Над гэтымі пытаньнямі ў “Экспэртызе Свабоды” разважаюць адказны сакратар управы Партыі БНФ Уладзімер Лабковіч і намесьнік старшыні праваабарончага цэнтру “Вясна” Валянцін Стэфановіч.
Ці істотна зьмяняюцца правілы фармаваньня выбарчых камісій?
Валер Карбалевіч: “Прапанаваныя зьмены ў выбарчае заканадаўства некаторыя незалежныя мэдыі ўжо ацанілі як рэвалюцыйныя. Пра
Уладзімер Лабковіч: “Усё залежыць ад таго, як гэта будзе працаваць. Справа ў тым, што цяперашняе выбарчае заканадаўства дае магчымасьць ствараць выбарчыя камісіі цалкам, на 100% з прадстаўнікоў
Апазыцыя прапаноўвала, каб партыя, якая прымае ўдзел у выбарах, мела права накіроўваць сваіх прадстаўнікоў ва ўчастковыя і акруговыя выбарчыя камісіі. А орган, які фармуе камісіі, павінен гэтае прадстаўніцтва забясьпечыць. Улады не прынялі гэтай прапановы”.
Валянцін Стэфановіч: “Рана даваць ацэнку, бо мы ня бачым, як гэтыя прапановы будуць сфармуляваныя ў канкрэтных артыкулах Выбарчага кодэксу. Усё ж, я лічу, гэта лепш, чым тое, што мы маем цяпер. Бо ў дзеючым заканадаўстве зафіксавана, што орган, які фармуе камісіі, мае права ўключаць у іх склад прадстаўнікоў партый і грамадзкіх арганізацый. То бок мае права, але не абавязаны.
А вось паводле прапановаў Ярмошынай траціна камісій павінна будзе складацца з прадстаўнікоў партый і грамадзкіх арганізацый. Хоць,
Таксама прадугледжана, што зьявіцца магчымасьць судовага абскарджваньня адмоваў уключыць грамадзян у выбарчыя камісіі. Гэта крок наперад. Бо цяпер гэтае пытаньне непадведамнае суду”.
Ці адбудзецца рэальнае назіраньне за выбарамі?
Карбалевіч: “Другое пытаньне, якое ўвесь час ставіла апазыцыя: правы назіральнікаў пры падліку галасоў. Назіральнікаў не дапускалі сачыць за гэтай працэдурай. Цяпер, паводле Ярмошынай, назіральнік павінен знаходзіцца на адлегласьці, каб бачыць падлік выбарчых бюлетэняў. Як вы пракамэнтуеце гэта?”
Лабковіч: “Фармулёўка слушная пры ўмове, калі будзе забясьпечана магчымасьць назіральніку сачыць не за падлікам галасоў, а за правільнасьцю падліку волевыяўленьня выбаршчыкаў. Калі гэта будзе рэалізавана, то гэта адродзіць у Беларусі інстытут назіраньня. Таму
Тое, што прапануецца, — лепш, чым тое, што ёсьць цяпер.
Стэфановіч: “Я працягну думку сп. Лабковіча. Назіраць за падлікам галасоў магчыма ў поўным аб’ёме тады, калі працэдура падліку галасоў дэталёва прапісаная ў кодэксе. У нас гэтага цяпер няма. У дзейным заканадаўстве толькі прапісана, што спачатку лічацца бюлетэні з скрыні датэрміновага галасаваньня, потым — з скрыні галасаваньня па месцы знаходжаньня выбаршчыка, потым — астатнія скрыні.
Але не прапісана, як камісія мусіць іх лічыць. У выніку атрымоўваецца, што ўсе члены камісіі лічаць адразу, у цішыні, запісваюць лічбы ў пратакол. Назіральнік, нават калі ён знаходзіцца блізка, не пасьпее зафіксаваць правільнасьць падліку.
Напрыклад, ва Украіне ў выбарчым заканадаўстве прапісана, што падлік галасоў ажыцьцяўляецца адным сябрам камісіі, які паказвае ўсім кожны бюлетэнь, уголас агучвае яго зьмест і кладзе ў адпаведны стос. Гэта доўга, але дакладна і гарантуе ад фальсыфікацый. У нас нічога гэтага няма. Але тое, што прапануецца, — лепш, чым тое, што ёсьць цяпер”.
Праблема датэрміновага галасаваньня
Карбалевіч: “Як можна ацаніць іншыя зьмены ў выбарчым заканадаўстве, прапанаваныя Ярмошынай?”
Лабковіч: “Я вітаю прапанову, паводле якой партыя зможа вылучаць сваіх кандыдатаў у дэпутаты незалежна ад таго, ці ёсьць у дадзенай акрузе зарэгістраваная партыйная арганізацыя.
Яшчэ адзін станоўчы момант. У дзейным заканадаўстве абскардзіць дзеяньні камісіі ў вышэйстаячую камісію можна толькі на наступны дзень пасьля выбараў. За ноч напісаць аб’ектыўную, грунтоўную скаргу цяжка. Цяпер прапануецца даць на скаргу тры дні.
На жаль, немагчыма абскарджваньне вынікаў выбараў у судзе. Ня вырашана праблема датэрміновага галасаваньня. Прапануецца ў гэтым пытаньні, што кожны дзень павінен складацца пратакол аб колькасьці тых, хто прагаласаваў. Але гэта абсалютна не ламае сыстэму фальсыфікацый датэрміновага галасаваньня.
Апазыцыя прапанавала ў гэтым пытаньні два варыянты рашэньня. Першы варыянт: увогуле адмена інстытуту датэрміновага галасаваньня. Другі варыянт: датэрміновае галасаваньне застаецца, але выконваюцца дзьве ўмовы. Патрэбна, каб было зафіксавана, што чалавек мае права на датэрміновае галасаваньне толькі ў выпадку хваробы ці камандзіроўкі і падасьць адпаведны дакумэнт. І патрэбна,
Стэфановіч: “Я б не назваў гэтыя зьмены рэвалюцыйнымі. Для мяне сапраўды рэвалюцыйнымі былі б зьмены, калі б была ўведзена зьмяшаная сыстэма выбараў, альбо поўная адмена датэрміновага галасаваньня, ці ўвядзеньне адмацавальных талёнаў для тых, хто ня можа прагаласаваць у асноўны дзень галасаваньня.
Станоўчым зьяўляецца тое, што назіральнік зможа атрымаць копію пратаколу вынікаў галасаваньня, завераную пячаткай камісіі. Цяпер гэтага няма. А ўвогуле высновы можна будзе рабіць толькі пасьля выбараў паводле новага заканадаўства”.
Лабковіч: “Той Выбарчы кодэкс, які дзейнічае цяпер, дазваляе праводзіць у Беларусі свабодныя дэмакратычныя выбары. Зь іншага боку, любы дэмакратычны кодэкс, які будзе ўведзены ў Беларусі, дазваляе масава фальсыфікаваць выбары, калі ва ўладаў ёсьць на гэта жаданьне і воля. Самае галоўнае — ня нормы закону, а практыка прымяненьня”.
