100 гадоў таму, якраз 17 сакавіка 1916 году, каля славутага беларускага возера Нарач пачалася адна з самых вядомых і трагічных бітваў Першай сусьветнай вайны 1914–1918 гадоў. За некалькі дзён тут загінула каля 100 тысяч чалавек з абодвух бакоў. Бітва стала канцом надзей расейскага войска на хуткі і пераможны пералом у акопнай вайне з германцамі, але адначасова падарыла такія надзеі саюзьнікам, якім імпэратарская расейская армія коштам шматтысячных ахвяр дапамагла стрымаць наступ на Парыж. Дасьледчык, журналіст і зьбіральнік рарытэтаў «мікалаеўскай вайны» Ўладзімер Багданаў да ўгодкаў бітвы прэзэнтаваў сваю кнігу «Бітва каля Нарачы».
Здымкі зь нямецкіх альбомаў, якіх ня бачылі ў Беларусі
«Унікальнасьць кнігі, бадай, у тым, што ў ёй зьмешчаны сотні здымкаў пра тую вайну пад Нараччу, якія зрабілі самі ўдзельнікі баёў зь нямецкага боку і якіх ніхто ў Беларусі яшчэ ня бачыў», — гэтак вызначыў каштоўнасьць сваёй кнігі аўтар, Уладзімер Багданаў.
«Да рэдкіх здымкаў, якія ён набыў праз інтэрнэт у Нямеччыне, дададзеныя арыгінальныя гісторыі ваенных часьцей, якія ваявалі пад Нараччу ў 1916 годзе, тэксты, напісаныя пра тыя падзеі вядомым нямецкім літаратарам Вальтэрам Флексам, ды ўласныя дасьледаваньні журналіста Ўладзімера Багданава, які аб’езьдзіў «зь лейкай і блякнотам» Браслаўскі, Пастаўскі, Мядзельскі і Вілейскі раёны. Адна з частак кнігі гэтак і завецца — «Мэмарыял». Гэта дакладныя зьвесткі пра пахаваньні воінаў з пазначэньнем месцаў на мапах і фатаздымкамі мінулых ды цяперашніх часоў.
Беларускі сьлед «мікалаеўскай вайны»
У Расейскай імпэрыі вайна, якая цяпер завецца Першай сусьветнай, спачатку называлася Вялікай эўрапейскай, Айчыннай альбо германскай. Пасьля Кастрычніцкай рэвалюцыі чырвоныя ідэолягі прысвоілі ёй найменьне «першай імпэрыялістычнай», маючы на ўвазе выключна клясавыя прычыны вайны, хоць насамрэч іх было значна больш. А пад якой назвай вайна засталася ў памяці беларусаў?
Уладзімер Багданаў пачаў свае дасьледаваньні сьлядоў вайны на беларускіх землях больш за 20 гадоў таму і ў першых вандроўках уздоўж лініі фронту ад Нарачы да Пінскіх балот яшчэ сустракаў сьведак, якія памяталі расейскіх салдатаў у картузах ды нямецкіх у шлемах з шышакамі. «Гэтыя сьведкі, іх дзеці і сваякі часьцей ужывалі назву «мікалаеўская вайна», — кажа дасьледчык Уладзімер Багданаў.
І далей распавядае, чым стала «мікалаеўская вайна» для Беларусі.
Па-першае, гэта шматлікія ахвяры сярод мірнага насельніцтва, бо вайна вялася з ужываньнем моцнай артылерыі, ад абстрэлаў якой гінула і шмат цывільных. Тысячы людзей загінулі ад эпідэміяў і голаду, выкліканых разрухай гаспадаркі. Да гэтага варта дадаць і наступствы тактыкі расейскага войска, якое паліла і разбурала ўсе пабудовы, якія пакідала пры адступленьні, каб не дасталіся ворагу.
Па-другое, згодна з падлікамі гісторыкаў, каля мільёна беларусаў былі прымусова эвакуаваныя з прыфрантавой паласы ў глыб Расеі, адкуль шмат хто не вярнуўся. Увогуле, фронт стаяў у Беларусі настолькі працяглы час, што гаспадарка прыйшла ў вялікі заняпад, азнакі якога відаць сям-там аж дагэтуль.
Гэтыя страты добра відаць на фатаздымках, якія знайшоў і зьмясьціў у сваёй кнізе Ўладзімер Багданаў. Прыкладам, вось здымак касьцёла ў вёсцы Задзеўе на Пастаўшчыне, зроблены ў 1915 годзе. Магутны двухвежавы храм з чырвонай цэглы, які ўзвышаецца над мясьцінамі як помнік цэлай эпосе. А вось ужо руіны гэтага касьцёла ў 1916 годзе і цяперашні хісткі крыжык на тым месцы, якое парасло лесам і быльлём. Гэткая ж мэтамарфоза адбылася з дамамі сялян і шляхты, з гаспадарчымі пабудовамі, вёскамі, мястэчкамі, гарадамі.
«Гісторыя „мікалаеўскай“ вайны напісаная на беларускай зямлі, толькі трэба разумець мову акопаў і памятных крыжоў», — кажа дасьледчык месцаў баёў Першай сусьветнай у Беларусі Ўладзімер Багданаў.
З 17 па 19 сакавіка ў Менску, а таксама ў Пастаўскім ды Мядзельскім раёнах адбудуцца навуковыя і ўрачыстыя мерапрыемствы, прысьвечаныя бітве пад Нараччу.
Біяграфічныя зьвесткі. Уладзімер Багданаў, 52 гады. Нарадзіўся ў Берасьці, жыве ў Менску. Бізнэсовец, выдавец, журналіст, дасьледчык. Аўтар шматлікіх фатавыставак і публікацыяў па гісторыі Першай сусьветнай вайны. Знайшоў і дасьледаваў больш за сто пахаваньняў удзельнікаў баёў на тэрыторыі Беларусі.
