لهدې ډلې شاوخوا ۶۸۰ زره تور زیړی یا (هیپټایټس بي) لري او پاتې ۳۲۰ زره نور سپین زیړی یا (هیپټایټس سي) باندې اخته دي.
د روغتیا وزارت په وینا، یوازې ۲۶ زره افغانان تېرو دو کلونو کې په زیړي اخته شوي.
د روغتیا نړیوال سازمان وایي، په زیړي اخته هرو شلو افغانانو کې یو هغه یې له وخته مخکې خپل تشخیص کوي، خو نور بیا په ناخبرۍ کې پرې اخته وي چې پر ځان نهپوهېږي او نورو ته یې لېږدوي.
زیړی څو نور ډولونه هم لري، لکه هیپټایټس اې، ډي، او اي، خو د عامې روغتیا وزارت په وینا افغانستان کې یې بي او سي یعنې د سپین او تور زیړي، بڼې عامې او نظر نورو ته خطرناکې دي.
د میدان وردګو د جغتو ولسوالۍ اوسېدونکی ۴۵ کلن عبدالقهار له دېرشو کلونو راهیسې په تور زیړي اخته دی، هغه وایي دې موده کې يې دم او دوعا او درملنه دواړه کړي، خو زیړی یې لا بدن کې پاتې دی.
عبدالقهار وایي، خپله بېوزله دی او انتاني روغتون کې د تور زیړي وړیا دوا نهشته.
د زیړي یوشمېر پېښې اوږدمهاله وي او دا چې د ځینو انسانانو وجود ورسره سمه مبارزه نهشي کولای، نو بابیړي یا د بیا راګرځېدو حالت ته ځي.
د زیړي ناروغي ساري ده چې له ناروغ انسان څخه بل ته د جنسي اړیکو، د پېچکارۍ د شریکو ستنو او یا هم د ږیرې د چړې یا د غاښونو د بورس په ګډون له نورو مشترکو توکو انتقالېدلی شي.
د زیړي د مخنیوي تر ټولو ګټوره لاره درې دوزه واکسین او د شخص احتیاطي تدابیر دي.
د روغتیا نړیوال سازمان هوډ کړی چې تر ۲۰۳۰ کاله پورې به نړۍ کې د دغې ناروغۍ ریښې وچوي، خو دوی دغه هدف د هېوادونو په کوټلو او جدي اقداماتو پورې مشروط کړی دی.
په ۲۰۱۶ کال کې پوځ اعلان وکړ چې سیمه یې له وسلهوالو پاکه کړې ده، خو له ۲۰۱۸ کال راهیسې نه یوازې پهدې سیمه کې امن ټینګ نهشو بلکې هدفي وژنو او تروریستي حملو پهکې زور واخیست او له ۲۰۲۲ کال وروسته په ناامنیو کې د پام وړ زیاتوالی راغی.
د پاکستان حکومت د غبرګولي یا جوزا په ۱۲مه په پاکستان کې د عزم استحکام په نوم د پوځي عملیاتو پیل اعلان کړ.
د اطلاعاتو او خپرونو چارو وزارت په یوه بیان کې وویل چې، دا پرېکړه د مرکزي کابینې په غونډه کې وشوه.
د بیان لهمخې د پاکستان د څلور واړو ایالتونو او ورسره د پاکستان تر ولکې لاندې د کشمیر او ګلګیت بلتستان چارواکو لهدې عملیاتو سره موافقه کړې.
په بیان کې راغلي دي چې د دې عملیاتو هدف د ترهګرۍ او د زیاتېدونکو ناامنیو ختمول دي.
د پاکستان پوځ په تېره څه باندې یوه لسیزه کې د ضرب عضب په ګډون څو نور عملیات کړي مګر د وخت په تېرېدو سره ناامنۍ لا زیاتې شوې.
خو په ناامنیو کې ولې زیاتوالی راغی؟
د افغانستان د کورنیو چارو پخوانی وزیر علي احمدجلالي چې اوس د واشنګټن په دفاعي پوهنتون کې مخکښ استاد دی وايي، دا ډول عملیات نتیجه نه ورکوي ځکه پر ډیورنډ کرښه تګ راتګ ازاد دی.
نوموړی وايي: "دا ډول عملیات موثر واقع کېږي نه. عینا همغه شرایط دي لکه د جمهوریت پرمهال چې راغلي وو. افغانستان او متحدانو یې چې څومره عملیات د وسلهوالو ډلو پرضد کول، دوی به هغې خوا ته واوښتل او پاکستان ته به یې پناه یووړه. اوس هم که د پاکستان هدف TTP وي، نو پر TTP که فشار راشي کولای شي چې افغانستان ته واوړي او امن ځایونو ته ولاړ شي."
د ښاغلي جلالي په وینا د پاکستاني طالبانو د تحریک یا TTP پرضد عملیات به یوازې هغه مهال نتیجه ورکړي چې افغانستان او پاکستان یې په ګډه د ډیورنډ کرښې په اوږدو کې ترسره کړي.
د سیاسي دفاعي چارو شنونکې عایشه صدیقه وايي، د پاکستان د پوځ لپاره هغه مهال چې په افغانستان کې نړیوال ځواکونه دېره وو، پوځي عملیات ممکن وو، خو اوس دا کار اسانه نهدی.
مېرمن صدیقې له ازادي راډیو سره په خبرو کې د خپل نظر لپاره دا دلایل وړاندې کړل.
نوموړې وويل: "لومړی خو پخوا په سیمه کې امریکا پوځي حضور لاره او استخباراتي معلومات تبادله کېدل چې اوس نهشته. بل د پاکستان د پوځ استخباراتي وړتیا محدوده شوې ده او دریم جیوپولیټیک حالت اوس مهال داسې بشپړو پوځي عملیاتو ته چې د پاکستان پوځ به پخوا کول، چمتو نه دي."
د پاکستان د اپوزیسیون ګوندونو، د پښتنو قومي مشرانو او د بشري حقونو فعالانو د عزم استحکام له عملیاتو سره مخالفت څرګند کړی او وایي زیانونه یې تر ګټو زیات دي.
پښتون ژغورنې غورځنګ، عوامي نیشنل ګوند، پښتونخوا ملي عوامي ګوند، ملي جمهوري غورځنګ، تحریک انصاف پاکستان او ډېرو نورو ګوندونو هم لهدې عملیاتو سره مخالفت ښودلی دی.
د عوامي نیشنل ګوند مشر اېمل ولي خان چې د مشرانو جرګې غړی هم دی ویلي چې، د پاکستان پوځ ډېر عملیات وکړل خو نه طالبان پهکې زیانمن شول او نه نور ترهګر، بلکې برعکس د ده په وینا عوام پهکې تباه شول.
د جمعیت علمای اسلام ف ګوند مشر مولانا فضلالرحمان ویلي دي چې، پوځي عملیات د امنیت ضمانت نهشي کولای.
هغه ویلي دي، دا د عزم استحکام نه بلکې د عدم استحکام لپاره عملیات دي.
په پېښور کې قبایلي امن جرګې د عملیاتو لپاره د پاکستان د پوځ پرېکړه رد کړه.
د پښتونخوا ملي عوامي ګوند مشر محمودخان اڅکزي د چنګاښ په شپږمه دې جرګې ته په وینا کې وویل، که د پاکستان پوځ د دې عملیاتو له پرېکړې لاس وانهخلي نو دی به د عدالت نړیوالې محکمې ته شکایت وکړي.
خو آیا د عزم استحکام په عملیاتو کې به د پاکستان پوځ په افغانستان کې دننه عملیات وکړي؟
د سیاسي دفاعي چارو شنونکې عایشه صدیقه وايي، دا فکر نهکوي چې پاکستان به بیا هم دا کار وکړي.
مېرمنې صدیقې ازادي راډیو ته وویل، له یوې خوا د پاکستان پوځ پر افغانستان د برید لپاره پوځي وړتیاوې نهلري او له بلې خوا یې نړیوال لوبغاړي دې ته نهپرېږدي.
نوموړې وايي: "فکر نهکوم چې چین او د پاکستان نور مهم جیوپولیټیک ملګري د افغانستان پر قلمرو د پاکستان د مستقیم برید ملاتړ وکړي.
د پاکستان پوځ ښايي وغواړي خو دا به د TTP او افغان طالبانو لیکې نژدې کړي.
چین په ډېر احتیاط سره ګام اخلي ځکه د چین او ورسره د امریکا اندېښنه دا ده چې TTP په پاکستان کې حملې کوي. مقصد دا چې دوی یوازې په پاکستان کې فعال دي او نړیواله اجنډا یا نورې نړۍ ته د پراختیا پلان نهلري. نتیجه دا چې پاکستان که له امریکا سره تماس لري نو افغان طالبان هم له هند، ایران او حتی له امریکا سره خپل - خپل تماسونه لري."
خو د پاکستان د سیاسي چارو بل شنونکی پخوانی سناتور افراسیاب خټک بیا د مېرمن صدیقې برعکس باور لري چې د پاکستان پوځ ښايي د عزم استحکام د عملیاتو په ترڅ کې په افغانستان کې دننه عملیات وکړي او هغه هم د امریکا په مرسته.
ښاغلی خټک په خیبرپښتونخوا کې د پاکستاني او امریکايي ځواکونو وروستیو عملیاتو ته د اشارې په ترڅ کې وايي: "ولسمشر جوبایډن چې کله امریکايي عسکر له افغانستانه وتل ویلي و، چې موږ خپل عسکر باسو خو د تروریزم پرضد له عملیاتو لاس نهاخلو او یوه انګلیسي اصطلاح یې کارولې وه [اوور هرایزون سترایکس.] یعنې له اسمان څخه حملې. نو دا ماته هغه کیسه ښکاري چې پهدې بڼه رابرسېره کېږي. دا نو د لویو قدرتونو ترمنځ سوړ جنګ دی. پخوا شوروي اتحاد او امریکا ترمنځ و او دا ځل چین او روسیه یوې خواته او امریکا، بريتانیا او نور متحدان یې بلې خواته دي."