Свабода працягвае сэрыю публікацый пра беларусаў, якія перакрочылі 100-гадовы рубеж. Суразмоўцы расказваюць пра перажытае і пра тое, як пандэмія каранавірусу 2020 году зьмяніла іхнае жыцьцё. Бабруйчанін Аляксандар Міхайлавіч Дашкевіч адзначыў 100-годзьдзе ў студзені.
За ягонымі плячыма трывогі савецкай калектывізацыі, ліхалецьце Другой усясьветнай вайны і сустрэча перамогі разам з амэрыканцамі.
«Нешта нядобрае адбываецца»
Аляксандар Дашкевіч удавец. Жонка памерла 8 гадоў таму. Разам яны пражылі амаль 50 гадоў, выгадавалі дваіх дачок, якія сталі настаўніцамі і цяпер часта адведваюць бацьку. Не забываюць яго і чыноўнікі. Сёлета павіншавалі са стагодзьдзем і ўручылі юбілейны мэдаль да 75-годзьдзя Перамогі.
«На ўрачыстасьці да Дня Перамогі даўно не хаджу, бо ня з тых, хто красуецца, — кажа ён. — Здароўе ня тое ўжо, дый хочацца спакою на схіле дзён...»
Сваё жыцьцё Аляксандар Міхайлавіч называе «нармальным» для 100-гадовага пэнсіянэра. На вуліцу з сваёй аднапакаёвай кватэры выходзіць зрэдку. Падыхаць сьвежым паветрам часьцей выбіраецца на гаўбец. Кажа, што здароўе пакуль дазваляе яму абыходзіцца без апекі родзічаў і сацыяльных работнікаў.
Пра пандэмію каранавірусу ён ведае з тэлевізійных перадач і гутарак са знаёмымі. Зразумеў, што «вакол дзеецца нешта нядобрае».
«Пабываўшы пад снарадамі ды кулямі ў вайну, пражыўшы доўгае жыцьцё, мне сорамна нечага баяцца», — адказвае стары на пытаньне, ці непакоіць сытуацыя з хваробай, ад якой няма лекаў.
На ягоны погляд, каранавірус, як любую іншую «навалу», трэба адужаць, каб «стаць мацнейшымі».
«Мы не з такім сутыкаліся і пераможцамі выходзілі, — кажа ён. — На беларусах ня раз ставілі крыж, а мы ўсё жывём...»
«Бацьку паставілі перад выбарам: альбо калгас, альбо Сыбір»
Аляксандар Дашкевіч нарадзіўся ў вёсцы Лагодаўцы, што за 25 кілямэтраў ад Бабруйску. Вучыўся ў беларускай школе. Скончыў сем клясаў. Акрамя яго, бацькі гадавалі яшчэ чатырох дзяцей. У гаспадарцы была «ладная дзялянка зямлі», пара коней, пяць кароў, дзясятак авечак, дзьве сьвінаматкі. У калектывізацыю, каб пазьбегчы высылкі ў Сыбір, бацька запісаўся ў калгас, і ўсё, што мела сям’я, абагулілі.
«Мне тады гадоў дзевяць было, і я памятаю, як бацьку далі выбіраць паміж калгасам і Сыбірам, — згадвае суразмоўца. — Тады калгасьніку кепска было. Галадалі. Хлеб сеялі, а яго не хапала. Давалі па пяцьдзясят грамаў зерня за працадзень. Адпрацуеш 500 дзён, а дадуць тры пуды зерня. Во як было...»
Пра стаўленьне ўлады да чалавека ў 1930-х Аляксандар Міхайлавіч кажа: яму «дыхаць было цяжка», але былі і такія, хто «жыў прыпяваючы».
«Я ўдзячны бацьку, што ён пайшоў у калгас і не зламаў мне жыцьцё, — разважае суразмоўца. — Праца ў калгасе для мяне была добрай навукай. Я зразумеў: калі ты не калгасьнік, то цябе могуць прытаптаць у любы момант...»
Ён прыгадвае, што трое ягоных дзядзькаў зьехалі былі ў Амэрыку, каб «разбагацець». Двое вярнуліся, трэці — Юзаф Дашкевіч — застаўся. Зь ім доўга ліставаўся бацька, пакуль сувязь не перарвалася. Як склаўся дзядзькаў лёс, ён ня ведае.
«Вызваляў Заходнюю Беларусь і піў з амэрыканскімі вайскоўцамі»
Падлеткам Аляксандар Дашкевіч упадабаў машыны. Дапамагаў кіроўцам іх рамантаваць, а яму за гэта давалі «паруліць». У 16 гадоў скончыў курсы, і яму даверылі «палутарку».
У 1939-м забралі ў войска. Кажа, што «вызваляў ад палякаў Заходнюю Беларусь». У памяць яму адклалася, што ня ўсе тамтэйшыя беларусы радаваліся прыходу савецкай улады, бо «ім было добра пад палякамі». Шмат было тых, каму не падабаліся новыя парадкі.
Працягваць службу Аляксандру Дашкевічу давялося ў Літве, на мяжы з акупаванай нацыстамі Польшчай. Калі пачалася вайна, быў у каравуле і «падняў сваю дывізію па трывозе». Разам зь ёю адступаў да Масквы.
На фронце выпала быць кіроўцам у артылерыі. Цягаў на ЗІСе гармату, а ў кузаве вазіў артылерыйскі разьлік і камплект снарадаў.
«Двойчы, а можа і болей, быў кантужаны, але кантузія на фронце не лічылася раненьнем. Троху ачуняў і зноў на перадавую», — згадвае ён.
Па ягоных словах, перамогу над нацыстамі ён сустрэў у Нямеччыне разам з амэрыканскімі вайскоўцамі на рацэ Эльбе і «зь імі піў гарэлку».
«Вясёлыя былі хлопцы, — кажа ён. — Жартавалі, сьмяяліся. Сярод іх было шмат „нашых“, якія разумелі расейскую мову...»
«Жыцьцё паказала, што лепей жыць у горадзе»
Пасьля вайны ў вёску Аляксандар Дашкевіч не вярнуўся. Асеў у Бабруйску. З Лагодаўкі забраў маці. У яе хаце засталася жыць сястра. Цяпер тая хата без гаспадара, заўважае ён.
«Хацеў быў прадаць, але не знайшоўся на яе пакупнік. Так і стаіць, а хата добрая», — кажа ён.
У Бабруйску ажаніўся. За жонку ўзяў дзяўчыну з суседняй вёскі Багуслаўкі. З гонарам адзначае, што адбудоўваў пасьляваенны Бабруйск і мала чаго ў ім узводзілася безь ягонага ўдзелу.
«Жыцьцё паказала, што лепей жыць у горадзе, — кажа ён. — Тут я пачуваўся вальнейшым. Было дзе жыць, меў свой агарод. Вадзіліся грошы...»
Кіроўцам Аляксандар Дашкевіч адрабіў да пэнсіі. Кажа, што за больш як 40 гадоў працоўнай дзейнасьці ў яго не было ніводнага сур’ёзнага дарожнага здарэньня. Пакуль дазваляла здароўе, бавіў час паляваньнем. Трымаў сабак.
У канцы гутаркі Аляксандар Міхайлавіч кажа: «Галоўнае ў жыцьці, каб была праца без прымусу і з годным заробкам».
