Яшчэ ня верачы чорнай вестцы, я набраў нумар ягонага тэлефона. І ён адказаў. Але ўжо голасам дачкі Маі. Вялікае беларускае сэрца мастака Яўгена Шатохіна стамілася адлічваць сваімі ўдарамі наш час.
Яўген быў творцам, што ішоў да прызнаньня ўпэўнена й імкліва. Яшчэ студэнтам гэты паляшук з прымружана-пільнымі і заўсёды – прынамсі, да мінулага чацьвярга, калі мы бачыліся апошні раз – крыху зьдзіўленымі вачыма браў удзел у маскоўскіх і кіеўскіх выставах. У трыццаць два ў Вялікім Усьцюгу, куды закінуў лёс, – першая пэрсанальная выстава. У трыццаць чатыры – зноў свая, але ўжо ў Маскве.
Пражыўшы два дзесяцігодзьдзі ў Расеі, Яўген меў добрыя магчымасьці заякарыцца (слова ў дачыненьні да яго зусім невыпадковае) дзе-небудзь у Маскве або Ленінградзе, зрабіўшыся вядомым расейскім графікам беларускага паходжаньня. Але ён меў не беларускае паходжаньне, а беларускае пакліканьне.
Вяртаньне ў родны Пінск падаравала Яўгену магутнае «другое дыханьне». Усьлед за мастаком па-беларуску загаварылі і яго творы. Нашы мастацтвазнаўцы пачалі пісаць пра майстра краявіду, пра адметны «калючы» штрых, што працуе на ўнутраную ўраўнаважанасьць кампазыцыі, пра адсутнасьць у ягоных малюнках і акварэлях лішніх ліній і плямаў, пра тое, што шатохінскія графічныя аркушы прачытваеш, як быццам на ўзроўні падсьвядомасьці... На адкрыцьці ягонай выставы «Я – паляшук» у менскім Музэі сучаснага выяўленчага мастацтва ў размове пра творчасьць Шатохіна згадваліся імёны Пётры Сергіевіча і Яўгена Куліка.
Якраз таленавітыя пераклады свайго захапленьня сьветам Радзімы на мову алоўка і пэндзля прынесьлі Шатохіну міжнароднае прызнаньне. Ягоныя працы разыходзяцца па сьвеце ад Вялікабрытаніі да Паўдёвай Афрыкі. Ён працуе і выстаўляецца ў Нямеччыне і Польшчы, мае больш дзясятка пэрсанальных выставаў у Францыі. Менавіта ў гэтай краіне, а дакладней, у горадзе Пэранэ (Peronne) паводле Яўгенавага прызнаньня, ён у апошнія гады знаходзіў душэўны супакой і найлепшыя ўмовы для працы, але не зачыняўся ў майстэрні, а імкнуўся як мага больш сказаць гасьцінным гаспадарам пра сваю краіну, што стагодзьдзямі была ўсходнім рубяжом і аванпостам эўрапейскай культуры.
Францыя адказала на ягоную любоў узаемнасьцю. Мастацтва Яўгена Шатохіна было ацэненае некалькімі францускімі ўзнагародамі, у тым ліку прызам Нацыянальнай асамблеі. Яўген стаў ганаровым грамадзянінам гораду Альбэр. Адна з францускіх газэт пісала пра мастака: «Трэба было, каб сьмелы барадач, што прыехаў зь Беларусі, з краіны, якую ня здолее знайсьці на карце кантынэнту і адзін з ста французаў, намаляваў вежу нашай мэрыі, царкву сьвятога Жана, вуліцу Сан-Фурсі... і толькі тады людзі зьвярнулі ўвагу, як густы туман і струмені дажджу хаваюць сапраўдныя пэрліны. Ах, яго Беларусь...Мастак жыве з шырока адкрытай ранай: ягоная краіна, пасьля таго, як перажыла савецкае ярмо, усё яшчэ пад прыгнётам...»
Прыкладна ў той час у Пінску Яўгена з палітычных прычынаў звальнялі з пасады дырэктара заснаванай ім у 1988-м дзіцячай школы выяўленчага мастацтва, а затым з тых самых прычынаў цягалі па судах.
Ён быў чалавекам непахісных прынцыпаў і перакананьняў. Гэта могуць засьведчыць ягоныя аднапартыйцы з КХП-БНФ, сябры-мастакі з суполкі «Пагоня», удзельнікі пленэраў у родных мясьцінах Васіля Быкава, Язэпа Драздовіча, Напалеона Орды, куды Яўген, бывала, прыяжджаў не з свайго Палесься, а з Францыі. Ад 1990-га да 1999 Яўген быў дэпутатам Пінскага гарсавету, узначальваў там камісію ў справах культуры, рэлігіі і спорту, нярэдка выклікаючы сваёй пазыцыяй шалёную нянавісьць у апанэнтаў-лукашыстаў.
Менш вядомыя падзеі зь Яўгенавага юнацтва, калі ён з ідэйных меркаваньняў вырашыў не служыць у савецкай арміі. Каб зьдзейсьніць свой намер, нейкі час давялося весьці паўгалоднае, а часам і небясьпечнае жыцьцё таёжнага самотніка. Потым Шатохіна хацелі «привлечь за тунеядство».
«Ты дзе працуеш? Дзе тваё працоўнае месца? Дзе працоўная кніжка?», – роў на яго чалавек у форме. «Я – мастак, – спакойна адказаў ужо амаль падсьледны. – Я на працы ўдзень і ўначы». І раптам разьятраны ці то архангельскі, ці то валагодзкі мент астыў і не знайшоў нічога іншага, як нават крышку разгублена прамовіць: «Амаль, як я». «Калегі» паціснулі адно аднаму рукі, і справа не атрымала ходу.
Яўген шчыра й сьветла сябраваў з намі, пісьменьнікамі. Ганарыўся, што ў Сойме БНФ працаваў разам з Васілём Быкавым. Стварыў выдатны, на маю думку, партрэт Барадуліна. Дзядзька Рыгор адгукнуўся вершам-прысьвячэньнем:
Парыж як спарыш
Мастакоўскіх сноў,
Дзе з кораня вышыня расьце.
І на палях Елісейскіх
Палешуку
Бачыцца поле ў шаўку
Валачомістых туманоў
На прысталай вярсьце...
Здаецца, Шапэнгаўэр сказаў, што разам зь сьмерцю кожнага чалавека зьнікае і сьвет, які ён насіў у сабе, і чым больш значным быў гэты сьвет, тым больш жахліва ўсьведамляць яго зьнікненьне. На шчасьце, створаны Яўгенам мастацкі сьвет застаецца з намі.
Але для мяне Жэня быў яшчэ і капітанам. Ці, можа, лепей так – Капітанам.
Калісьці даўно, недзе пад Піцерам ён купіў стары вельбот з рухавіком і дайшоў на ім да Белага мора. Пятнаццаць паўночных гадоў разам з мастаком сталеў і капітан.
Дахаты, у Пінск, адолеўшы некалькі тысяч кілямэтраў па рэках і азёрах, разьвітаўшыся з Салаўкамі й Анегай, Яўген вярнуўся з сваёй яхтай. Расказваў, што толькі тады, калі яна загайдалася на прыпяцкіх хвалях, адчуў сябе дома.
Мінулым летам мы невялікай сяброўскай кампаніяй зьдзейсьнілі на гэтай яхце, што завецца «Сакавік 25», фантастычную вандроўку ад Пінска да Турава. Дагэтуль сьняцца белыя чаплі, прыбярэжныя вячыстыя дубровы, сонныя вужы на цёплым пяску...
Мы ішлі пад бел-чырвона-белым сьцягам.
Пад ім Яўген адплывае ў сваё апошняе падарожжа.
Яўген быў творцам, што ішоў да прызнаньня ўпэўнена й імкліва. Яшчэ студэнтам гэты паляшук з прымружана-пільнымі і заўсёды – прынамсі, да мінулага чацьвярга, калі мы бачыліся апошні раз – крыху зьдзіўленымі вачыма браў удзел у маскоўскіх і кіеўскіх выставах. У трыццаць два ў Вялікім Усьцюгу, куды закінуў лёс, – першая пэрсанальная выстава. У трыццаць чатыры – зноў свая, але ўжо ў Маскве.
Пражыўшы два дзесяцігодзьдзі ў Расеі, Яўген меў добрыя магчымасьці заякарыцца (слова ў дачыненьні да яго зусім невыпадковае) дзе-небудзь у Маскве або Ленінградзе, зрабіўшыся вядомым расейскім графікам беларускага паходжаньня. Але ён меў не беларускае паходжаньне, а беларускае пакліканьне.
Вяртаньне ў родны Пінск падаравала Яўгену магутнае «другое дыханьне». Усьлед за мастаком па-беларуску загаварылі і яго творы. Нашы мастацтвазнаўцы пачалі пісаць пра майстра краявіду, пра адметны «калючы» штрых, што працуе на ўнутраную ўраўнаважанасьць кампазыцыі, пра адсутнасьць у ягоных малюнках і акварэлях лішніх ліній і плямаў, пра тое, што шатохінскія графічныя аркушы прачытваеш, як быццам на ўзроўні падсьвядомасьці... На адкрыцьці ягонай выставы «Я – паляшук» у менскім Музэі сучаснага выяўленчага мастацтва ў размове пра творчасьць Шатохіна згадваліся імёны Пётры Сергіевіча і Яўгена Куліка.
Якраз таленавітыя пераклады свайго захапленьня сьветам Радзімы на мову алоўка і пэндзля прынесьлі Шатохіну міжнароднае прызнаньне. Ягоныя працы разыходзяцца па сьвеце ад Вялікабрытаніі да Паўдёвай Афрыкі. Ён працуе і выстаўляецца ў Нямеччыне і Польшчы, мае больш дзясятка пэрсанальных выставаў у Францыі. Менавіта ў гэтай краіне, а дакладней, у горадзе Пэранэ (Peronne) паводле Яўгенавага прызнаньня, ён у апошнія гады знаходзіў душэўны супакой і найлепшыя ўмовы для працы, але не зачыняўся ў майстэрні, а імкнуўся як мага больш сказаць гасьцінным гаспадарам пра сваю краіну, што стагодзьдзямі была ўсходнім рубяжом і аванпостам эўрапейскай культуры.
Францыя адказала на ягоную любоў узаемнасьцю. Мастацтва Яўгена Шатохіна было ацэненае некалькімі францускімі ўзнагародамі, у тым ліку прызам Нацыянальнай асамблеі. Яўген стаў ганаровым грамадзянінам гораду Альбэр. Адна з францускіх газэт пісала пра мастака: «Трэба было, каб сьмелы барадач, што прыехаў зь Беларусі, з краіны, якую ня здолее знайсьці на карце кантынэнту і адзін з ста французаў, намаляваў вежу нашай мэрыі, царкву сьвятога Жана, вуліцу Сан-Фурсі... і толькі тады людзі зьвярнулі ўвагу, як густы туман і струмені дажджу хаваюць сапраўдныя пэрліны. Ах, яго Беларусь...Мастак жыве з шырока адкрытай ранай: ягоная краіна, пасьля таго, як перажыла савецкае ярмо, усё яшчэ пад прыгнётам...»
Прыкладна ў той час у Пінску Яўгена з палітычных прычынаў звальнялі з пасады дырэктара заснаванай ім у 1988-м дзіцячай школы выяўленчага мастацтва, а затым з тых самых прычынаў цягалі па судах.
Ён быў чалавекам непахісных прынцыпаў і перакананьняў. Гэта могуць засьведчыць ягоныя аднапартыйцы з КХП-БНФ, сябры-мастакі з суполкі «Пагоня», удзельнікі пленэраў у родных мясьцінах Васіля Быкава, Язэпа Драздовіча, Напалеона Орды, куды Яўген, бывала, прыяжджаў не з свайго Палесься, а з Францыі. Ад 1990-га да 1999 Яўген быў дэпутатам Пінскага гарсавету, узначальваў там камісію ў справах культуры, рэлігіі і спорту, нярэдка выклікаючы сваёй пазыцыяй шалёную нянавісьць у апанэнтаў-лукашыстаў.
Менш вядомыя падзеі зь Яўгенавага юнацтва, калі ён з ідэйных меркаваньняў вырашыў не служыць у савецкай арміі. Каб зьдзейсьніць свой намер, нейкі час давялося весьці паўгалоднае, а часам і небясьпечнае жыцьцё таёжнага самотніка. Потым Шатохіна хацелі «привлечь за тунеядство».
«Ты дзе працуеш? Дзе тваё працоўнае месца? Дзе працоўная кніжка?», – роў на яго чалавек у форме. «Я – мастак, – спакойна адказаў ужо амаль падсьледны. – Я на працы ўдзень і ўначы». І раптам разьятраны ці то архангельскі, ці то валагодзкі мент астыў і не знайшоў нічога іншага, як нават крышку разгублена прамовіць: «Амаль, як я». «Калегі» паціснулі адно аднаму рукі, і справа не атрымала ходу.
Яўген шчыра й сьветла сябраваў з намі, пісьменьнікамі. Ганарыўся, што ў Сойме БНФ працаваў разам з Васілём Быкавым. Стварыў выдатны, на маю думку, партрэт Барадуліна. Дзядзька Рыгор адгукнуўся вершам-прысьвячэньнем:
Парыж як спарыш
Мастакоўскіх сноў,
Дзе з кораня вышыня расьце.
І на палях Елісейскіх
Палешуку
Бачыцца поле ў шаўку
Валачомістых туманоў
На прысталай вярсьце...
Здаецца, Шапэнгаўэр сказаў, што разам зь сьмерцю кожнага чалавека зьнікае і сьвет, які ён насіў у сабе, і чым больш значным быў гэты сьвет, тым больш жахліва ўсьведамляць яго зьнікненьне. На шчасьце, створаны Яўгенам мастацкі сьвет застаецца з намі.
Але для мяне Жэня быў яшчэ і капітанам. Ці, можа, лепей так – Капітанам.
Калісьці даўно, недзе пад Піцерам ён купіў стары вельбот з рухавіком і дайшоў на ім да Белага мора. Пятнаццаць паўночных гадоў разам з мастаком сталеў і капітан.
Дахаты, у Пінск, адолеўшы некалькі тысяч кілямэтраў па рэках і азёрах, разьвітаўшыся з Салаўкамі й Анегай, Яўген вярнуўся з сваёй яхтай. Расказваў, што толькі тады, калі яна загайдалася на прыпяцкіх хвалях, адчуў сябе дома.
Мінулым летам мы невялікай сяброўскай кампаніяй зьдзейсьнілі на гэтай яхце, што завецца «Сакавік 25», фантастычную вандроўку ад Пінска да Турава. Дагэтуль сьняцца белыя чаплі, прыбярэжныя вячыстыя дубровы, сонныя вужы на цёплым пяску...
Мы ішлі пад бел-чырвона-белым сьцягам.
Пад ім Яўген адплывае ў сваё апошняе падарожжа.
