Күлкү кербени

"Кудай жалгап, кыргыздар "Аймактарды өнүктүрүү жылы" деп жакшы кылганы жатыптыр" деп угуп, Ат-Башыга Америкадан инвестор келет. Аны угары менен аким шымаланган жигиттерин жөнөтүп, мейманды кыядан тосуп алып, райондун тамтыгы чыккан көчөсүнүн чаңын асманга бир чыгарып барып, түз эле токойго алып кирип кетет. Кой союп, шишкебек жасап, жакшылап коноктойт. Эртеси түндөгү бешбармакты жылытып, желбей калган устуканды алдына тартат.

Америкалык инвестор ошол күндөн баштап үйүнө кат жаза баштайт.

“Аман-эсен жеттим. Тоолуу жер экен. Келерим менен кой союшту. "Сенин урматыңа сойдук" дешти. Баарын бышырды. Анан аз эле киши келип, бүт жеп алып туруп кетти. Жилигин да чагып, “чучук” деп мага да жедиртишти. Эттин артынан сүт беришти. Ачуу, кычкыл сүт экен. Ичпегениме болбой ичиртишти. Азыр ашказаным дүңкүйүп, жүрөгүм айланып, жаман болуп турам.

Силердин Жек. Июнь, Ат-Башы”.

* * *

“Иш али баштала элек. “Баштабайлыбы, ушинтип эле жүрө беребизби?” десем, өкмөттүн өкүлү: ”Шашкан шайтандын иши” деп койду. Мени Таш-Рабат деген байыркы кылымдарда курулган таш үйгө апкелишти. Боз үй дегенди ушул жерден көрдүм. Кечээги бир койдун этин бүт жегендер бүгүн тай союп жатышат. “Тай казан” деп коюшат экен, мындай казанды мен өмүрүмдө көргөн эмесмин. Ошол казан менен дагы бир казанга толтура эт салып, бышыра башташты. “Биздин штатка жеткидей эт” деп ойлоп койдум.

Ашказаным түнү бою ооруп чыкты. Басылайын деген түрү жок. Буларда даараткана деген болбойт экен. “Даараткана кайда?” десем, өкмөттүн өкүлү: “Карачы, не деген керемет жер! Бизде жер-суунун баары даараткана! Рабат сарайды айланып барып олтура бер?” деди. Тарыхый эстеликти булгабайын деп алыс барып келдим. Канча саат олтурганымды билбейм. Келсем эт чыгарып жатышыптыр. Кускум келе баштады. Билип турам, булар бүгүн да "же" деп кыйнайт. Кантип кутуларымды билбейм. Минтип күнүгө эт жей берсем, жакында өлүп калат болушум керек.

Силердин Жек, Июль, Ат-Башы”

* * *

“Келгениме үч айдын жүзү болду. Иш дагы эле баштала элек. Жок дегенде эмгиче заводдун фундаментин бүтүп салат элек. Кечээ Арпада болгонбуз, аябай түз жер экен. Бүгүн Ак-Сай деген жайлоосуна алып келишти. Өкмөттүн өкүлү: “Жайдын мындай керемет күндөрүнүн бир да мүнөтүн текке кетирбей, сүт ичип, ак ичип, ден соолукту чыңдап алыш керек!” - дейт. Түшкө жуук Чатыр-Көл деген көлүн көрсөтүштү. Дат баскан темир түтүктөн чыгып аткан суудан ичишти. “Нарзан” деген суу ушу, сен дагы ичип ал, жеген этиңден эч нерсе калбай сиңип кетет” дешти. Бир аз ичтим. Чын эле сонун суу экен.

Анан баягы койдун, кийин тайдын этин бүт жеген кишилер каткырып коюп килейген топоз союп атышты. Башым айланып, кекирген сайын оозумдун ичи жумуртка жыттанып кирди. Ичим аттиш менен бурагансып бурап, кыймылдасам эле оозумдан да, арт жагымдан да билинбей бирдемке жылжып-жылжып кетип жатты. Мындайын билгенде кечээ эле өлүп калат болчумун.

Кош, апа! Сенин тилиңди албаган жаман уулуңду кечир!

Кош, ата! “Кыргызстанга барба, барсаң “шапке” сурап, шапкесин бербесең элин митингге чыгарып атып иштетпей коюшат” деген сөзүңдү укпаганымды кечир!

Банктагы акчамды мен окуган мектепке которуп койгула! Мүрзөмө “Кыргызстандын Ат-Башысынан өлгөн” деп жаздыртып койгула!".

Жек, август, Ат-Башы.

* * *

Ошол күндөн ушул күнгө чейин бизде канча президент алмашты. Дагы эле Кыргызстандын Ат-Башысына чет өлкөдөн бир да инвестор келе элек.

"Азаттыктын" материалдарына пикир калтырууда төмөнкү эрежелерди так сактоону өтүнөбүз: адамдын беделине шек келтирген, келекелеген, кордогон, коркутуп-үркүткөн, басмырлаган жана жек көрүүнү козуткан пикирлерди жазууга болбойт. Эрежени сактабай жазылган пикирлер жарыяланбайт.

* * *

1966-жыл эле… Күндөрдүн биринде үйүбүзгө бой-турпаты келишкен жигит пайда болду. Баарыбызга тең анын кичи пейилдиги, ички маданияты, адамды заматта арбап алган касиети, жароокер мүнөзү жагып калды. Ал үйүбүзгө келсе атам менен апам кудуңдап сүйүнүп, бир топко кетиргилери келишпейт. Ушуну көргөн мен "дагы келсе экен" деп дегдейм.

Каалга ачылып, жарк этип кирип келгенин көргөндө атам жетине албай:

– Ой, Сүймөнкул келди… Тезинен чай даярдагыла! – деп кабагы ачыла түшөт.

Биз да Сүймөнкул (Чокморов) келгенде сүйүнүп калабыз. Анан ал атам менен керээли-кечке сүйлөшүп чер жазат. Атамды отургузуп коюп сүрөткө тартып кирет. Бардыгын илгиртпей түшүнгөн баамчыл неме:

– Ата, чарчадыңызбы? Анда бир аз кое туралы, – деп жанына олтуруп, кайрадан кызуу кепке киришет. Кээде атамды өнөрканасына алып жөнөйт. Кайсы бир күнү атам:

– Конок камын көргүлө! Бүгүн үйгө Сүймөнкулду келинчеги экөөнү тең чакырдым, – деди.

Апам экөөбүз ашканада тамактын камын көрүп атабыз. Айтылган убакытта Сүймөнкул жубайы Салима экөө кирип келишти. Чай ичилип, ортодо өткөн-кеткен кептер козголду. Анан Сүймөнкул:

– Ата, бу келин балаңыздын улуту дунган, – деди, баятан үн катпай отурган Салиманы карап.

– Йе, балам! – деди да, Салимага бурулуп алып атам дунганча ээн-эркин сүйлөп кирсе болобу?!

Атамдын туруп-туруп эле таптакыр башка тилде сүйлөп атканын угуп алып кыраан-каткы түштүк.

Бир маалда апам:

– Ой, байболгур, келин баланы шылдыңдабачы, – деди, жактыра бербей.

– Жок, эч кандай шылдыңдаган жок. Тескерисинче, дунганча абдан жакшы сүйлөйт экен, – деди Салима. Мурда атамдын мындай өнөрүн көрбөгөн жаныбыз, таң калып эле калдык. Дунганча билээрин түк билбейт элек...

* * *

Биз кичинебизде көзүбүзгө ар нерсе кызык көрүнүп:

– Ата, акча бериңизчи? – деп кайрылсак:

– Ой, менде акча жок. Акчанын баарын апаңарга карматтым, – дейт атам.

– Ой, кокуй, оо-й! Бардыгын карматтыңбы? – дейбиз тынчыбыз кетип. Эми ойлосом, ошол кезде атама «Манасты» айтканы үчүн очойтуп деле акча карматпаса керек деп калам. Кийин Жазуучулар Союзу атамды "Саке" деп урматтап китептерин чыгарышканда гана анда-санда чоң өлчөмдөгү акчага ээ боло баштады.

– Ооба, бардыгын карматтым, – дейт атам эч кебелбей. Анан биз Сыргак абам экөөбүз ого бетер атамды тамашага чалып:

– Өзүңүз баатырлардын баянынан айтасыз, "баатыр мындай болот, баатыр тигиндей болот" деп. Анан апама бийликтин баарын берип коюп эле отуруп каласыз. Бир аз өзүңүзгө кымтып калбайт белеңиз? – дейбиз.

– Ой, мен акчаны эмне кылмак элем? Баарын апаңар билет. Апаңардан сурагылачы, – дейт кебелбей.

* * * * * * *

Атам балдарды абдан жакшы көрчү. Алдына келген майда балдар менен эрмектешип отурар эле. Чөнтөгүнө койдун майын тилим-тилим кесип алып салып жүрө турган адаты бар болчу.

Балдарды эркелетип отуруп чөнтөгүндөгү койдун майын алып чыгат да, ар бир балага бир кесимден бөлүп берип: «Ушуну жеп түгөтсөңөр мынакей, силерге тыйын берем!» – деп чөнтөгүн аңтарып калат. Кыязы, балдардын баёолугуна абдан суктанса керек!?

Атадан алтоо элек. Рабиха, Калийкан, Сайракан, Сыргак, Чубак, анан мен. Ушул алты баласына тең мээримин бирдей төктү. Алтообузду тең жанынан артык көрдү. Атамдын ачуусу келген күндө бизге кол көтөрүп кыйкырганын эч эстей албайм. Кээде биздин ашыкча кеткенибизди көрүп:

– Ой, буларды бир урушуп тарбиялап койсоң боло! – деп жаны кашаят апамдын. Антсе атам:

– Ай, балдарды атасы урган жарабас! Атаныкы уу, эненики май. Өзүң тарбиялап жолго сал! – дечү.

Аргасы түгөнгөн апам анан бизди тарбиялайм деп алек боло баштачу.

* * * * * * *

Булак:

Исанов, Данияр. Менин атам Саякбай: (Манасчы Саякбай Каралаевдин кызы Гүлсүн Саякбаеванын маегинен) // Чагылган. — 12.8.2018. — “Күндүз күйгөн чырактар” түрмөгү.

(TT)

"Азаттыктын" материалдарына пикир калтырууда төмөнкү эрежелерди так сактоону өтүнөбүз: адамдын беделине шек келтирген, келекелеген, кордогон, коркутуп-үркүткөн, басмырлаган жана жек көрүүнү козуткан пикирлерди жазууга болбойт. Эрежени сактабай жазылган пикирлер жарыяланбайт.