АКШнын президенти Дональд Трамп эгер Москва Киев менен келишимге барбаса, Америка бийлиги "Орусия үчүн кыйраткыч" аракеттерге барарын эскертти.
12-мартта Киев Украинадагы согушту токтотуу боюнча АКШнын планын колдогондон кийин Трамп Орусияга карата эң катаал билдирүү жасады.
"Биз каржылык жактан көргөн чаранын кесепети Орусия үчүн жаман, кыйратуучу болот", - деген Трамп мындай кадамдарга барууну каалабасын белгиледи.
Трамптын бул эскертүүсү АКШ президенти Ирландиянын премьер-министри Михол Мартин менен жолугушуу учурунда айтылды.
Ал "Украина менен тынчтык келишимин түзүүгө макулдатуу үчүн Владимир Путинге басым жасоого даярсызбы?" деген суроого жооп берип жатып "Ооба, колубуздан келет. Бирок мен буга зарылчылык болбойт деп ишенем", деди.
Тынчтык келишими шейшембиде Сауд Арабиясында америкалык жана украин делегацияларынын сүйлөшүүлөрүндө жетишилген. Ак үй маалымдагандай, президент Трамптын атайын өкүлү Стив Уиткофф ушул аптада бул сунушту талкуулоо үчүн Москвага барат. Мамлекеттик катчы Марко Рубионун сөзүнө караганда, АКШ Кремлдин америка-украин келишимине мамилесин талдайт.
"Эгер алар макул болсо, биз прогресске жетиштик жана тынчтыкка жетишүү үчүн чыныгы мүмкүнчүлүк бар экенин билебиз. Эгер жок дешсе, алардын дымагы белгилүү болот", - деди Рубио.
Сауд Арабиясында 11-мартта өткөн тогуз сааттык сүйлөшүүлөрдөн кийин Украина АКШнын ок атышууну 30 күнгө токтотуу сунушуна макул болгон. Эми чечим кабыл алуу кезеги Москвада.
Украина ок атышууну 30 күнгө токтотуу боюнча АКШнын сунушуна макул болду. Ал эми Кошмо Штаттар Украинага аскердик жардам көрсөтүүнү улантып, чалгын маалыматтар менен бөлүшүүнү жандандырат.
Бул тууралуу Сауд Арабиясында өткөн АКШ-Украина делегацияларынын тогуз сааттык сүйлөшүүсүнөн кийин эки тарап тараткан расмий билдирүүдө белгиленет.
Жолугушуудан кийинки маалымат жыйында Вашингтондун делегациясын жетектеп барган мамлекеттик катчы Марко Рубио Украина позитивдүү кадамга барганын, эми кезек Орусия тарапта экенин баса белгиледи.
Рубио кошумчалагандай, Кошмо Штаттар Орусия да ок атышууну 30 күнгө токтотууга макул болоруна үмүттөнөт. Бирок эгерде "жок" деген жооп болсо "анда, тилекке каршы, биз тынчтыкка ким тоскоолдук жаратып жатканын билебиз" деди мамкатчы.
Ал Жиддадагы сүйлөшүүдө кабыл алынган макулдашуулар Москвага жакын арада жеткирилерин белгиледи.
Андан тышкары делегациялар Киев менен Москва ортосундагы туткундарды айырбаштоо, Орусияга күчтөп чыгарылып кеткен украин балдарын кайтаруу маселелерин талкуулашканын украин президентинин администрация башчысы Андрей Ермак билдирди.
Анын айтуусуна караганда, Вашингтон бул сунуштарды Орусиянын өкүлдөрү менен талкуулоону убада кылды.
Ошондой эле Киев менен Вашингтон болушунча Украинанын сейрек кездешүүчү кен байлыктары тууралуу келишимге кол коюуну тездетүүнү макулдашкан. Буга чейин 28-февралда Ак үйдө Украинанын президенти Владимир Зеленский менен АКШ лидери Дональд Трамп күтүүсүздөн кайым айтыша кеткенине байланыштуу бул келишимге кол коюлбай калган. Көп өтпөй АКШ Украинага аскердик жардам көрсөтүүнү убактылуу токтотуп, андан соң чалгын маалыматтары менен бөлүшүүнү да чектеген.
Ошол окуядан кийин АКШ менен Украинанын делегациялары алгач ирет жолугушту.
Жиддадагы кездешүүгө украин президентинин администрациясынын башчысы Андрей Ермак, тышкы иштер министри Андрей Сибига, коргоо министри Рустем Умеров жана президенттик кеңсесинин жетекчи орун басары Павел Палиса катышты.
АКШ делегациясынын курамына мамлекеттик катчы Марко Рубио, улуттук коопсуздук боюнча кеңешчиси Майк Уолц жана Жакынкы Чыгыш боюнча атайын чабарман Стив Уиткофф кирди.
Бул жолугушууну утурлай Орусиянын бир катар аймактары жапырт дрон чабуулуна дуушар болуп, үч киши набыт болгону кабарланган. Ал эми Украинанын аймактары да ракеталык аткылоого туш болду.
Орусиянын Коргоо министрлиги жекшембинин кечинде украин аскерлери Курскидеги бир нече айылдан сүрүп чыгарылганын билдирди. Буга чейин 8-марттан тарта мекеме дагы төрт айылдын орус армиясынын көзөмөлүнө өткөнүн маалымдап келген. Мындан тышкары министрлик дрондор украин күчтөрүнүн автокербенине чабуул коюуда деген видеону жарыялап, алар Суджа шаарынан чегинүүдө деп жазган.
Украиналык DeepState долбоору орус армиясы Курск облусундагы эки кыштакты кайтарып алганын бышыктады. Бирок украин куралдуу күчтөрүнүн командачылыгы бул маалыматты тастыктай элек.
Былтыр августта украин аскерлери Курск облусунун айрым райондорун ээлеп алып, операцияны өз аймагын коргоо максатында жүргүзгөнүн билдирген.
Ал арада 10-мартта Орусиянын аскерлери Запорожье облусун артиллериядан аткылаганын аймактын губернатору Иван Федоров маалымдады. Анын айтымында, жер там жана чарбалык курулуштар жарым-жартылай талкаланды, 79 жаштагы аял жабыркады.
Украин күчтөрүнүн башкы командачылыгы дүйшөмбүгө караган түнү каршы тарап 176 "Шахед" жана башка дрондор менен сокку урганын билдирди.
Маалыматта 130 учкучсуз учак атып түшүрүлгөнү, бутага Харьков, Полтава жана Киев облустары алынганы айтылат. Натыйжада айыл-чарба ишканасында өрт тутанды, техника жабыркады, турак жайлар, машинелер зыян тартты. Жарадар болгондор тууралуу кабарланган жок.
Орусия кошуна өлкөсүнүн жарандык жайларын жана карапайым адамдарды аткылаганын танып келатат.
АКШнын Украина менен чалгын маалыматтарын бөлүшүүнү токтотуу тууралуу чечими Киевдин орус армиясынын чабуулунан коргонуусун олуттуу алсыратат. Расмий адамдар менен талдоочулар ошол эле маалда Вашингтондун мындай чечими Украинанын аскердик аракеттерине чекит койбойт деп белгилешет.
5-мартта Вашингтон Киевге чалгын маалыматтарын берүүнү чектей турганын жарыялады. Ага чейин АКШ украиндерге аскердик жардамды убактылуу токтотору кабарланган.
Борбордук чалгын башкармалыгынын директору Жон Рэтклифф мындай чечим АКШнын президенти Дональд Трамптын украин лидери Владимир Зеленскийдин тынчтык келишимин кабыл алууга даяр эместигине тынчсызданып жатканын улам кабыл алынганын айтты. Эки лидер февралдын этегинде Ак үйдө жолукканда кайым айтышуу менен эки жолго түшкөн.
Украина АКШнын чалгын маалыматтарын эмнеге пайдаланат?
АКШнын Киевге берген чалгын маалыматтарынын маңызы жана мааниси, көлөмү кандай экени так айтылбайт. Ошондой эле чалгын маалыматтары канчалык көлөмдө же кайсы тармактарда токтотулганы да белгисиз.
Коргонуу боюнча америкалык эки аткаминер Вашингтон коргонуу багытында украиндерге маалыматты бөлүшүп жатканын, бирок Орусиянын аскердик объектилерине чабуул коюу үчүн зарыл болгон чалгын маалыматтарын берүүнү "кыскартканын" CNN телеканалына 7-мартта айтышкан.
"Эркин Европа/Азаттык" радиосунун суроолоруна жооп берген бир катар эксперттер менен саясатчылардын айтканына караганда, АКШ спутниктен жүргүзүлгөн байкоолорун, сигналдарды кармап, ар кайсы булактардан алынган маалыматты топтоп, орус армиясынын бөлүктөрүнүн жана оор техникасынын кайда жылып жүргөнүн, алдыдагы чабуулдары жана башка ушул сыяктуу маалыматтарды Украинага берип турган.
Жогорку тактыктагы спутниктен тартылган сүрөттөрү менен бөлүшкөн АКШдагы Maxar компаниясы "Настоящее время" телеканалына эми украиналык кардарлар маалымат алууда чектөөгө дуушар болуп калганын билдирген.
"Maxar компаниясынын АКШ өкмөтү жана дүйнөнүн ар тарабындагы башка ондогон өнөктөштөр, союздаш өлкөлөр менен спутниктен тартылган сүрөттөрдү жана геомейкиндиктеги маалыматтарды бөлүшүү тууралуу келишимдери бар", - деди анын өкүлү журналисттерге.
Андай келишимдердин бири - АКШ өкмөтүнүн GEGD (маалымат жеткирүүнүн глобалдык кеңейтилген программасы GEOINT) программасы спутниктен тартылган сүрөттөрдү акы төлөп алууга жол берет. Кошмо Штаттар украиналык кардарларга убактылуу ал мүмкүнчүлүктү токтотту.
Экперттер белгилегендей, Украина алган чалгын маалыматтары аскерлерге атайын операцияларды, чабуулдарды пландоодо жана орустардын абадан жана жерден урула турган сокуулары тууралуу өз маалында эскертүүгө жол берет.
2022-жылы февралда Орусия басып киргенден тарта борбор калаа Киев баштаган украин шаарлары бир нече жолу аба чабуулдарына дуушар болду.
Жогорку Раданын улуттук коопсуздук, коргонуу жана чалгын комитетинин катчысы Роман Костенко АКШ "өтө маанилүү" маалыматты бербей калса украин армиясы менен карапайым калктын өмүрүнө "олуттуу коркунуч" жараларын айтты.
"Тышкы чалгындын жардамысыз душманга сокку ура алабызбы? Албетте, маселен, аэродором сыяктуу бизге белгилүү стационардык буталарга сокку урсак болот", - дейт мурдагы аскердик командир Костенко.
"Бирок реалдуу маалда ал жерде учактар бардыгын, Украинага чабуул коюу үчүн алар асманга көтөрүлүүгө даярданып жатканын АКШнын чалгын маалыматына таянабыз гана биле алабыз".
Украиндер АКШ берген дүйнөдөгү эң алдыңкы артиллериялык, тактикалык HIMARS жана ATACMS системаларынан сокуу уруу үчүн америкалыктардын маалыматына көз каранды.
"Азаттыкка" сүйлөгөн эксперттер Вашингтондун чалгын маалыматтарын берүүнү убактылуу токтоткону, анын ичинде HIMARS жана ATACMS системалары үчүн бутаны көрсөткөн маалыматтын жоктугунан улам иш жүзүндө украиндер майданда аларды орустарга каршы колдоно албай калганын белгилешти.
Алдыңкы системалар жана тыңчылык
Нью-Йоркто жашаган Руслан Левиев Кошмо Штаттардын чалгын тармагын "теңдешсиз" жана "алдына эч кимди чыгарбайт" деп сыпаттайт. Кошмо Штаттар чалгын спутниктеринин кеңири тармагына гана ээ эмес, бул тармакты алдыңкы технология менен жабдып, мүмкүнчүлүктөрүн артыруу үчүн олуттуу финансылык инвестиция жасарын белгилейт.
"Орусиянын бомбалоочу учактары чек арага келатканда америкалык чалгын аны ага чейин эле байкайт. [КошмоШаттар] алтургай тигил же бул бутага чабуул коюуну, учууларды пландаган Орусиянын Коргоо министрлигинин ички сүйлөшүүлөрүн тыңшай алат. Бул АКШ учактар асманга көтөрүлө электе эле чабуул тууралуу билет дегенди түшүндүрөт", - деди талдоочу.
Левиев Орусиянын согуштук чабуулдарын иликтеген Conflict Intelligence Team деп аталган көз карандысыз уюмдун негиздөөчүсү. Ал ошондой эле америкалыктар жеринде тыңчыларды жалдоо жагынан дагы алдына эч бир өлкөнү чыгарбаган "маанилүү артыкчылыкка" ээ экенин белгилейт.
"Орусиянын башкы штабында, Коргоо министрлигинде жана президенттик аппаратта отурган америкалык тыңчылар маанилүү чалгын маалыматтарын бери турушат", - дейт Левиев.
Ал америкалык чалгынчылардын Москванын "согуштук саясатына жооптуу аскер адамдары менен аткаминерлеринин электрондук кат-кабарына чейинки коммуникациясына да колу жетерин" айтат.
АКШнын чалгын маалыматы азайса Украина урушта эмне болот?
Саясатчылар жана эксперттер белгилегендей, Вашингтондун чалгын маалыматтары менен бөлүшүүнү күтүүсүздөн чектегени Киевдин аскердик аракеттерин мурункуга салыштырмалуу кыйын кырдаалга кептеди.
Бирок айрым украиндер Киев андай маанилүү маалыматты Батыштагы башка өнөктөштөрдөн алса же өз булактарына таянса болоруна ишенет.
Франция Украина менен чалгын маалыматтарын бөлүшөрүн билдирсе, британ медиасы Лондон дагы улантарын жазды. Бирок Британия АКШдан алган маалыматты бере албайт.
Украинанын Беларустагы мурунку элчиси Роман Бессмертный "АКШнын мекемелери берген ыкчам-тактикалык чалгындан башка бардык маалыматты эле украин армиясынын чабуулдары жана коргонуусу үчүн маанилүү деп санаган "туура эмес" экенин белгилейт.
«Франция, Германия, Британия, Италия жана Канада чалгын маалыматтарын топтоодо биргей эле мүмкүнчүлүккө ээ. Чалгын маалыматтарын алууда тартыштык жок жана көйгөй жаратпайт", — деди экс-элчи Бессмертный.
Киевдеги "Левиафан" талдоо тобунун эксперти Николай Мельник АКШнын чалгын маалыматтары менен бөлүшүүнү убактылуу токтоткону Киев үчүн "алаамат" эмес деп, Британия жана Франциянын чалгын структураларынын жардамына ишенет.
Анткен менен көпчүлүк эксперттер Батыштагы башка өнөктөштөрдүн жардамы АКШнын чалгын маалыматтарын сапаты жана көлөмү жагынан толтура албай турганын белгилешет.
"Биздин америкалык аскердик өнөктөштөр берген маалымат ар түрдүү болгондуктан, эми азыр ал токтогондо анын баасы биз үчүн канча турарын баалоо кыйын", - деди украиналык аскердик аналитик Сергей Бескрестнов.
"Биздин куралдуу күчтөр учурда колдо болгон ресурсту колдонууда жана ошону менен оокат кылышыбыз керек. Андан башка аргабыз жок", - дейт Бескрестнов.