У колькі ацэньвае незалежнасьць беларускі чыноўнік?

Да якіх сацыяльных наступстваў прывядзе прыватызацыя, якая зараз пачынаецца ў Беларусі? Як ўспрыме насельніцтва рост сацыяльнай няроўнасьці? Ці могуць новыя алігархі стаць апірышчам улады?

Над гэтымі тэмамі ў “Праскім акцэнце” разважаюць: філёзаф Валянцін Акудовіч, аўтар блогу ў Інтэрнэт-выданьні Telegraf.by Аляксандар Брэчак і эканаміст Аляксандар Чубрык.


Дракахруст: “На працягу апошняга дзесяцігодзьдзя сыстэма, збудаваная ў Беларусі, была хаця і ня самай рэпрэсіўнай сярод былых краін СССР, то ўжо пэўна самай савецкай і паводле антуражу, і паводле сацыяльнай і эканамічнай сутнасьці.

Менавіта тут у максымальнай ступені атрымалася захаваць у недатыкальнасьці як сыстэму сацыяльнай падтрымкі насельніцтва, гэтак і адносіны ўласнасьці ў эканоміцы. І раптам, літаральна апошнім часам, пасыпалася: тэлефонныя кампаніі, заводы, банкі, “фамільнае срэбра” нацыянальнай эканомікі – ўсё на продаж.

Вось апошнія зьвесткі з франтоў вялікага распродажу: "Белінвэстбанк"спрадаюць нямецкаму "Comerzbank", расейцам прадаюць МАЗ і "Палімір", туркам – кампанію мабільнай сувязі БЭСТ. І далей, і далей, і далей.

Варта сказаць, што ўласна прададзена пакуль ня так і шмат, фактычна Velcom ды велазавод, але выглядае, што, як казаў Гарбачоў, “працэс пайшоў”.

Да чага ж ён прывядзе – вось на гэтую тэму я і прапаную паразмаўляць. Прычым гаворка ня толькі і ня столькі пра пляны тых, хто гэтую кампанію вядзе. Магчыма, улада мае нейкі стратэгічны плян, ня выключана, што такім чынам проста рэагуе на сытуацыю – расейцы субсыдыі зьніжаюць, у будучыні зьнізяць яшчэ больш, значыць, трэба грошы, значыць, трэба прадаваць. Недабразычліўцы ўлады могуць падазраваць яе ў падрыхтоўцы ўцёкаў зь мехам грошай на якую-небудзь выспу ў акіяне.

Гэта таксама магчыма, але, як той казаў, гісторыя – гэта непрадбачаныя наступствы мэтанакіраваных дзеяньняў. Існуе падазрэньне, што прыватызацыя, якая пачынаецца на нашых вачах, зьменіць у Беларусі калі ня ўсё, то многае. А што менавіта можа зьмяніцца ў ладзе жыцьця, які камусьці здаецца брыдкім, камусьці - выдатным, але ўсім ужо звыклым за шмат гадоў? Можа, нічога і ня зьменіцца? Аляксандар Чубрык, як Вы мяркуеце?”

Чубрык: “Я б спыніўся на тым, што існуюць пляны продажы МАЗу, хаця б часткі акцый, і існуюць пляны па нафтавай галіне, ад прадстаўнікоў улады гучалі меркаваньні, што трэба прадаваць палову акцый двух нашых нафтаперапрацоўчых заводаў. Продаж толькі гэтых буйных прадпрыемстваў забясьпечыць Лукашэнку грошы, якіх яму можа хапіць, каб утрымаць больш менш стабільную сытуацыю ў эканоміцы.

Сацыяльныя наступствы продажу гэтых прадпрыемстваў будуць мінімальныя. Як яны працавалі і прыносілі валюту ў краіну, так і будуць працаваць і прыносіць. Занятасьць на гэтых прадпрыемствах вялікая, але яна не крытычная ў маштабах усёй эканомікі. Крытычна гэта будзе, калі прыватызацыя пачнецца на сярэднім і дробным ўзроўні.
Менавіта там знаходзіцца тая самая занятасьць і тыя самыя людзі, на якіх такая занятасьць можа ўплываць. Буйная прыватызацыя, на мой погляд, на сацыяльным узроўні не адчуецца".

Дракахруст: "Аляксандар Чубрык сказаў, што прададуць некалькі прадпрыемстваў, Лукашэнка назапасіць грошай на выбары, і на гэтым ставіцца кропка. Але наконт непрадбачаных наступстваў, пра якія я казаў, я хачу прыгадаць расейскі досьвед. Варта заўважыць, што расейская ваўчарная прыватызацыя зьнешне выглядала нават эгалітарным праектам: разьмяркуем народныя здабыткі на ўсіх і раздадзім пароўну.

Аднак на думку многіх менавіта яна прывяла да зьяўленьня знакамітага расейскага алігархату, якім у Беларусі палохаюць публіку. Можа, і ў Беларусі такім наступствам прыватызацыі нейкім чынам стане зьяўленьне слою ня проста вельмі багатых, але і вельмі ўплывовых, у тым ліку і палітычна, людзей, як тое было ня толькі ў Расеі, але і, скажам, ва Ўкраіне. Ці беларуская дзяржава, якая памацней будзе, чым расейская і ўкраінская напачатку 90-х, здолее пусьціць працэс у іншае рэчышча? Аляксандар Брэчак, як Вы лічыце?”

Брэчак: “Я настроены не настолькі аптымістычна наконт беларускай прыватызацыі. У адрозьненьне ад Расеі і Ўкраіны, дзе ўзьнік уласны алігархат, баюся, што ў Беларусі можа свайго нацыянальнага алігархату і ня ўзьнікнуць, а тыя алігархі, якія ў Беларусі ёсьць ці зьявяцца, могуць стаць часткай расейскага алігархату. І гэта ня вельмі добра.

Калі наагул казаць пра нечаканасьці, якія могуць напаткаць Беларусь у будучыні, то мне здаецца, што галоўная нечаканасьць і непрыемнасьць - гэта экспансія расейскага капіталу. У іх зараз дастаткова грошай, яны ўжо ўсё скупаюць. Але і гэта паўбяды. Кепска тое, што ўздагон за гэтым пойдуць палітычныя патрабаваньні да Беларусі.

Пачнуцца размовы пра аднаўленьне Расейскай імпэрыі, пра адраджэньне СССР, вось расейскі пасол Сурыкаў зараз пачаў разважаць пра "рускі сьвет". Калі б ўсё абмежавалася эканомікай, гэта было б паўбяды, урэшце рэшт прыватызавана ўсё паўсюль. Мяне больш непакоіць, хто прыватызуе і якія палітычныя наступствы гэта будзе мець. І мне здаецца, што палітычныя наступствы будуць для нас неспрыяльнымі".

Дракахруст: "Да гэтай тэмы палітычных наступстваў прыватызацыі мы яшчэ вернемся. А зараз у мяне пытаньне да Валянціна Акудовіча - пра магчымую рэакцыю шэраговых беларусаў. У сувязі з прыватызацыяй сацыяльнае расслаеньне, разрыў паміж беднымі і багатымі пачне імкліва павялічвацца.

Існуе меркаваньне, што беларус пры ўсёй сваёй памяркоўнасьці насамрэч значна больш зайздросьлівы, чым нават расейскія і ўкраінскія браты. А тут раптам сусед, ці нейкі замежны таўстасум, можа нават і расейскі, які купіў тут наша народнае, жыве значна лепш ды яшчэ і ў вочы гэтым тыкае. Як гэта? Ці ніяк, ці ізноў жа, як у анэкдоце: “А можа так і трэба”?


Акудовіч: "Сапраўды, ў беларускіх прымаўках сустракаецца дастаткова сюжэтаў, дзе зайздрасьць да суседа выходзіць на першы плян. Праўда, цяжка сказаць, наколькі гэта насамрэч так і наколькі гэта міт. Але ў нас гаворка пра іншае, пра тое, ці выбухне гэтая цёмная сіла зайздрасьці і наагул непрыняцьця заможнасьці іншага, ці беларусы ўспрымуць гэта спакойна, як шмат чаго ўспрымалі і ўспрымаюць.

Хутчэй за ўсё, выбухнула б нянавісьць. Аднак рэч у тым, пра што казаў мой папярэдні суразмоўнік, што капіталізацыя Беларусі адбываецца не праз беларускі капітал. Гэта, дарэчы, досыць рэдкі выпадак, калі ўся краіна капіталізуецца не праз свае грошы, не праз сваіх капіталістаў.
А паколькі на скупцы нашых прадпрыемстваў будуць багацець зусім не беларусы, то беларусы будуць успрымаць гэта досыць спакойна.

Замежнікам, іншым нацыям беларусы насамрэч ніколі не зайздросьцілі.
Разам з тым я ня думаю. што хоць калі Аляксандар Лукашэнка дазволіць паўставаць уласным алігархам, нават калі гэта будуць ягоныя дзеці. Пакуль ён будзе ва ўладзе , беларускіх алігархаў ня будзе".

Дракахруст: "Аляксандар Чубрык, спадар Брэчак казаў, што за расейскімі грашыма прыйдуць расейскія палітычныя патрабаваньні. Але ці настолькі тут аднабаковая залежнасьць? Скажам, кастраўскую Кубу можна трымаць пад санкцыямі дзесяткі гадоў, а паспрабаваў бы хто ўжыць іх супраць, скажам, сучаснага Кітаю. Якія санкцыі, калі на мільярды даляраў гандлю і інвэстыцый? Прычым, капіталізм у Кітаі ствараўся па меншай меры адразу пасьля Мао, напрыканцы 70-х на пачатку 80-х таксама пераважна без уласных капіталістаў. Але так выглядае, што ня столькі камуністычнае кіраўніцтва КНР аказалася залежным ад замежных інвэстараў, колькі гэтыя інвэстары і іх краіны – залежныя ад Пэкіну”.


Чубрык: "Наконт таго, хто набудзе беларускую прамысловасьць і хто сюды прыйдзе. Лукашэнка вельмі добра разумее палітычную пагрозу з боку расейскага капіталу і таму будзе ўсяляк спрабаваць не пусьціць сюды расейскія грошы. Другое пытаньне. што Беларусь сёньня як ніколі залежная ад Расеі, залежная і з пункту гледжаньня цэнаў на газ, бо яны ўсталёўваюцца не паводле пагадненьня, а паводле палітычных меркаваньняў, і залежная ад рашэньняў расейскага кіраўніцтва, ці дапускаць, напрыклад, беларускія тавары да дзяржаўных тэндэраў ці не.

І гэта робіць вельмі цяжкімі перамовы наконт таго, хто будзе купляць беларускую прамысловасьць. Але я лічу, што да нас усё ж прыйдзе ня толькі расейскі інвэстар. Ён прыйдзе толькі ў стратэгічныя прадпрыемствы, прычым на ўмовах роўнага кантролю беларускіх уладаў і расейскага бізнэсу, як гэта ёсьць ва ўгодзе па "Белтрансгазу".

А яшчэ прыйдуць да нас інвэстары і заходнія, і арабскія. Гэта людзі, якіх не цікавяць палітычныя пытаньні, гэта людзі, якіх цікавіць толькі бізнэс. І ўлады зараз будуць рабіць усё, каб прыцягнуць сюды менавіта іх. Расейцы - гэта толькі стратэгічныя прадпрыемствы, больш іх наўрад ці кудысьці пусьцяць.

Што да нацыянальнага алігархату, то я б адказаў спадару Акудовічу, што нежаданьне Лукашэнкі дапусьціць стварэньня нацыянальнага алігархату - гэта адно. Але іншае, гэта тое, што нельга перашкаджаць стварэньню нацыянальнага алігархату, калі цябе не падтрымлівае большасьць і прыкладна большасьць насельніцтва. Падзеньне рэйтынгу заўжды вядзе да таго, што ўзмацняюцца праўладныя эліты, і яны атрымліваюць ня толькі больш грошай, але і больш палітычнай улады".

Дракахруст: "Я хачу яшчэ раз вярнуцца да тэмы алігархату. Вось тут было сказана, што Лукашэнка не дапусьціць яго зьяўленьня, бо гэта незалежны ад яго цэнтар уплыву і г.д. Але мне вось прыгадваецца беларуска-расейскае параўнаньне. У 1994 годзе як беларусы ўпадабалі Лукашэнку, так беларуская намэнклятура і пабегла да яго, кінуўшы свайго боса і дабрадзея Кебіча.

У Расеі праз два гады склалася падобная сытуацыя, калі расейцам відавочна больш падабаўся Зюганаў. Але чыноўнікі кшталту Чубайса і бізнэсоўцы кшталту Беразоўскага ўступілі ў бой і перамаглі. Чаму? Ну акрамя ідэйных чыньнікаў, былі, магчыма, і больш мэркантыльныя – абаранялі людзі сваё багацьце і магчымасьць багацець. Ці ня можа так здарыцца, што са зьяўленьнем алігархаў беларуская ўлада атрымае ў іх дадатковае надзвычай моцнае апірышча? Зараз беларускае чынавенства, дый і праўладныя бізнэсоўцы шчыра зайздросьцяць сваім ўкраінскім да расейскім калегам: тыя маюць грошы, адпачываюць у Куршавэлі, вучаць дзяцей у Гарвардзе. А нашым што – сядзі ціха, грошы свае не паказвай (ды і якія тыя грошы), глядзі ня сёньня заўтра пасядзяць. А калі дадуць жыць як належыць, дык хіба гэта ня варта падзякі?

Аляксандар Брэчак, ці ня думаеце Вы. што стварэньне алігархату - гэта стварэньне не канкурэнта, а моцнай падтрымкі?"


Брэчак: "Мне здаецца, што чыноўнік пойдзе туды, дзе яму больш заплацяць. Пакуль Аляксандар Лукашэнка меў магчымасьць дысцыплінай і заробкам утрымаць беларускіх чыноўнікаў, і пакуль ён можа іх утрымаць, яны будуць служыць яму. Але ў Расеі ж таксама ня дурні сядзяць, і расейскі алігархат гэта выдатна разумее. І яны могуць паабяцаць беларускім чыноўнікам нешта больш істотнае, менавіта тое, пра што Вы, Юры, кажаце: Куршавэль, дачу ў Сочы, добрыя заробкі.

І я ня ведаю, на чыім баку будзе перавага: на баку жорсткай герархічнай структуры, створанай Лукашэнкам, ці на баку адносна лібэральнай бюракратычнай "вольніцы", якая існуе ў Расеі. Там, скажам, стаць губэрнатарам - гэта аўтаматычна стаць мультымільянэрам. А чаму беларускія чыноўнікі павінны адмовіцца ад такой мадэлі? Я мяркую, што для іх яна будзе больш прывабнай".

Дракахруст: "Спадар Брэчак, мне здаецца, што галоўны актыў Беларусі, у тым ліку і з пункту гледжаньня беларускіх чыноўнікаў - гэта яе незалежнасьць. І гэты актыў ніхто не аддасьць. Іх зараз, зразумела, можна падкупляць, пакупаць, але калі Беларусь страціць сваю незалежнасьць, іх цана рэзка зьнізіцца, ім ніхто плаціць ня будзе. Тая схема, пра якую я казаў - гэта калі яны атрымаюць і Куршавэль, і ўсё іншае ў незалежнай дзяржаве, куды пускаюць расейскіх алігархаў, але дзе права дзяліць захоўваецца за беларускімі чыноўнікамі. Ці Вы лічыце, што гэта будзе проста скупка чыноўнікаў, якія прададуць і галоўны актыў – незалежнасьць?”

Брэчэк: "Нашы чыноўнікі ніводнага дня ня жылі ва ўмовах незалежнай дзяржавы. Яны ня мысьляць гэтымі катэгорыямі. Ну ў чым палягае незалежнасьць для беларускіх чыноўнікаў? Яны жывуць так, як жылі ў СССР, ім нічога не належыць, акрамя свайго партфэля, свайго крэсла, пры дапамозе якога яны могуць свае карупцыйныя схемы праводзіць, атрымліваць нейкія дывідэнды, уладу і ўплыў. А што ў іх ад незалежнасьці? Ім абыякава, які сьцяг будзе лунаць на беларускіх вежах."

Дракахруст: "Аляксандар Чубрык, Вы згодны з такой жорсткай пазыцыяй Аляксандра Брэчака?"

Чубрык: "Не, я згодны з Вамі, што незалежнасьць - гэта галоўная каштоўнасьць зараз. Справа ў тым, што беларусы на ўсіх узроўнях, і чыноўнікаў, і простых людзей ня вераць ва ўсялякія абяцанкі. І калі сюды прыйдзе чалавек з Масквы і паабяцае тое і тое, то яму ніхто не паверыць. Тут і сваім ня вераць.

Для іх тое, што яны зараз маюць, гэта даволі істотная рэч, якой ніхто ня хоча пазбаўляцца. Значная частка людзей, якія там працуюць, робяць гэта не таму, што там ужо цудоўна, такія там вялікія магчымасьці для карупцыі і такія высокія заробкі. Лёс іх туды завёў, а куды яны адтуль саскочаць?

Я ня думаю, што чыноўнікі так ужо адданыя кіраўніцтву, але яны вельмі добра разумеюць, што абяцанкі нічога ня вартыя, калі аддаецца незалежнасьць. Тады яны аўтаматычна робяцца нікому непатрэбныя. Таму ніякі вонкавы фактар іх стаўленьне да сучаснай улады зьмяніць ня можа.

Іншая пытаньне - тое, пра што Вы пыталіся зараз, наконт стварэньня нацыянальнага алігархату, то бок пераключэньня з шырокай народнай падтрымкі на падтрымку элітаў. Гэта можа стаць выгадным для Лукашэнкі, калі ён пачне траціць падтрымку насельніцтва. А падтрымку насельніцтва ён можа пачаць траціць, калі наступяць адмоўныя наступствы прыватызацыі, лібэралізацыі і іншых рэформаў. Тады ягоным апірышчам можа стаць менавіта алігархат".

Дракахруст: "Валянцін Акудовіч, а зь кім з нашых калегаў, зь кім з Аляксандраў Вы згодны, са спадаром Брэчакам, які сказаў, што беларускае чынавенства ніколі і ня жыла пры незалежнасьці, ці са спадаром Чубрыкам, які гэтую тэзу аспрэчвае?"

В. Акудовіч:
Бюракратыя - гэта "залаты фонд" Лукашэнкі і што ён ніколі не аддасьць, дык гэта бюракратыю

Акудовіч: "Я ўступаю ў партыю Дракахруста-Чубрыка. Перад тым, як разгарнуць матывацыю свайго ўступленьня ў гэтую партыю, я хацеў бы, каб мы разводзілі паняцьці бюракратыя, алігархія і VIP-бізнэс. Нават вельмі багаты чалавек - гэта яшчэ далёка не алігарх, а чыноўнік, хай сабе забясьпечаны і заможны - тым болей.

Ва ўсе часы, ва ўсе эпохі бюракратычная сыстэма была самай кансэрватыўнай, яна больш за ўсіх баялася пераменаў, то новая сіла , якая прыходзіць да ўлады, найперш стварае гэтую структуру са сваіх. Натуральна, што нехта са старых цудоўна ўладкуецца і ў гэтай новай структуры, але ў цэлым для бюракратыі перамены "смерти подобны" , кажучы па-расейску.

Таму бюракратыя, як цэлае, будзе да апошняга абараняць status quo і цэнтральную фігуру, на якой усё трымаецца - Аляксандра Лукашэнку.

І нават у сытуацыі, калі Лукашэнка згубіць падтрымку народа, ён будзе абапірацца на гэтую структуру, а не ствараць бізнэс-эліты, каб на іх абаперціся. Бюракратыя - гэта "залаты фонд" Лукашэнкі, і што ён ніколі не аддасьць, дык гэта бюракратыю. І што ён ніколі ня створыць, яшчэ раз паўтару гэта, дык гэта нацыянальных алігархаў".

Дракахруст: "Аляксандар Брэчак, Валянцін уступіў у партыю Дракахруста -Чубрыка. Дык я Вам даю слова для антыпартыйнага выступу".


Брэчэк: "Я паспрабую. Я сыходжу з практычнага досьведу. У мяне ёсьць некалькі знаёмых, якія ў Менску працуюць у філіялах буйных расейскіх фірмаў у Беларусі. І я чую ад іх, што тэза пра тое, што Расея скупае толькі стратэгічныя прадпрыемствы - гэта не зусім так. Паводле іх асабліва ў апошні час у Менск едзе натоўп багатых расейцаў. І яны скупаюць усё на корані, безьліч дробных прадпрыемстваў, прыватных прадпрыемстваў, яны праточваюцца ва ўсе сфэры бізнэсу. Гэта ня бачна вонкаваму погляду, ня бачна шараговаму беларусу, але гэта так.

І як паводзяць сябе зь імі беларускія чыноўнікі? Яны адкрываюцца адразу, дастаткова толькі ўбачыць зялёныя паперкі, як усе пытаньні вырашаюцца.

Чыноўнікі ведаюць, што інтэграцыю з Расеяй улада, Лукашэнка падтрымлівае пакуль, і таму ім можна спрыяць расейскаму бізнэсу на тэрыторыі Беларусі. Але я мяркую, што дабром гэта ня скончыцца. Як толькі назапасіцца крытычная маса ўзнагароджаньняў беларускім чыноўнікам , яны прададуць Лукашэнку імгненна".

Дракахруст: “З 1994 году беларуская дзяржава ня толькі вяла палітыку роўнасьці, эгалітарысцкай, сацыялістычнай была і яе ідэалёгія. І суадносіны гэтай ідэалёгіі з грамадзтвам былі дваістыя, так, яна выхоўвала людзей, але ж і грунтавалася на рэальных масавых пачуцьцях. І якія ж прыгоды адбудуцца з гэтай ідэалёгіяй пасьля таго, як рэчаіснасьць і дзяржаўная палітыка нават вонкава перастануць ёй адпавядаць? Ці ня прыйдзе на зьмену сёньняшняй інтэлігентнай апазыцыі з яе “Беларусь – у Эўропу” зусім іншая, больш шматлюдная, са значна менш мілымі лёзунгамі кшталту “Парвём тлустых “катоў”? І , дарэчы, калі той жа АМАП можа ўспрымаць сёньняшніх маніфэстантаў, як нейкіх дзівакоў, далёкіх ад народу, наўрад ці ён будзе гэтак жа ўспрымаць натоўп раз’юшаных рабочых.
Наколькі магчыма такая зьмена? Аляксандар Чубрык, як Вы мяркуеце?"


Чубрык: "Ідэалёгія пачынае мяняцца ўжо зараз. Цяжка сказаць, наколькі была створаная сацыяльная дзяржава, наколькі шырокай была сацыяльная падтрымка -- гэта рэч спрэчная. Але тое, што людзі звыкліся з тым, што ў пэўных сытуацыях ад дзяржавы можна патрабаваць некаторых рэчаў. А зараз робяцца спробы ад гэтага адмовіцца, перакласьці праблемы людзей на іх саміх. Гэта тычыцца розных рэчаў, першай "ластаўкай" было скасаваньне сацыяльных ільготаў. Некаторыя рэчы ў гэтым жа накірунку будуць рабіцца і ў наступным годзе, бо у 2010 годзе будзе перадвыбарчы год, ніякіх ідэалягічных зьменаў тады ня будзе, наадварот адбудзецца вяртаньне да сацыяльных выдаткаў.

Калі ўявіць сябе, што ў выніку прыватызацыі тут пойдзе хваля звальненьняў, падымецца абурэньне, то ўсё роўна застаецца пытаньне, на падставе чаго паўстане гэтая гіпатэтычная новая апазыцыя?
Яна можа сфармавацца на базе ці незалежных прафсаюзаў, ці на базе сучаснай апазыцыі. Ну, наконт сучаснай, як Вы сказалі , інтэлігентнай апазыцыі, цяжка ўявіць сабе, што яна пойдзе пад новымі лёзунгамі.
Што да працоўных рухаў, то ў іх пакуль ня існуе патэнцыялу, каб на працягу 4-5 гадоў стаць уплывовай сілай.

Таму я мяркую, што ў бліжэйшыя 5 гадоў, калі такія пратэсты і будуць, яны будуць спарадычнымі і нічым сурьёзным ня скончацца.
На падставе вынікаў фокус-групаў, якія праводзіла нядаўна адна арганізацыя, можна сказаць, што людзі ні ў якім разе нязгодныя пратэставаць. Яны ня вераць, што гэта можа да чагосьці прывесьці, бо яны лічыць, што ў іх пратэсьце іх ніхто не падтрымае. Яны зьмірыліся з сытуацыяй і калі іх асабістая сытуацыя не пагоршыцца вельмі істотна, іх пратэст , калі і будзе, то ня стане надта шырокім".

Дракахруст: "Аляксандар Брэчак, а ці прагназуеце Вы істотны рост пратэстных настрояў? Вось спадар Чубрык казаў, што гэта магчыма, толькі калі становішча людзей значна пагоршыцца. Але пагаршэньне мае шмат аспэктаў. Адзін -- гэта матэрыяльны, а іншы -- гэта ўяўленьне пра справядлівасьць існай сыстэмы. Так уяўляецца, што многія людзі лічыць цяперашнюю сыстэму ўсё ж такі справядлівай. А вось калі яна стане несправядлівай, нават калі ў кішэні пры гэтым больш стане?"



Брэчак: "Усё залежыць ад таго, як "тлустыя каты" , пра якіх Вы казалі, будуць вырашаць праблему.
Калі ўсё застанецца , як зараз, калі пераважная маса беларусаў будзе заставацца наёмнымі пралетарыямі, якія ня маюць нічога, то калі ў выніку прыватызацыі нешта сарвецца, стане менш сацыяльнай бясьпекі, то гэта можа скончыцца вельмі кепска -- нават перастрэлкай. Але калі гэтыя "тлустыя каты" прымусяць беларускую ўладу даць нешта і людзям, гэта значыць, лібэралізаваць эканаміку, дазволяць існаваць дробнаму і сярэдняму бізнэсу, то я мяркую, што нічога страшнага можа і не адбыцца. У людзей будзе нейкае выйсьце.
Калі гэтага ня будзе, калі будзе проста прыватызацыя, калі будзе працягвацца далейшая пралетарызацыя беларусаў (а яны і зараз самы пралетарызаваны народ на пастсавецкай прасторы), вось тады могуць быць праблемы. Лукашэнка праводзіць неразумную палітыку, ён спрабуе сабраць усе капейкі і цісьне дробны і сярэдні бізнэс. Калі нешта зьменіцца, калі стане, як ў Расеі ( там прыватны сэктар павялічваецца і сацыяльная напружанасьць аслабляецца), то і вынік будзе падобным - ніякіх сацыяльных забурэньняў ня будзе".


Акудовіч: "Сапраўды, усё будзе залежыць ад таго, па якіх шляхах пойдзе лібэралізацыя. Хутчэй за ўсё Лукашэнка будзе спрабаваць прадаваць пакеты акцый прадпрыемстваў разам з "сацыяльнымі пакетамі", будзе ўключаць ва ўгоды аб продажы забарону на масавыя звальненьні, захаваньне сацыяльнай сфэры і г.д.

Ён ужо і зараз гэта робіць і хутчэй за ўсё менавіта па гэтым шляху, а не па шляху татальнай лібэралізацыі ён пойдзе. І тады падставаў для масавых забурэньняў ня будзе.

Але ў будучыні сапраўды можа адбыцца ўсё тое, пра што Вы слушна казалі напачатку перадачы. Калі гіпатэтычна ўявіць, што масавыя забурэньні з тых ці іншых прычынаў узьнікнуць, то безумоўна паўстане і новая апазыцыя зь іншымі праграмамі і іншымі лідэрамі. І сучасная апазыцыя для той, новай будзе выглядаць такім жа ворагам, як і ўлада.

Новая апазыцыя зьнішчыць і ўладу, і старую апазыцыю, якая між іншым сваеасабліва зраслася з гэтай уладай".