будзе ў далейшым радаваць сотні тысяч жыхароў сваёй прыгажосьцю і гістарычнай спадчынай. Горад-герой будзе жыць. Вялікая падзяка вайскоўцам і валянтэрам за іх подзьвігі. Гэтыя мужныя людзі дапамаглі Чарнігаву выстаяць у цяжкія часы».
Вайна Расеі супраць Украіны
- А 5-й гадзіне раніцы 24 лютага 2022 году кіраўнік Расеі Ўладзімір Пуцін заявіў пра пачатак ваеннай апэрацыі супраць Украіны на Данбасе па просьбе груповак «ДНР» і «ЛНР». 21 лютага падчас тэлезвароту да расейцаў Пуцін назваў так званыя «ДНР» і «ЛНР» незалежнымі дзяржавамі ў межах абласьцей. 22 лютага Савет Фэдэрацыі ратыфікаваў гэтае рашэньне.
- Расейскія войскі атакавалі ў тым ліку з тэрыторыі Беларусі, выкарыстоўваючы лётнішчы, базы і дарогі. Прадстаўнікі рэжыму Лукашэнкі апраўдваюць вайну, яго праціўнікі лічаць тэрыторыю Беларусі акупаванай, многія заклікаюць да супраціву расейскім захопнікам. Насуперак заявам Пуціна пра атакі выключна на вайсковыя аб'екты, расейцы пачалі бамбаваць школы, дзіцячыя садкі і жылыя кварталы ўкраінскіх гарадоў.
- 2 красавіка 2022 году, пасьля вызваленьня гораду Буча пад Кіевам, фотакарэспандэнты апублікавалі дзясяткі фотаздымкаў, на якіх відаць сотні нябожчыкаў, ахвяр масавых забойстваў, учыненых расейскімі войскамі. Многія пахаваныя ў стыхійных брацкіх магілах. Вялікія разбурэньні прынесла расейская акупацыя і Барадзянцы.
- З 24 лютага Расея захапіла толькі адзін абласны цэнтар — Херсон. Расейскія войскі адступілі зь яго і з правабярэжнай часткі Херсонскай вобласьці ў лістападзе 2022 году. Горад быў акупаваны расейскімі войскамі ў першыя дні вайны фактычна без баёў. Увосень 2022 году ўкраінскія войскі правялі маштабны контранаступ, у выніку якога расейскія сілы пакінулі большасьць сваіх пазыцый у Харкаўскай вобласьці.
- Нягледзячы на першапачатковыя заявы Пуціна пра тое, што акупацыя ўкраінскіх тэрыторыяў не ўваходзіць у пляны ўварваньня, 30 верасьня 2022 году была абвешчана анэксія чатырох вобласьцяў Украіны (Данецкай, Запароскай, Луганскай і Херсонскай), у тым ліку і тэрыторыяў, якія Расея не кантралявала.
- 21 верасьня 2022 году Пуцін заявіў пра мабілізацыю ў Расеі. Пасьля гэтай заявы тысячы расейцаў накіраваліся на памежныя пункты і пачалі выяжджаць у Грузію, Казахстан, Армэнію, Манголію, Фінляндыю і іншыя краіны. У самой Расеі праціўнікі вайны падпалілі некалькі вайсковых камісарыятаў.
- У 2023 годзе Лукашэнка і Пуцін заявілі пра разьмяшчэньне ў Беларусі расейскай ядзернай зброі. 13 чэрвеня Лукашэнка сказаў, што частка ядзернай зброі ўжо дастаўлена з РФ у Беларусь. 16 чэрвеня Пуцін таксама заявіў, што першыя ядзерныя зарады ўжо дастаўленыя на тэрыторыю Беларусі, а астатнюю частку перамесьцяць «да канца лета або да канца году».
- 3 верасьня ўкраінскі брыгадны генэрал Аляксандар Тарнаўскі заявіў, што Ўзброеныя сілы Ўкраіны прарвалі першую лінію абароны на запароскім кірунку, на якую расейцы выдаткавалі больш за ўсё рэсурсаў.
- У канцы 2023 і на пачатку 2024 расейцы працягвалі масавыя абстрэлы ўкраінскіх гарадоў: Дніпры, Кіеве, Харкаве, Адэсе і іншых месцах дзясяткі людзей загінулі і атрымалі раненьні. Украінскі бок у адказ абстрэльваў расейскі Белгарад, некалькі чалавек загінулі. Узброеныя сілы дзьвюх краін рэгулярна атакуюць падкантрольныя адна адной тэрыторыі бесьпілётнікамі.
- Агулам з пачатку 2024 году ўкраінскія дроны пашкодзілі 18 расейскіх НПЗ, што прывяло да скарачэньня вытворчасьці амаль на 14%. У сакавіку былі атакаваныя такія абʼекты, як Разанскі НПЗ «Раснафты» і завод «Лукойла» ў Кстове ў Ніжагародскай вобласьці. Абодва ўваходзяць у топ-10 найбуйнейшых НПЗ Расеі і забясьпечваюць бэнзінам Маскву.
- 6 жніўня 2024 году Ўкраіна пачала апэрацыю ў Курскай вобласьці. 19 жніўня прэзыдэнт Украіны Ўладзімір Зяленскі заявіў, што пад кантролем Украіны ў ходзе апэрацыі Ўзброеных сілаў Украіны знаходзяцца 92 паселішчы Курскай вобласьці Расеі. Галоўнакамандуючы Ўзброенымі сіламі Ўкраіны Аляксандар Сырскі ўдакладніў, што такіх населеных пунктаў 82. Улады Ўкраіны заявілі пра стварэньне ваенных камэндатураў і арганізацыі перадачы «гуманітарнай дапамогі ў населеныя пункты, якія знаходзяцца пад кантролем Украіны». Экспэрты Інстытуту вывучэньня вайны, прааналізаваўшы заявы і відэаматэрыялы з геалякацыяй, выказалі меркаваньне, што Ўкраіна кантралюе ў Курскай вобласьці ня ўсю тэрыторыю ў заяўленых межах прасоўваньня.
- 16-18 жніўня ўкраінскія сілы падарвалі тры масты, якія мелі стратэгічнае значэньне для матэрыяльна-тэхнічнага забесьпячэньня групоўкі расейскіх войскаў ва Ўкраіне і вайсковай авіяцыі, якая базуецца ў Курскай вобласьці.
- 17 лістапада Джо Байдэн зьняў абмежаваньні на нанясеньне ўдараў амэрыканскай дальнабойнай зброяй па тэрыторыі Расеі.
- З прыходам да ўлады ў ЗША Дональда Трампа рэзка актывізавалася тэма магчымых мірных перамоваў. Прэзыдэнт ЗША абнавіў свае патрабаваньні да эўрапейскіх краінаў-сяброў NATO павялічваць выдаткі на абарону. Таксама палітык заявіў, што хоча, каб Украіна дала Злучаным Штатам кантроль за сваімі радовішчамі рэдказямельных выкапняў у абмен на фінансавую падтрымку яе ваенных дзеяньняў супраць Расеі.
- У ноч на 14 лютага Расея бесьпілётнікам атакавала Чарнобыльскую АЭС, на саркафагу над разбураным у 1986-м пры чарнобыльскай катастрофе энэргаблёку пачаўся пажар, які ня могуць патушыць некалькі дзён.
- 12 лютага 2025 Трамп пагутарыў па тэлефоне з Пуціным, і 18 лютага 2025 году ў Эр-Рыядзе (Саудаўская Арабія) пачалася двухбаковая сустрэча з удзелам дзяржаўнага сакратара ЗША Марка Рубіё і кіраўніка МЗС Расеі Сяргея Лаўрова. Украіна на перамовы не запрошаная. Перад гэтым у Мюнхэне (Нямеччына) і Парыжы (Францыя) адбыліся, адпаведна, канфэрэнцыя па бясьпецы і саміт вядучых краінаў ЭЗ, але на іх так і ня выпрацавалі пляну доўгатэрміновай падтрымкі Ўкраіны. Акрамя таго, Вугоршчына — сябра Эўразьвязу, NATO і пры гэтым ляяльная да Расеі — дыстанцыявалася ад абмеркаваньня далейшай вайсковай дапамогі Кіеву, абвінаваціўшы іншыя краіны ў падбухторваньні далейшай вайны.
- Незалежная праверка інфармацыі пра ваенныя дзеяньні, якую даюць афіцыйныя асобы розных бакоў, не заўсёды магчымая.
