27 чэрвеня
Дзень паменшаў на тры хвіліны, а лета яшчэ як бы і не было. На ноч перадалі штормавае папярэджаньне па Віцебскай вобласьці, але на нашым хутары не было асаблівага ветру, толькі вада няспынна гула, лілася і білася ў гулкі, як бубен, дах. Гуркі і памідоры на градах скурчыліся і не растуць. “Відаць, ужо не падымуцца”, бядуюць жанчыны ў вясковай краме “Спатканьне” і старанна выбіраюць па два-тры прывазныя памідорчыкі. Кажуць, “для вітамінаў”.
“Спатканьне” – прыватная крама, канкурэнтка дзяржаўнай, дзе ёсьць амаль тое самае – каўбасы, бананы і марозіва, але яны крыху даражэйшыя, бо нацэнка на іх большая. Наведніцы абмяркоўваюць нядаўняе абяцаньне прэзыдэнта падняць каапэратыўны гандаль на вёсцы зь недаверам. Бядуюць: зачыняць “Спатканьне”, а тут жа заўсёды ёсьць сьвежы менскі хлеб і сардэлькі. Ці ж каапэратыў будзе такім разваротлівым, як свой мясцовы хлопец, які выконвае любы заказ – абы куплялі ў яго? Мы з мужам таксама аберагаем кволыя парасткі прыватнага гандлю – прыяжджаем купляць толькі сюды.
28 чэрвеня
Зайшлі на могілкі, якія растуць зь нейкай неверагоднай хуткасьцю, да сьвежай магілы паштара Леаніда Сямёнавіча. Колькі ён нас выручаў, тэрмінова перадаючы зь Менску ўсе тэлефанаграмы! Памёр у два дні ад інсульту, пасьпеўшы атрымаць толькі першую пэнсію. Ляжыць ён недалека ад Івана Іванавіча Волкава – былога дырэктара школы, які больш за сорак гадоў старанна зьбіраў мясцовыя легенды і паданьні (такіх я нідзе болей не сустракала), пасьпеў запісаць назвы ўсіх ручаёў і балацявінак у навакольлі. Унікальную працу дапамог яму выдаць раённы аддзел культуры, а вось выдавецтва “Полымя” згубіла рукапіс, які я туды завезла…
Даўно, падчас першага знаёмства, мы амаль пасварыліся з-за “Пагоні” і бел-чырвона-белага сьцягу. Пасьля, калі я яму прывозіла кнігі аб нашых старажытных сымбалях, ён неяк у знак прымірэньня прывёз і паставіў на ганак трохлітровы слоік з буйнымі пурпуровымі вішнямі, якія ў ягоным садку былі, як казалі, самыя смачныя ва ўсёй вёсцы…
30 чэрвеня
Еду ў Менск на запрашэньне нямецкага пасольства на прыём – разьвітаньне з паслом Фрыкам і з нагоды ўступленьня на гэтую пасаду спадара Хэкера. Гэтае пасольства з усіх іншых вылучаецца цікавасьцю да беларускай культуры – магчыма, тут яму дапамагае Інстытут Гётэ. Якраз жа пры падтрымцы Інстытуту Гётэ толькі што ўдалося выдаць кнігу перакладаў сучаснай нямецкай паэзіі “Im Lichtertanz” (“У танцы ліхтароў”), якую я ўкладала.
Ехаць мне ўсё роўна выпадае незалежна ад запрашэньня – трэба дакончыць усе справы па конкурсе ТБМ “Вытокі нашай незалежнасьці”, дзе я – старшыня журы, дый з кніжкай “У танцы ліхтароў” яшчэ ня ўсё завершана. Галоўнае – на ўсе перакладзеныя вершы патрэбны дазвол уладальнікаў аўтарскіх правоў – ці то аўтара, ці то выдавецтва. У Нямеччыне з гэтым усё вельмі сур’ёзна, судовыя выдаткі могуць быць вялізныя. У нас жа ніхто на гэта і не зважае, крэсьляць і правяць аўтарскія матэрыялы, як хочуць, нават і ў дэмакратычных выданьнях, а пра творы маладых і казаць няма чаго – маўляў, радуйцеся, што вас увогуле надрукавалі. Між тым, некаторыя пачаткоўцы працуюць ня горш за прызнаных прафэсіяналаў. І я яшчэ раз пераконваюся ў тым, пераглядаючы пераклады студэнткі Вольгі Гапеевай. Яны, бадай што, ня горшыя за працу майстра нашай школы перакладаў Лявона Баршчэўскага.
Дарэчы, і пра нашую перакладчыцкую школу: у савецкі час даволі хвацка перакладалі мы ўсе – і з кітайскай, і зь японскай, была б замова. Што ў выніку атрымлівалася – ведае, мабыць, толькі Ўсявышні. Цяпер іншы час. Ня ведаючы аўтара і яго творчасьці, а тым болей мовы, няма чаго і брацца за выданьне перакладаў… “У танцы ліхтароў” – выданьне безганарарнае, але кожнае слова ў ім жорстка, па-драконаўску (іншага слова ня знойдзеш) выверыла выдатная знаўца нямецкай мовы Галіна Скакун, і кніга атрымалася цікавая, пераклады – амаль ювэлірна адшліфаваныя…
Пераглядаю іх у машыне: дарога да Менску доўгая, пад дзьвесьце кілямэтраў. На зваротным шляху заедзем да школьніка Аляксея Буко зь недалёкай адсюль Гатаўшчыны – ён прыслаў на конкурс “Вытокі нашай незалежнасьці” вершы – на дыскеце, добра аформленыя, якія мы ўзнагародзілі прызам – кнігай Васіля Быкава. А цяпер часу няма: трэба заехаць у Глыбокае, да выдаўца газэты “Вольнае Глыбокае” Ўладзімера Скрабатуна, каб аддаць яму грошы за газэту, якую мы выпісваем вось ужо другі год, пагаварыць з гэтым цікавым і неабыякавым чалавекам…
Уладзімер якраз дома. Каля хаты машына з адчыненымі дзьвярыма – мабыць, забег на хвіліну, каб пасьля імчацца па сваіх газэтных справах. А яны складаныя: кошт падпіскі пастаянна расьце з-за падвышкі ўсіх плацяжоў, няма чым плаціць за друк, а напавер друкаваць чарговы нумар ужо і не бяруцца. А газэта цікавая, асабліва гістарычныя матэрыялы, якія па раёну ўжо выкарыстоўваюць у сваіх культмасавых імпрэзах работнікі культуры ды краязнаўцы.
Ёсьць і яшчэ акалічнасьць: у раёне, каля возера Шо (па ўсіх прыкметах, названае так вікінгамі), знаходзіцца вылічаны навукоўцамі цэнтар Эўропы, які глыбачане зьбіраюцца належна аформіць ды запрашаць сюды турыстаў. А без гісторыі — які ж турызм? Уладзімер патрэбны раёну, і разам з тым ён — жывое ўвасабленьне свабоднай ініцыятывы, якая глушыцца ў маштабах ўсёй краіны з самага верху…
Затое едучы мы можам на ўсім працягу дарогі назіраць, што робіць адна-адзіная ініцыятыва і воля. Чым бліжэй да Менску, тым больш ліхаманкава вылізваецца кожны мэтар узбочыны. Косяць лубін, падразаюць кусты, фарбуюць палосы… Можа, гэта ўсё да 60-годзьдзя вызваленьня? Здаецца ж, нашыя вэтэраны будуць сьвяткаваць у Менску, а не на якім-небудзь 140-м кілямэтры шашы Віцебск – Менск? Шукаем мы адгадкі таму, што якраз там на двух кілямэтрах дарогі я налічыла ажно сямнаццаць касцоў, што паныла махаюць косамі пад дажджом. Знаёмая загадчыца кафэ, куды мы заехалі, растлумачыла: хутка ж “Славянскі базар”, і якраз па гэтай дарозе паедзе ўсё вялікае начальства, таму цяпер штодзень — накачка за накачкай…
Найбольш шкада мне лубіну – сінія і белыя яго стаўбуны ўпрыгожвалі ўзбочыны, дзе цяпер па баках адно роўнае, нібы пад лінейку, зяленіва…
Вечар таго ж дня
У шумлівым натоўпе запрошаных, што сабраліся ў пакуль недабудаваным нямецкім пасольстве (затое прыгожа аформленым у стылі пэйзан – са стажкамі сена, агароджамі з лазы і гірляндамі кветак) выпадкова натыкаюся на намесьніка міністра замежных справаў спадара Міхневіча, якога я крытыкавала ў газэце “Наша слова” за тое, што ён, выступаючы, карыстаецца звычайна толькі расейскай (аднойчы ангельскай) мовай, у той час як некаторыя паслы – літоўскі, напрыклад, і амэрыканскі – пастаянна ўжываюць мову беларускую. Пабачыўшы мяне і ня даўшы сказаць ні слова, сын былога міністра культуры папракае: “Ну што вы ўсё крытыкуеце… крытыкуеце…”
— Дык пачніце, нарэшце, гаварыць, як належыць прадстаўніку як-ніяк, хаця б па назьве, “беларускага” ўраду!
— Справа ў тым, што я добра ведаю польскую мову і баюся, што напішу замест беларускага нешта па-польску… — тлумачыць спадар Міхневіч.
Тут, як кажуць, ні ўстаць, ні сесьці…
2 ліпеня
Шматтыднёвы барабанны пошчак па ўсіх каналах радыё й тэлебачаньня нарэшце хутка скончыцца. Некалі, яшчэ ў час Брэжнева, мой бацька, удзельнік вайны, насьмеліўся напісаць ліст у Маскву з просьбай ураўняць у ільготах партызанаў і вайскоўцаў. Маладзенькі інструктар Магілёўскага райкаму партыі выклікаў яго і ўчыніў вялікі разнос. Маўляў, ня лезь, цвыркунок, не на свой шасток! Уздумаў пісаць ажно самому Брэжневу!
Найбольш пакрыўдзіла майго ўжо немаладога бацьку менавіта “цвыркунок”. Ён, вэтэран, так і памёр з гэтай крыўдай. Чамусьці заўсёды згадваю гэта ў дні ўсіх наступных сьвятаў вызваленьня ці перамогі…
Дзень паменшаў на тры хвіліны, а лета яшчэ як бы і не было. На ноч перадалі штормавае папярэджаньне па Віцебскай вобласьці, але на нашым хутары не было асаблівага ветру, толькі вада няспынна гула, лілася і білася ў гулкі, як бубен, дах. Гуркі і памідоры на градах скурчыліся і не растуць. “Відаць, ужо не падымуцца”, бядуюць жанчыны ў вясковай краме “Спатканьне” і старанна выбіраюць па два-тры прывазныя памідорчыкі. Кажуць, “для вітамінаў”.
“Спатканьне” – прыватная крама, канкурэнтка дзяржаўнай, дзе ёсьць амаль тое самае – каўбасы, бананы і марозіва, але яны крыху даражэйшыя, бо нацэнка на іх большая. Наведніцы абмяркоўваюць нядаўняе абяцаньне прэзыдэнта падняць каапэратыўны гандаль на вёсцы зь недаверам. Бядуюць: зачыняць “Спатканьне”, а тут жа заўсёды ёсьць сьвежы менскі хлеб і сардэлькі. Ці ж каапэратыў будзе такім разваротлівым, як свой мясцовы хлопец, які выконвае любы заказ – абы куплялі ў яго? Мы з мужам таксама аберагаем кволыя парасткі прыватнага гандлю – прыяжджаем купляць толькі сюды.
28 чэрвеня
Зайшлі на могілкі, якія растуць зь нейкай неверагоднай хуткасьцю, да сьвежай магілы паштара Леаніда Сямёнавіча. Колькі ён нас выручаў, тэрмінова перадаючы зь Менску ўсе тэлефанаграмы! Памёр у два дні ад інсульту, пасьпеўшы атрымаць толькі першую пэнсію. Ляжыць ён недалека ад Івана Іванавіча Волкава – былога дырэктара школы, які больш за сорак гадоў старанна зьбіраў мясцовыя легенды і паданьні (такіх я нідзе болей не сустракала), пасьпеў запісаць назвы ўсіх ручаёў і балацявінак у навакольлі. Унікальную працу дапамог яму выдаць раённы аддзел культуры, а вось выдавецтва “Полымя” згубіла рукапіс, які я туды завезла…
Даўно, падчас першага знаёмства, мы амаль пасварыліся з-за “Пагоні” і бел-чырвона-белага сьцягу. Пасьля, калі я яму прывозіла кнігі аб нашых старажытных сымбалях, ён неяк у знак прымірэньня прывёз і паставіў на ганак трохлітровы слоік з буйнымі пурпуровымі вішнямі, якія ў ягоным садку былі, як казалі, самыя смачныя ва ўсёй вёсцы…
30 чэрвеня
Еду ў Менск на запрашэньне нямецкага пасольства на прыём – разьвітаньне з паслом Фрыкам і з нагоды ўступленьня на гэтую пасаду спадара Хэкера. Гэтае пасольства з усіх іншых вылучаецца цікавасьцю да беларускай культуры – магчыма, тут яму дапамагае Інстытут Гётэ. Якраз жа пры падтрымцы Інстытуту Гётэ толькі што ўдалося выдаць кнігу перакладаў сучаснай нямецкай паэзіі “Im Lichtertanz” (“У танцы ліхтароў”), якую я ўкладала.
Ехаць мне ўсё роўна выпадае незалежна ад запрашэньня – трэба дакончыць усе справы па конкурсе ТБМ “Вытокі нашай незалежнасьці”, дзе я – старшыня журы, дый з кніжкай “У танцы ліхтароў” яшчэ ня ўсё завершана. Галоўнае – на ўсе перакладзеныя вершы патрэбны дазвол уладальнікаў аўтарскіх правоў – ці то аўтара, ці то выдавецтва. У Нямеччыне з гэтым усё вельмі сур’ёзна, судовыя выдаткі могуць быць вялізныя. У нас жа ніхто на гэта і не зважае, крэсьляць і правяць аўтарскія матэрыялы, як хочуць, нават і ў дэмакратычных выданьнях, а пра творы маладых і казаць няма чаго – маўляў, радуйцеся, што вас увогуле надрукавалі. Між тым, некаторыя пачаткоўцы працуюць ня горш за прызнаных прафэсіяналаў. І я яшчэ раз пераконваюся ў тым, пераглядаючы пераклады студэнткі Вольгі Гапеевай. Яны, бадай што, ня горшыя за працу майстра нашай школы перакладаў Лявона Баршчэўскага.
Дарэчы, і пра нашую перакладчыцкую школу: у савецкі час даволі хвацка перакладалі мы ўсе – і з кітайскай, і зь японскай, была б замова. Што ў выніку атрымлівалася – ведае, мабыць, толькі Ўсявышні. Цяпер іншы час. Ня ведаючы аўтара і яго творчасьці, а тым болей мовы, няма чаго і брацца за выданьне перакладаў… “У танцы ліхтароў” – выданьне безганарарнае, але кожнае слова ў ім жорстка, па-драконаўску (іншага слова ня знойдзеш) выверыла выдатная знаўца нямецкай мовы Галіна Скакун, і кніга атрымалася цікавая, пераклады – амаль ювэлірна адшліфаваныя…
Пераглядаю іх у машыне: дарога да Менску доўгая, пад дзьвесьце кілямэтраў. На зваротным шляху заедзем да школьніка Аляксея Буко зь недалёкай адсюль Гатаўшчыны – ён прыслаў на конкурс “Вытокі нашай незалежнасьці” вершы – на дыскеце, добра аформленыя, якія мы ўзнагародзілі прызам – кнігай Васіля Быкава. А цяпер часу няма: трэба заехаць у Глыбокае, да выдаўца газэты “Вольнае Глыбокае” Ўладзімера Скрабатуна, каб аддаць яму грошы за газэту, якую мы выпісваем вось ужо другі год, пагаварыць з гэтым цікавым і неабыякавым чалавекам…
Уладзімер якраз дома. Каля хаты машына з адчыненымі дзьвярыма – мабыць, забег на хвіліну, каб пасьля імчацца па сваіх газэтных справах. А яны складаныя: кошт падпіскі пастаянна расьце з-за падвышкі ўсіх плацяжоў, няма чым плаціць за друк, а напавер друкаваць чарговы нумар ужо і не бяруцца. А газэта цікавая, асабліва гістарычныя матэрыялы, якія па раёну ўжо выкарыстоўваюць у сваіх культмасавых імпрэзах работнікі культуры ды краязнаўцы.
Ёсьць і яшчэ акалічнасьць: у раёне, каля возера Шо (па ўсіх прыкметах, названае так вікінгамі), знаходзіцца вылічаны навукоўцамі цэнтар Эўропы, які глыбачане зьбіраюцца належна аформіць ды запрашаць сюды турыстаў. А без гісторыі — які ж турызм? Уладзімер патрэбны раёну, і разам з тым ён — жывое ўвасабленьне свабоднай ініцыятывы, якая глушыцца ў маштабах ўсёй краіны з самага верху…
Затое едучы мы можам на ўсім працягу дарогі назіраць, што робіць адна-адзіная ініцыятыва і воля. Чым бліжэй да Менску, тым больш ліхаманкава вылізваецца кожны мэтар узбочыны. Косяць лубін, падразаюць кусты, фарбуюць палосы… Можа, гэта ўсё да 60-годзьдзя вызваленьня? Здаецца ж, нашыя вэтэраны будуць сьвяткаваць у Менску, а не на якім-небудзь 140-м кілямэтры шашы Віцебск – Менск? Шукаем мы адгадкі таму, што якраз там на двух кілямэтрах дарогі я налічыла ажно сямнаццаць касцоў, што паныла махаюць косамі пад дажджом. Знаёмая загадчыца кафэ, куды мы заехалі, растлумачыла: хутка ж “Славянскі базар”, і якраз па гэтай дарозе паедзе ўсё вялікае начальства, таму цяпер штодзень — накачка за накачкай…
Найбольш шкада мне лубіну – сінія і белыя яго стаўбуны ўпрыгожвалі ўзбочыны, дзе цяпер па баках адно роўнае, нібы пад лінейку, зяленіва…
Вечар таго ж дня
У шумлівым натоўпе запрошаных, што сабраліся ў пакуль недабудаваным нямецкім пасольстве (затое прыгожа аформленым у стылі пэйзан – са стажкамі сена, агароджамі з лазы і гірляндамі кветак) выпадкова натыкаюся на намесьніка міністра замежных справаў спадара Міхневіча, якога я крытыкавала ў газэце “Наша слова” за тое, што ён, выступаючы, карыстаецца звычайна толькі расейскай (аднойчы ангельскай) мовай, у той час як некаторыя паслы – літоўскі, напрыклад, і амэрыканскі – пастаянна ўжываюць мову беларускую. Пабачыўшы мяне і ня даўшы сказаць ні слова, сын былога міністра культуры папракае: “Ну што вы ўсё крытыкуеце… крытыкуеце…”
— Дык пачніце, нарэшце, гаварыць, як належыць прадстаўніку як-ніяк, хаця б па назьве, “беларускага” ўраду!
— Справа ў тым, што я добра ведаю польскую мову і баюся, што напішу замест беларускага нешта па-польску… — тлумачыць спадар Міхневіч.
Тут, як кажуць, ні ўстаць, ні сесьці…
2 ліпеня
Шматтыднёвы барабанны пошчак па ўсіх каналах радыё й тэлебачаньня нарэшце хутка скончыцца. Некалі, яшчэ ў час Брэжнева, мой бацька, удзельнік вайны, насьмеліўся напісаць ліст у Маскву з просьбай ураўняць у ільготах партызанаў і вайскоўцаў. Маладзенькі інструктар Магілёўскага райкаму партыі выклікаў яго і ўчыніў вялікі разнос. Маўляў, ня лезь, цвыркунок, не на свой шасток! Уздумаў пісаць ажно самому Брэжневу!
Найбольш пакрыўдзіла майго ўжо немаладога бацьку менавіта “цвыркунок”. Ён, вэтэран, так і памёр з гэтай крыўдай. Чамусьці заўсёды згадваю гэта ў дні ўсіх наступных сьвятаў вызваленьня ці перамогі…
