Ооган парламентинин төмөнкү палатасынын мурдагы депутаты Турди Ахун Атабек уулу «Азаттыкка» Анкара шаарынан телефон аркылуу курган маегинде Памир жергесиндеги кыргыздардын жашоо турмушунун оордугун айтып, Кыргызстан менен алакалар кеңейсе деген тилегин билдирди.
Турди Ахун Атабек уулу 46 жашта, 8 уул, 1 кыздын атасы. Кабул шаарында турат.
Ооганстандын Памир аймагында канча кыргыз бар?
- 1500 кыргыз Чоң Памир менен Кичи Памир деген эки айылда жашайт.
- Эки кыштакта мектеп, оорукана барбы?
- Эки Памирде мектеп бар. 4 жыл мурун курулган. Себеби өкүмат жетише албайт, мотор жолу жоктуктан көп нерсе жетишпейт, окута турган мугалимдер да жетишпейт. Мунун баары жолдун жоктугунан.
- Кыздар мектепке барабы?
- Кыздар мектепке барбайт. Кыздар эмес уулдарга жакшы даба (мүмкүнчүлүк) жок.
Мектепте окуу кайсы тилде?
- Фарсы, дари тилдеринде.
Эки айылда оорукана барбы?
- Оорукана жок.
Эгер айыл тургундары катуу ооруп калса, же кош бойлуу аялдар болсо алар кайда барат?
- Алар эч кайда барбайт, ошол үйдө жатат. Аллах өзү бир жардам берсе аялдар аман-эсен көз жарып алат. Кылбаса, өлүмгө баана (себеп) болот.
- Ооган парламентинде кыргыздарга канча орун берилет?
- Бир эле.
- Памирлик кыргыздарын негизги көйгөлөрү эмне?
- Машине жолу жок. Андыктан мектеп, китеп-дептер, электрондук заттар (компютер) жок, эч нерсе жок. Оогандагы кыргыздардын турмушу мал менен жашайт. Койлору, топоздору бар. Жалгыз эле мал. Эч нерсе өспөйт, арпа-буудай деген чыкпайт. Сабзи (жашылча-жемиш), же инсан жей турган чөптөр дагы болбойт. Эт гана жешет.
- Мал көппү? Маселен, бир үй бүлөдө канча кой, топозу бар?
- Эми элде баары тегиз эмес. Бирөөндө азыраак, бирөөндө көбүрөөк. Көп дегенинде 200-300 башка жете малы болсо, эң азында 10-15 майда малы, 2-3 топозу бар. Жашоо ошолор менен өтөт.
- Памирлик туугандар ооган жарандары да. Алардын жарандык паспорттору, балдардын документтери барбы?
- 30 жаштан өйдөсүндө документтери бар, андан ылдый жашында эч бир документ жок.
- Кыргызстан тарап, кыргыз бийлиги менен байланыштар барбы?
- Азыр анча жакын байланыштар жок. Памир менен Кыргызстандын ортосунда Тажикстан турат. Мен Кабылда турам. Кабылда Кыргызстандын элчилиги жок. Кыргыз бийлиги менен байланышыбыз жок.
- Кыргыз өкмөтү гуманитардык жардам менен бир кезде Памирге барып келди эле. Андай көмөктөшүү азыр токтоп калдыбы?
- Ооба, барышты эле. Азыр токтоп калды.
- Кыргызстанга көчүп келүүнү каалагандар барбы?
- Кыргызстанга көчүп келүүнү каалгандар бар. Ал үчүн акча жок, Кыргызстанда жашоо үчүн аларга үй болуш керек, жегенге тамак-аш керек, каражат керек. Мындагы кыргыздардын 4-5 миң доллар акча даярдап барууга мүмкүнчүлүктөрү жок да. Кыргызстан дагы анча каражат бере алат деп ойлобойм.
- Түркияга дагы мүмкүн болсо кыргыздарды көчүрүп келүү жолдорун издеп барыпсыздар. Маселе кандай чечилип жатат?
- Түркияга жарандыкка келишке ой-пикир да жок. Кыргызстан, Түркия болобу Ооганстандагы бизди көңүлдөн чыгарып койбой жардам кылсанар жакшы болбойбу.
- Кыргызстан тарап менен "тарыхый Ата Мекенибизге келели деп жатабыз. Ал үчүн эмне кылалы?" деген сүйлөшүү деги эле бир кезде болду беле?
- Кыргызстан тарап менен андай сүйлөшүү мурун бир убакта болгон эле. Биздин Кичи Памирде отурган Абдрашит хан деген ханыбыз 4-5 жыл мурун Кыргызстанга кайрылып, барып келген. Анан ал ойлоп-көрүп, эч кандай чечим кабыл алып, жолун таба алган жок. Анан ал адам дагы дүйнөдөн өтүп кетти. Андан бери кайрыла элекпиз эч кимге. Кайсы жол менен кайрылабыз? Ооганстанда Кыргызстандын элчилиги болсо дагы ал жерге барат элек. Анан жана мен айткандай элчилик дагы жок.
- Өзүнүз Кыргызстанга бардыңыз беле?
- Ооба, мындан 4 жыл илгери бир туристтик каржынын эсебинен бир көрүп келейин деп келгем. 4-5 киши болуп Бишкекте, Көлдө, Нарынга барып жер көрүп, айылчылап, кыргыздардын турмушун, оокат-ижараны көрүп кайттык.
- Памирлик кыргыздардын арасында Кыргызстандагы туугандары менен байланышты үзбөй кармап калгандары барбы?
- Ооба, бар, бар.
- Ооганстанда абал оор. Андай болсо дагы улуттук азчылыктарга, анын ичинде кыргыздарга жардам берилеби?
- Өкүмат тарабынан берилет. Бирок өкүмат жетише албайт. Жетише албагандыктан Памирге мотор жолун кура албай жатпайбы. Машине жолу болсо эле мектеп, оорукана, дагы турмушка зарыл көп инканиаттарды куруп бермекпиз дешет. Бечара оогандар деле жаман эмес, алардын өзүнүн мүмкүнчүлүктөрү кем да.
- Ооган өкүматы тыңып жол салып бере албаса, турмуш оор тейден турса памирлик кыргыздар, балким башка өлкөлөргө жер көтөрүп көчөбү, же туулган жерин байырлап отура береби? Жергиликтүү калктын ою кандай?
-Аны биз карап көрөбүз. Кайсы бир инканиат табылып, биздин Памирибизге машине жолу салынса, мектеп ачылса, ооруканалар салынып, шартыбыз оңолуп кетсе биз ошол Ооганстанда эле отурабыз. Бул жерге биз көнүп калдык, туулган жерибиз, кыргыз айтат эмеспи "киндик кесип, кир төккөн жерим", деп. Бизге да бу жашаган жерибиз ошондой жакшы көрүнүп калган, өскөн жер.
Эгер инканиаттар оңолбосо, анда Кыргызстанга, же дагы бир өлкөгө кайрылабыз. Бул да Алланын насиби.
P.S. Маекте диалектикалык өзгөчөлүктөр сакталды.
Турди Ахун Атабек уулу 46 жашта, 8 уул, 1 кыздын атасы. Кабул шаарында турат.
Ооганстандын Памир аймагында канча кыргыз бар?
- 1500 кыргыз Чоң Памир менен Кичи Памир деген эки айылда жашайт.
- Эки кыштакта мектеп, оорукана барбы?
- Эки Памирде мектеп бар. 4 жыл мурун курулган. Себеби өкүмат жетише албайт, мотор жолу жоктуктан көп нерсе жетишпейт, окута турган мугалимдер да жетишпейт. Мунун баары жолдун жоктугунан.
- Кыздар мектепке барабы?
- Кыздар мектепке барбайт. Кыздар эмес уулдарга жакшы даба (мүмкүнчүлүк) жок.
Мектепте окуу кайсы тилде?
- Фарсы, дари тилдеринде.
Эки айылда оорукана барбы?
- Оорукана жок.
Эгер айыл тургундары катуу ооруп калса, же кош бойлуу аялдар болсо алар кайда барат?
- Алар эч кайда барбайт, ошол үйдө жатат. Аллах өзү бир жардам берсе аялдар аман-эсен көз жарып алат. Кылбаса, өлүмгө баана (себеп) болот.
- Ооган парламентинде кыргыздарга канча орун берилет?
- Бир эле.
- Памирлик кыргыздарын негизги көйгөлөрү эмне?
- Машине жолу жок. Андыктан мектеп, китеп-дептер, электрондук заттар (компютер) жок, эч нерсе жок. Оогандагы кыргыздардын турмушу мал менен жашайт. Койлору, топоздору бар. Жалгыз эле мал. Эч нерсе өспөйт, арпа-буудай деген чыкпайт. Сабзи (жашылча-жемиш), же инсан жей турган чөптөр дагы болбойт. Эт гана жешет.
- Мал көппү? Маселен, бир үй бүлөдө канча кой, топозу бар?
- Эми элде баары тегиз эмес. Бирөөндө азыраак, бирөөндө көбүрөөк. Көп дегенинде 200-300 башка жете малы болсо, эң азында 10-15 майда малы, 2-3 топозу бар. Жашоо ошолор менен өтөт.
- Памирлик туугандар ооган жарандары да. Алардын жарандык паспорттору, балдардын документтери барбы?
- 30 жаштан өйдөсүндө документтери бар, андан ылдый жашында эч бир документ жок.
- Кыргызстан тарап, кыргыз бийлиги менен байланыштар барбы?
- Азыр анча жакын байланыштар жок. Памир менен Кыргызстандын ортосунда Тажикстан турат. Мен Кабылда турам. Кабылда Кыргызстандын элчилиги жок. Кыргыз бийлиги менен байланышыбыз жок.
- Кыргыз өкмөтү гуманитардык жардам менен бир кезде Памирге барып келди эле. Андай көмөктөшүү азыр токтоп калдыбы?
- Ооба, барышты эле. Азыр токтоп калды.
- Кыргызстанга көчүп келүүнү каалагандар барбы?
- Кыргызстанга көчүп келүүнү каалгандар бар. Ал үчүн акча жок, Кыргызстанда жашоо үчүн аларга үй болуш керек, жегенге тамак-аш керек, каражат керек. Мындагы кыргыздардын 4-5 миң доллар акча даярдап барууга мүмкүнчүлүктөрү жок да. Кыргызстан дагы анча каражат бере алат деп ойлобойм.
- Түркияга дагы мүмкүн болсо кыргыздарды көчүрүп келүү жолдорун издеп барыпсыздар. Маселе кандай чечилип жатат?
- Түркияга жарандыкка келишке ой-пикир да жок. Кыргызстан, Түркия болобу Ооганстандагы бизди көңүлдөн чыгарып койбой жардам кылсанар жакшы болбойбу.
- Кыргызстан тарап менен "тарыхый Ата Мекенибизге келели деп жатабыз. Ал үчүн эмне кылалы?" деген сүйлөшүү деги эле бир кезде болду беле?
- Кыргызстан тарап менен андай сүйлөшүү мурун бир убакта болгон эле. Биздин Кичи Памирде отурган Абдрашит хан деген ханыбыз 4-5 жыл мурун Кыргызстанга кайрылып, барып келген. Анан ал ойлоп-көрүп, эч кандай чечим кабыл алып, жолун таба алган жок. Анан ал адам дагы дүйнөдөн өтүп кетти. Андан бери кайрыла элекпиз эч кимге. Кайсы жол менен кайрылабыз? Ооганстанда Кыргызстандын элчилиги болсо дагы ал жерге барат элек. Анан жана мен айткандай элчилик дагы жок.
- Өзүнүз Кыргызстанга бардыңыз беле?
- Ооба, мындан 4 жыл илгери бир туристтик каржынын эсебинен бир көрүп келейин деп келгем. 4-5 киши болуп Бишкекте, Көлдө, Нарынга барып жер көрүп, айылчылап, кыргыздардын турмушун, оокат-ижараны көрүп кайттык.
- Памирлик кыргыздардын арасында Кыргызстандагы туугандары менен байланышты үзбөй кармап калгандары барбы?
- Ооба, бар, бар.
- Ооганстанда абал оор. Андай болсо дагы улуттук азчылыктарга, анын ичинде кыргыздарга жардам берилеби?
- Өкүмат тарабынан берилет. Бирок өкүмат жетише албайт. Жетише албагандыктан Памирге мотор жолун кура албай жатпайбы. Машине жолу болсо эле мектеп, оорукана, дагы турмушка зарыл көп инканиаттарды куруп бермекпиз дешет. Бечара оогандар деле жаман эмес, алардын өзүнүн мүмкүнчүлүктөрү кем да.
- Ооган өкүматы тыңып жол салып бере албаса, турмуш оор тейден турса памирлик кыргыздар, балким башка өлкөлөргө жер көтөрүп көчөбү, же туулган жерин байырлап отура береби? Жергиликтүү калктын ою кандай?
-Аны биз карап көрөбүз. Кайсы бир инканиат табылып, биздин Памирибизге машине жолу салынса, мектеп ачылса, ооруканалар салынып, шартыбыз оңолуп кетсе биз ошол Ооганстанда эле отурабыз. Бул жерге биз көнүп калдык, туулган жерибиз, кыргыз айтат эмеспи "киндик кесип, кир төккөн жерим", деп. Бизге да бу жашаган жерибиз ошондой жакшы көрүнүп калган, өскөн жер.
Эгер инканиаттар оңолбосо, анда Кыргызстанга, же дагы бир өлкөгө кайрылабыз. Бул да Алланын насиби.
P.S. Маекте диалектикалык өзгөчөлүктөр сакталды.
