Лінкі ўнівэрсальнага доступу

20 нечаканых фактаў пра Міхася Стральцова


Міхась Стральцоў
Міхась Стральцоў

23 жніўня — дзень памяці Міхася Стральцова. Аўтар незраўнаных «Загадкі Багдановіча» і «Смаленьня вепрука» сам да гэтага часу застаецца да канца неразгаданым творцам. Эстэт, інтэлектуал, які прайшоў праз здраду каханых і сяброў, прымусовае лекаваньне ад вернасьці Бахусу і наканаванае — ад раку, пражыў удвая болей за свайго ўлюбёнца Багдановіча, а памёр, як і той, толькі маючы Кнігу.

Герой нашых 20 нечаканых фактаў — паэт, празаік, літаратуразнаўца Міхась Стральцоў.

1) Умеў добра біцца

Першая жонка Галіна ўспамінала: «Однажды мы собрались у Адамчиков. К нам присоединились Иван Чигринов и его жена Людмила. (...) решили погулять в парке Челюскинцев. Нина, Людмила и я шли вместе, а за нами (...) следовали наши мужья. Вдруг из-за кустов появились двое парней, стали к нам приставать. Тут подошли наши мужчины, завязалась драка. Нам, женщинам, пришлось встать... на сторону нахалов: испугались, что несчастных могут покалечить... Это был второй раз, когда я видела Мишу в драке. Надо признать, что дрался он мастерски — отчаянно и смело».

2) Вельмі любіў музыку Фрэдэрыка Шапэна, а Міхал Клеафас Агінскі яго раздражняў

Крытыку Але Сямёнавай ён пісаў: «Праз Шапэна добра адчуваеш назскую [так у М. Стральцова. — В. Дэ Эм] натуру — не ў той іпастасі, у якой, скажам, гэта (...) у куды як слабога, залюбёнага абываталем Агінскага. У Шапэна амаль намёку няма на рамантычныя транты — калясальная лёгіка імправізацыі (...), геніяльная наструненасьць, аркестроўка [мабыць ён меў на ўвазе — аранжыроўку. — А. С.] сугуба назскага ладу рэфлексіі».

3) Вельмі падабаўся жанчынам

Адным толькі позіркам, поўным пяшчоты і невымоўнага захапленьня, мог закахаць у сябе жанчыну. Ала Сямёнава адзначала: «Міхась Стральцоў ня быў пазбаўлены ўвагі жанчын. І ў апошнія гады (...) ён зазнаў вялікі жаночы інтарэс да сваёй асобы»; паводле Анатоля Сідарэвіча: «у (...) рэдакцыі (...) „Мастацкая літаратура“ (...) у жанчын быў, можна сказаць, культ Стральцова».

4) Захапляўся творчасьцю Фэдэрыка Фэліні

«Амаркорд» асабліва хацеў бы паглядзець. Фэліні чамусьці мой любімы рэжысэр. «Хрысьціянскі» пачатак у ім цаню, адсутнасьць бяздумнай жорсткасьці і чалавечнасьць і адухоўленасьць сымболікі. Наіў, можа пры гэтым. Наогул, наіў у мастацтве люблю — гэта нешта накшталт супэрмастацтва, ці што».

2-і клінічны шпіталь г. Менску, дзе ляжаў у 1987 г. М.Стральцоў. Па гэтай дарозе ён любіў гуляць , калі да яго прыходзілі наведнікі. (фота Васіля Дэ Эм)
2-і клінічны шпіталь г. Менску, дзе ляжаў у 1987 г. М.Стральцоў. Па гэтай дарозе ён любіў гуляць , калі да яго прыходзілі наведнікі. (фота Васіля Дэ Эм)

5) Яго блізкім сябрам з часоў студэнцтва быў Рыгор Барадулін

Пісаў перакладніцы Валянціне Шчадрыной: «...году в 58 был я, (...) студентом, на летних сборах в Мышанке. Там мы однажды с Бородулиным выбрались в самоволку (на танцы куда-то в деревню и на «сельхознапиток»). После танцев тайно заночевали в моей палатке (...), под утро проснулись от переполоха в моем лагере из-за исчезновения Бор.[одулина]. Как-то были наказаны: помню, что очутились оба на кухне и что Бород.[улина] донимали его же стихами о «Настиной кухне (целинными), а Бор.[одулин], как всегда остроумно и не без ярой злости огрызался, захлебываясь словами: бу-бу-бу!»

Міхась Стральцоў і Рыгор Барадулін
Міхась Стральцоў і Рыгор Барадулін

6) Быў адным з самых начытаных і дасьведчаных студэнтаў свайго часу

Журналіст Уладзімер Скапа згадваў: «...Міхась Стральцоў, бадай, самы дасьведчаны сярод нас у літаратуры (...) Міхась быў добра знаёмы з рускай клясычнай, савецкай, замежнай літаратурай. Ведаў творы (...) рэпрэсаваных беларускіх пісьменьнікаў, імёны якіх ніхто з нас ня чуў».

7) Меў тайную схованку каля магілы Паўлюка Труса

Паводле Валянціна Тараса: «...Недзе каля самага помніка, у густой высокай траве, была ў Мішы схованка. Ён пакорпаўся тамака, дастаў гранёныя кілішкі, цаляфанавы мяшэчак, у якім былі відэльцы, адкрывачка, соль, нават папяровыя сурвэткі. Дастаў з кішэні і паставіў на траву бутэльку «Сталічнай». (...) ціха прамовіў (...): «У школе вывучаюць, дысэртацыі (...) пішуць, а на магілу ніхто ніколі не прыходзіць. У Саюзе пісьменьнікаў начальнікі нашы, відаць, і ня ведаюць, дзе Паўлюкова магілка...»

Дом на Прытыцкага, 6, дзе жыў М. Стральцоў (фота Васіля Дэ Эм)
Дом на Прытыцкага, 6, дзе жыў М. Стральцоў (фота Васіля Дэ Эм)

8) Лічыў, што галоўная бяда беларусаў — у адсутнасьці ўзаемадапамогі і чуласьці да бліжняга

Пісаў Валянціне Шчадрыной: «Нет, аборигенные «браткі-беларусы» просто чудо: я про себя называю их: «скігітлівымі парсючкамі, што рохкаюць ля карытка [так у лісьце.— В. Дэ Эм] з бацьвінкай, скігічуць-скігічуць, а потым каторы, натапырыўшы хібок, і барсане лычам, барсане свайго братку-сьвінчо і за карак яго ўхопіць — і заенчыць, і заякоча зноў сам. І памкнецца хламкаць першы».

Лісты да В. Шчадрыной, напісаныя з мазырскага ЛПП (архіў Л. Дранько-Майсюка, фота Васіля Дэ Эм)
Лісты да В. Шчадрыной, напісаныя з мазырскага ЛПП (архіў Л. Дранько-Майсюка, фота Васіля Дэ Эм)

9) Датэрмінова вызваліўся з ЛПП, дзякуючы Валянціне Шчадрыной ды Івану Шамякіну

Валянціна Шчадрына ўспамінала: «О его водворении в ЛТП я ўзнала случайно (...) тормошила Шамякина (...) уговаривала помочь Стрельцову вопреки мнению Секретариата Белорусского СП. Шамякин, наконец, сдался и помог ему освободиться досрочно, связавшись с прокурором Гомельской обл. (...)». Стральцоў пісаў В. Шчадрыной: «Иван Петрович, кажется, хлопочет обо мне. (...) Как бы там ни было, он (...) спас честь белор.[усской] демократии — дело не во мне, а в движениях человеческого сердца и в озабоченности литературной. У других это спит, что ли? (...) Вы с Ив.[аном] Петр.[овичам], собственно, по доброте своей и закрутили всё это дело.»

Нэкралёг у Ліме (з архіву Л. Дранько-Майсюка, фота Васіля Дэ Эм)
Нэкралёг у Ліме (з архіву Л. Дранько-Майсюка, фота Васіля Дэ Эм)

10) Губляў творчую дысцыпліну, у чым сам сябе і дакараў

Прызнаваўся Але Сямёнавай: «Наогул жа, — не люблю я працаваць; вось абдумваць, бывае, падабаецца (...) Аповесьцейку сваю я колькі разоў губіў тым, што загарэўшыся ёю, ужо як бы адчуваючы цалкам, не садзіўся ў час за стол — і перагараў».

11) Высьмейваў манію сваіх калег да стварэньня раманаў-эпапей

У лісьце да Леаніда Дранько-Майсюка адзначаў: «У нас на Беларусі (...) нейкая Аўстра-Венгерская правінцыя („лоскутная“) жыцьцёвых сопляў і душ — нам цяжка перамагаць гэта, і сьведчаньнем таму хаця б літаратура. І „Кала Бруньёнаў“ не нараджаецца, і „Працэсаў“ кафкіянскіх таксама не адбываецца. Нейкія гіпэртрафіраваныя (з галавой плеазаўра) эпапенцыі...»; «...увесь гэты эпас запозьнены і ня можа сур’ёзна ўплываць на літаратурны працэс, (...) эпас патрэбны нейкі другі, калі патрэбны цяпер увогуле...»

Надпіс Л. Дранько-Майсюку, зроблены, калі той наведаў М. Стральцова ў мазырскім ЛПП: "Леаніду Дранько: "...и я судьбу благославил, Когда мой двор уединенный, Печальным снегом занесенный, Твой колокольчик огласил... - На ўсё добрае, з удзячнасьцю -- М. Стральцоў (архіў Л. Дранько-Майсюка, фота Васіля Дэ Эм)
Надпіс Л. Дранько-Майсюку, зроблены, калі той наведаў М. Стральцова ў мазырскім ЛПП: "Леаніду Дранько: "...и я судьбу благославил, Когда мой двор уединенный, Печальным снегом занесенный, Твой колокольчик огласил... - На ўсё добрае, з удзячнасьцю -- М. Стральцоў (архіў Л. Дранько-Майсюка, фота Васіля Дэ Эм)

12) Лічыў, што беларускія клясыкі роўныя па таленце «зоркам» сусьветнай літаратуры

Кузьму Чорнага, напрыклад, супастаўляў з Дастаеўскім і Фолкнэрам: «...ня трэба баяцца падобных супастаўленьняў (...) памыляюцца тыя, што гавораць пра нейкую „пэрыфэрыйнасьць“ творчасьці Чорнага. Амаль у касьмічных духоўных межах бачыць сваю Ёкнапатофу Фолкнэр. І ў Цімкавічаў духоўнага сьвету Чорнага зусім іншая „геаграфія“, чым у рэальна існуючай вёсцы на Случчыне...»

Рэкамендацыя М. Стральцову на ўступленьне ў СП БССР ад Янкі Скрыгана
Рэкамендацыя М. Стральцову на ўступленьне ў СП БССР ад Янкі Скрыгана

13) Быў негаваркі. Пагаджаўся з Купалам, што сапраўдны сябар той, з кім ёсьць пра што памаўчаць

Леанід Дранько-Майсюк успамінаў: «Мне падабалася, што ў гутарцы зь Ім (...) само маўчаньне было ўтульным (...) Ён мала гаварыў, быццам не давяраў таму, што вымаўляецца ўголас...»

Міхась Стральцоў. Канец 70-х
Міхась Стральцоў. Канец 70-х

14) Не любіў пляжы і курорты

Бо «...недзе кішаць чалавекападобнымі прыматамі пляжы...»; сваёй другой жонцы, Алене Дзьмітраўне, пісаў: «Мамочка милая, я, конечно, хотел бы приехать к вам, но, боже мой, эта дорога, потом какие-то десять жалких дней, пляжная толчея и пляжные телеса — нет, это выше моих сил!»

2-і клінічны шпіталь г. Менску, дзе ляжаў у 1987 г. М. Стральцоў (фота Васіля Дэ Эм)
2-і клінічны шпіталь г. Менску, дзе ляжаў у 1987 г. М. Стральцоў (фота Васіля Дэ Эм)

15) Скептычна ставіўся да паэзіі Караткевіча

Леаніду Дранько-Майсюку пісаў пра вершы аўтара «Дзікага паляваньня караля Стаха»: «...там больш (...) літаратуршчыны, чым літаратуры: пагублялася тое, што было ў раньнім «Машэку», у «Заяц варыць піва»; «...ня кажучы ўжо аб падлеткавай, рахітычнай хадульнасьці ягонай (...), мяне яны [вершы Караткевіча. — В. Дэ Эм] раздражняюць, дакладней, мой эстэтычны густ і псыхалягічную канстытуцыю. Думкі перастаюць быць думкамі, калі зь іх робяць размаляванае пудзіла».

16) Быў кепскім прамоўцам

Паводле Анатоля Сідарэвіча: «М. Стральцоў меў нягучны голас. Не прамоўца. Мог нешта казаць, казаць лягічна, пасьлядоўна, адале зьбіцца з тэмпу, нібыта зьбянтэжыцца і ўжо гаварыць больш самому сабе...».

Надпіс Л. Дранько-Майсюку: "Браце Леанідзе. Мне здаецца, што ўсе ўжо забыліся пра маю прозу і мне ж самому згадваць пра яе балюча -- ці надару цябе чым новым? Маліся за мяне -- твой М. Стральцоў. 3.09.83"
Надпіс Л. Дранько-Майсюку: "Браце Леанідзе. Мне здаецца, што ўсе ўжо забыліся пра маю прозу і мне ж самому згадваць пра яе балюча -- ці надару цябе чым новым? Маліся за мяне -- твой М. Стральцоў. 3.09.83"

17) Сьмяяўся з тых, хто ня мог жыць «ні дня без радка»

«...справа (...) ня ў тым (...) каб кожны дзень (...) пісаць, — па-мойму, гэта лухта. Танк, напр.[ыклад] кажуць, праклямуе: страляй і галку, і варону — мо і ў каршука ці патрапіш. Можа. Але качак і варон неабавязкова страляць „на паперы“ і неабавязкова ўсенародна прад’яўляць справаздачу аб гэтай страляніне сваёй».

Пад'езд дома, на Прытыцкага, 6, дзе жыў М. Стральцоў (фота Васіля Дэ Эм)
Пад'езд дома, на Прытыцкага, 6, дзе жыў М. Стральцоў (фота Васіля Дэ Эм)

18) Быў вельмі незадаволены сваёй апошняй прыжыцьцёвай кнігай «Мой сьвеце ясны»

Паводле ўспамінаў рэдактара гэтай кнігі Л. Дранько-Майсюка: «Мне не спадабаўся адзін верш (...) Міхась Лявонавіч тут жа гэты верш выкінуў (...) памятаю рыфму зь яго „віза — тэлевізар“. (...) Стральцоў быў наогул незадаволены сваёй кнігай. Страшэнна незадаволены! Я яго супакойваў, як мог (...) увесь час Стральцоў скардзіўся мне і пры сустрэчы, і па тэлефоне — на сябе, на свае вершы... У маёй рэдактарскай практыцы такога сябененавіснага аўтара не было».

19) У апошнія гады жыцьця марыў пра ўласную хату на прыродзе

Паводле Алы Сямёнавай: «...марыў ён пра хату (...) на ўскрайку вёскі (...) у апошнія месяцы жыцьця (...) і пасьля апэрацыі ў Бараўлянах пачынала цепліцца надзея, ён выпраўляў сваю сярэднюю дачку Вераніку паглядзець які пляц з будынінай».

20) Любіў паразважаць на тэму «чорнага чалавека» ў творчасьці Моцарта, Пушкіна, Ясеніна; тэма гэтая жахлівым чынам увайшла ў яго жыцьцё за два месяцы да сьмерці.

У сваім нататніку ён пакінуў такі запіс:

«23 чэрвеня 87
/.../ Нечаканы правакацыйны званок. Нахабна добра пастаўлены голас: як здароўе? дзе жонка? Падазрэньне закралася адразу: здароўе нічога, жонка дома, ляжаў у бальніцы.

— Ну як, за гэты час многа напісаў?
Падазрэньне расло /.../
— Хто гэта? /.../
Той пачаў пагражаць:
— Забыўся пра Мозыр?
Пры чым тут Мозыр? З мозырскіх са мной ніхто б ня стаў так гаварыць. Не даваў для гэтага падстаў. І падобнай спробы нічыёй да гэтага не было і знаку.
А той:
— Ты так? А ты разумееш, што я ведаю дарогу, па якой ты ходзіш дадому?Нахабства нечуванае.
Я вылаяўся і кінуў трубку.
Цяпер думаю: хто? чаму? адкуль?
Яўна, што падлюга, што ведае пра хваробу і хоча, каб я ня меў спакою?
Але хто за ім? /... /»

Магіла М. Стальцова на Чыжоўскіх могілках (фота Васіля Дэ Эм)
Магіла М. Стальцова на Чыжоўскіх могілках (фота Васіля Дэ Эм)

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG