Бул тууралуу билдирген кыргыз өкмөтүнүн атайын өкүлү Курбанбай Искандаров буга байланыштуу токтомдор аягына чейин аткарыла турганын белгиледи. Өз кезегинде Өзбекстандын өкмөтү айрым объектилер боюнча талаш маселе бар экенин айтса, кээ бирлеринин чыгымдарын Кыргызстан төлөп бериши зарыл деген маселе коюп келген.
24 жылдан бери Өзбекстан кайтарбай келген мүлктүн тизмеси
Кыргызстандын өкмөтү мурда Өзбекстандын пайдалануусунда болуп келген Жалал-Абад, Баткен жана Ош облустарынын аймагындагы чарбалык объектилерди кайтарып алуу иштерин аягына чейин уланта турганын билдирди.
Жалал-Абад облусу боюнча: Ала-Букадагы "Орто-Токой" суу сактагычы, Аксыдагы Чоң Наманган каналы (12,9 км), "Чуст" каналы (14,5 км), Ноокендеги “Достук”, “Маданият” жана “Октябрдын 50 жылдыгы” насостук станциялары, Сол жээк Нарын каналы (43,1 км). Баткен облусу боюнча: Сох-Шаймерден каналы (12 км), Лаган каналы (11,2 км) жана №1 Фергана автотранспорттук колоннасы, “Фергананефть” Өзгөчө кырдаалдар министрлигинин жарандык коргонуу объектиси, №4 “Фергананефть” автобазасы, Кадамжайдагы Кайтпас-Кыргыз-Кыштак айыл аймагындагы жер тилкелери. Ош облусу боюнча: Керкидон суу сактагычына куйган 12 чакырым канал жана Кара-Суудагы Савай каналы (28 км).
Мисалы үчүн суу каналдары жана насостук станциялар сыяктуу объектилерди өткөрүп алуу жеңил-желпи эле жүргүзүлөт. Андан эч нерсе деле болбойт. Бирок мында негизги маселе жанагы суу сактагычтарды кайтарып алууда турат.Токон Мамытов
Кадамжайдагы Бүргөндү массивиндеги жердин жалпы аянты он миң гектарга барабар. Анын 384 гектарын мурун Өзбекстан мунай бургулоо жана жер астындагы газ сактоочу кампа катары колдонуп жүргөн. Кыргыз тарап буга чейин Бүргөндү массивиндеги жерди пайдаланганы боюнча Өзбекстандан ижара акысын талап кылып келген. Өкмөттүн атайын өкүлү Курбанбай Искандаров бул объектилер туурасында мына буларга токтолду:
- Бүргөндү массивиндеги мына ошол бир топ ишканалар жайгашкан жерлерди Өзбекстан учурунда убактылуу сурап алган. Аталган жер кыргыздын жери болгону үчүн алар сурап, кайрылышкан да. Муну тастыктаган бир топ документтер биздин колубузда турат. Ал жерлерде азыр мунай бургулоочу жабдуулар иштебейт. Газды болсо ал жакта сактабай калышкан. Бүргөндүдөгү мунай чыккан төрт жерди бизге өткөрүп беришкен. Азыр бирөө калды. Учурда биз мына ошону дагы өткөрүп берүүнү талап кылуудабыз.
"Орто-Токой" суу сактагычынын опол-тоодой маселеси
Өкмөт буга чейин жарыялаган токтомдорго ылайык, Кыргызстанга өткөрүлүп жаткан жана өтө турган объектилердин жалпы саны жыйырмага чукул. Алардын арасында Ала-Буканын ичкери аймагында жайгашкан "Орто-Токой" суу сактагычы бар. Учурда анын айланасын эки жүздөн ашуун өзбек жараны күзөтүп келет. Анын суусу Өзбекстандын айдоо аянттары үчүн пайдаланылат. Буга чейин кыргыз өкмөтү Ташкентке аталган суу сактагычты пайдаланганы үчүн ижара акы төлөөнү талап кылган менен Өзбекстан ага оңдуу жооп бербей келген. Курбанбай Искандаров бул маселени чечүүдө 1992-жылдагы келишимдин шарттарын эске салды:
- Биз менен Өзбекстандын ортосунда "Орто-Токой" суу сактагычын пайдалануу боюнча келишим дагы жок. Ушул күнгө чейин ижара акысын дагы төлөгөн эмес. Азыр эми бул боюнча тиешелүү иштер жүргүзүлүп жатат. Анын бардыгын мен азыр айтып бере албайм. Союздун убагында кошуналар бизден жер сурап алып, союздук каражаттын эсебинен курулган объектилердин бардыгы 1992-жылдагы келишим боюнча автоматтык түрдө бизге өтүшү керек болчу. Мына ошол Кыргызстандын аймагында курулуп, анан алардын убактылуу пайдалануусунда болгон объектилердин бардыгын кайтаруу боюнча келишимге Өзбекстандын президенти кол коюп, аны парламентти бекитип берген. Мына ошол сыяктуу документтер биздин колубузда турат.
Өзбекстан менен Тажикстандын колдонуусундагы чарбалык объектилерди Кыргызстанга кайтарууну парламент 2011-жылы көтөргөн. Бул маселе Жогорку Кеңештин Коргонуу жана коопсуздук комитетинде каралып, ошол кезде өкмөткө тапшырма берилген болчу.
Парламенттин Коргонуу жана коопсуздук комитетинин ошол кездеги төрагасы Токон Мамытов Өзбекстан пайдаланып жаткан суу сактагычтарды кайтарып алуу жагы оор болорун айтып, бирок өкмөт ал токтомдорду аягына чейин аткарышы керектигин билдирди:
- Мисалы үчүн суу каналдары жана насостук станциялар сыяктуу объектилерди өткөрүп алуу жеңил-желпи эле жүргүзүлөт. Андан эч нерсе деле болбойт. Бирок мында негизги маселе жанагы суу сактагычтарды кайтарып алууда турат. Ошол эле "Орто-Токой" суу сактагычын, Керкидон деп коёт, "Кемпир-Абад" суу сактагычынын маселесин чечиш керек. 2012-жылы биз коңшулардын пайдалануусундагы чарбалык объектилерди кайтарып алуу маселесин карап чыгып, ошонун негизинде өкмөткө тапшырма берген болчубуз. Анан эми ошондон бери беш жыл өткөндөн кийин өкмөт бул ишти аткарууну баштап жатат. Эми өкмөт “а” дегенден кийин “б” деп бул ишти аягына чыгарышы керек.
Өзбекстан “өзүнүкүн” бербейт
Буга чейинки эки тараптуу сүйлөшүүлөрдө Өзбекстан айрым объектилердин ага таандык экени тууралуу өзүнүн жүйөсүн келтирген учурлар бар. Айрыкча өзбек тарап "Кемпир-Абад", "Орто-Токой" суу сактагычтарынын жана чек араны аралап өткөн суу каналдарынын макамы боюнча маселеде бир топ талаштар бар экенин айтып, ага карата документалдык далилдер бар деп жарыялаганы бар. Кыргызстан-Өзбекстан достук коомунун жетекчиси, парламенттин мурдагы депутаты Жылдызкан Жолдошева мындай жагдайда өкмөттүн токтомун аткаруу оңой иш эмес экенин белгиледи:
- Канчалык бул маселени кийинкиге калтырган сайын ал оорлогондон оорлошо берет. Анан ошол эле кезде мындай татаал маселе дипломатиялык жол менен чачылышы зарыл. Өткөрүп алуу иштери жүрүп жатат деген сөз – бул биздин өкмөттүн аракети гана. Бирок алардын ошол аракети ишке ашпай калып жатканын биз көрүп эле турбайбызбы.
Буга чейинки сүйлөшүүлөрдө кыргыз тарап чарбалык объектилердин маселесин тактала элек чек ара тилкелери менен аралаштырбай кароону Ташкентке сунуштады. Бирок Өзбекстан андан баш тартып, бул эки маселени өз ара карым-катышта кароо зарылдыгын айткан болчу. 18-мартта Өзбекстан Чаласарт тилкесиндеги Кербен-Ала-Бука жолун бөгөп, куралдуу күчтөрүн жана аскер техникасын киргизген. Бул окуяны кыргыз өкмөтү ага караштуу объектилерди кайтарып алууга каршы жасаган Өзбекстандын чагымы катары мүнөздөгөн болчу. Туура бир жумадан кийин эки тараптын чек ара кызматынын жетекчилеринин жолугушуусунан соң Өзбекстан чек ара аскерлерин алып чыгып кеткен болчу.
Кыргызстандын өкмөтү 2001-жылдан бери эле бери эле Өзбекстан менен Тажикстандын пайдалануусундагы чарбалык объектилерди кайтарып алуу боюнча бир нече жолу, ондогон токтомдорду чыгарып, бирок анын бардыгы кагаз бетинде гана калып келген.
Биринчи жолу 2013-жылы Тажикстан иштетип келген Лейлектеги Катта- Туз мунай кенин Кыргызстан өзүнө өткөзүп алган. Анда чек арачылар ортосундагы бир топ тирешүүдөн кийин тажик тарап кен жайгашкан объектини бошотуп берип, анын Кыргызстанга таандык экенин тааныган. 1991-жылы союз таркагандан кийин СССР кезинде борбордук бюджеттин эсебинен курулган объектилер кайсы республиканын аймагында болсо, анын ээлигине өтөт деген макулдашуу кабыл алынган. Бирок Кыргызстан кошуналардан айырмаланып, өзүнүн аймагындагы чарбалык объектилерди ошол учурда өзүнүн карамагына өткөрүп алган эмес.
