Пра даносы
«Паперка ў сучаснай папяровай цывілізацыі — вялікая сіла. Рукапісы не гараць, але ня ўсе гараць і даносы, што ўвогуле памагае ісьціне, да якой імкнецца літаратура. Прынамсі павінна імкнуцца». (2002)
Пра місію літаратуры
«Некалі — яшчэ гадоў, можа, дзесяць таму — я сказаў бы вельмі проста: у літаратуры вялікая і вельмі важная місія. Але цяпер, як вядома, нашыя „грамацеі“ — ня толькі нашыя, але й заходнія — дайшлі да той думкі, што як у жыцьці няма ніякага сэнсу, таксама няма сэнсу і ў літаратуры. Літаратура гэта проста, кажучы па-руску, „досужее времяпровождение“, забава на ўікэнд і ня больш за тое. Я ўсё ж думаю, што гэта ня так». (1999)
Пра Салжаніцына
«Шаную Аляксандра Салжаніцына найперш за тое, што ён у былой савецкай літаратуры гэтак адкрыта й самааддана выступіў супраць камуністычнага таталітарызму і тым самым захапіў розум і сэрцы мільёнаў людзей ва ўсім сьвеце. Ягоныя аповесьці й раманы, асабліва „Архіпэляг ГУЛАГ“, перад усім сьветам паказалі чаго вартая ідэя камунізму і яе ўвасабленьне ў краіне Саветаў. Ягоная грамадзянская пазыцыя змагара супраць гвалту, якая ў тых умовах здавалася слабой і бездапаможнай, паколькі належала аднаму чалавеку, урэшце перамагла сыстэму і дала надзею мільёнам. У гэтым сэнсе яго можна параўнаць зь легендарнымі постацямі мінулага, якія назаўсёды ўвайшлі ў сьвядомасьць чалавецтва». (1998)
Пра Орўэла
«У той час — калі не памыляюся, гэта былі 60-я — усё гэта было незвычайна. І яго палітычная пазыцыя, і мастацкія вобразы. Трэба мець на ўвазе, што мы нічога падобнага на той час нават у заходняй літаратуры не сустракалі — хаця яна, вядома, была для нас абмежаванай. Мы ўсё ж прывыклі да іншых ацэнак, іншых пазыцыяў. У той час у нас былі папулярныя Рэмарк, Хэмінгуэй, але тое, што мы пачулі ад Оруэла, было незвычайна… Але найбольш мяне ўразіла ягонае разуменьне прыроды таталітарызму. Як вядома — асабліва ў 30-я гады і ў меншай ступені ў пасьляваенныя — заходняя інтэлігенцыя стаяла на некалькі іншых пазыцыях. А вось менавіта Джордж Оруэл (ну можа ён быў тады не адзіны), але ў нашым успрыняцьці, у маім асабістым, гэта быў першы чалавек, які зразумеў, што такое савецкая ўлада, што такое камуністычная ідэя і што такое таталітарызм. Гэта для мяне было вельмі дзіўным, што гэты заходні інтэлектуал так глыбока можа разумець тое, чаго многія сумленныя інтэлектуалы, нават у нашым баку, у расейскай літаратуры, — не разумелі. Нават дагэтуль для мяне непасьціжымая прырода гэтага разуменьня Джорджа Оруэла». (2000)
Пра запіс успамінаў Барыса Кіта
«Цяпер я ўзяўся за ўспаміны Барыса Кіта. Я сам яму прапанаваў зрабіць такія ўспаміны, я запісаў іх на магнітафон, пасьля, канешна, ішла зноў жа мая праца наконт вывядзеньня на паперу… Я падумаў, што патрэбна каб загучаў яго голас, менавіта зь ягонымі інтанацыямі, зь ягонымі ацэнкамі, асабліва што датычыць іншых людзей, гістарычных постацей, каторыя не знайшлі, на мой погляд, справядлівай ацэнкі ў гісторыі Беларусі, у мінулым Беларусі. А Кіт быў апошні або ёсьць апошні, хто можа засьведчыць праўду на гэты конт. І вось, калі вы чыталі яго ўспаміны, там ёсьць шмат пэрсанажаў, ацэнка якая даецца ім абсалютна іншая, чым яна, можа быць, ужо ўсталявалася ў беларускай нацыянальнай гісторыі». (2002)
Пра новыя тэхнічныя сродкі
«Я ўсё-ткі думаю, што тэхнічныя сродкі, у тым ліку і сусьветнае Сеціва, кепска дастасуюцца да характару традыцыйнай культуры. Усё-ткі, мабыць, гэтае сеціва — добрая рэч у справе інфарматыкі, але „Дон Кіхот“ і „Новая зямля“ створаныя прымітыўнымі сродкамі. Лазэрныя, кампутарныя ды іншыя сродкі выяўленьня не стварылі пакуль нічога, што магло б канкураваць з клясычнымі мадонамі і антычнымі статуямі, якія ствараліся адно душамі і чуйнымі рукамі мастакоў». (2002)
Пра абавязак творцы
«Нават калі нічога ніхто не пачуе, усё роўна наш абавязак, абавязак творцаў — гэта тварыць, памятаючы, што ісьціна ўсё-ткі за намі. За імі, тымі, хто выступае супраць, — перамога, а за намі — ісьціна. У гэтым сэнсе, я думаю, вельмі важнае даўняе выслоўе расейца Талстога: „Рабіцьме, што трэба, і хай будзе, што будзе“. Вось у гэтым і ёсьць абавязак і, можа быць, апошняе спадзяваньне мастака ў наш час». (2002)
Пра Гэмінгуэя
«Вядомы раман вялікага амэрыканца, які мы чыталі ў самвыдаце, яшчэ да таго, як ён, зьнявечаны і скарочаны, выйшаў з бальшавіцкай друкарні ў Маскве… „Па кім звоніць звон“ — быў як сьветлы падарунак нашай замшэлай сацыялістычнай сьвядомасьці ў яе нечаканым прасьвятленьні на сярэдзіне ХХ стагодзьдзя. Так ці інакш, тое не магло не адбіцца на нашай вайсковай, так званай „лейтэнанцкай“ літаратуры, пэўнай частцы беларускай прозы, за што шэраг гадоў яна наслухалася папрокаў у „рэмаркізьме“, „гэмінгуэеўшчыне“ ды іншых „тлятворных уплывах буржуазнай літаратуры“. А на маю думку, дык то былі дабратворныя і вельмі гуманістычныя ўплывы, якія пэўным ідэйным водгульлем ратавалі гонар нашай змарнаванай літаратуры. І дзякуй за тое вялікаму Гэму, за яго сьветлы і надта чалавечы геній, які дапамагаў жыць, сьведчыў, вучыў і натхняў, якасьцяў якіх усё менее ў сучаснай постмадэрнісцкай камэрцыйнай літаратуры, і безь якіх сучасная літаратура пераўтвараецца ў пустую забаўку». (1999)
Пра жанр прыпавесьці
«Можа быць, гэты жанр і нямодны, але мне здаецца, што ён вельмі ёмісты. Я ня ведаю якім чынам — я нават не стараўся ўсьвядоміць ягоную тэхналёгію — проста некаторыя рэчы, якія мне здаюцца цікавымі або, можа быць, неапрацаванымі ў літаратуры, яны найлепшым чынам выкладаюцца менавіта ў гэтым жанры. Бо жанр гэты ляканічны і вельмі ёмісты. Ну, можа, гэтыя ляканічнасьць і ёмістасьць характэрныя і пэўнаму ўзросту. Малады чалавек больш схільны да эпікі, а ў маім узросьце хочацца нечага канкрэтнага, ёмістага і паглыбленага». (1999)
Пра рытміку прозы
«Рытм фразы — важная справа, ня толькі для паэзіі, але й для прозы. Ёсьць пэўны рытм, які вымагае свайго стаўленьня да слова… Рытм дыктуе вобразную сыстэму ў межах абзаца. Вось абзац мае нейкую сваю заканамернасьць, прадвызначанасьць, і калі, скажам, абзац пачаўся зь нейкай думкі, дык на нейкай процілегласьці ён павінен і закончыцца. Звычайна гэта йдзе паводле схемы „так–так, але–але“. Хаця тут могуць быць розныя варыянты». (1999)
Пра шчасьце
«Шчасьце, мне думаецца, тое, што такім уяўляецца, хоць зусім неабавязкова яму быць сапраўдным шчасьцем. Але калі чалавеку здаецца, што гэта яго шчасьце — то, значыць, яно для гэтага чалавека і зьяўляецца вось іменна тым, чым яму ўяўляецца». (1993)
Укладаньне цытат — Сяргей Навумчык.
Быкаў на Свабодзе: чытайце і слухайце
Народны пісьменьнік Беларусі Васіль Быкаў (1924–2003) стаяў у першых шэрагах дэмакратычнага руху за нацыянальнае адраджэньне ў Беларусі. Ён удзельнічаў у стварэньні Беларускага народнага фронту (1988) і Згуртаваньня беларусаў сьвету «Бацькаўшчына» (1990), Беларускага Хэльсынскага камітэту (1995) і Беларускага ПЭН-цэнтру (1995). Пасьлядоўны крытык Аляксандра Лукашэнкі, Быкаў стаў сымбалем змаганьня зь ягоным аўтарытарным рэжымам. У 1995-м, пасьля гвалтоўнага разгону галадоўкі апазыцыйных дэпутатаў у Вярхоўным Савеце, ён заявіў аб «прэлюдыі фашыстоўскага перавароту», прадказаўшы, што «краінай закіруе прэзыдэнцкая хунта».
Васіля Быкава, якога многія беларусы лічылі «сумленьнем нацыі», прыбралі зь дзяржаўных выданьняў, ягоныя кнігі перасталі друкаваць у дзяржаўных выдавецтвах. Пісьменьніка, намінаванага на Нобэлеўскую прэмію ў літаратуры, прапагандысты шальмавалі, вымусіўшы ехаць у эміграцыю. На Беларусь ён вярнуўся цяжка хворым, усяго за месяц да сьмерці. Пахаваньне Быкава ператварылася ў шматтысячны жалобны мітынг праз цэнтар Менску пад бел-чырвона-белымі сьцягамі.
Апошнія 15 гадоў свайго жыцьця Радыё Свабода стала ці не асноўным каналам звароту Быкава да свайго народу. Нашыя слухачы першыя знаёміліся зь яго новымі творамі, а таксама думкамі, ацэнкамі і прагнозамі.
«Быкаў на Свабодзе» (2005): чытаць кнігу (PDF)
Інтэрвію, выступы беларускага клясыка на Радыё Свабода ў 1991–2003 гг., лісты, малюнкі, фота і ўспаміны. «Надвячоркам кожнага дня я ўключаю прымач і шукаю „Свабоду“. Тое сталася звычкай і патрэбай душы».
«Быкаў на Свабодзе» (2004): слухаць аўдыёдыск
Збор выступаў клясыка беларускай літаратуры ў этэры Радыё Свабода
«Доўгая дарога дадому» (2010): слухаць аўдыёкнігу
Кніга мэмуараў народнага пісьменьніка Беларусі гучыць у аўтарскім выкананьні. Запіс зроблены ў 2002 годзе ў Празе ў студыі Радыё Свабода. Працягласьць гучаньня — 6 гадзін і 22 хвіліны, тыя самыя лічбы пазначаюць і дату сьмерці Васіля Быкава — 22 чэрвеня.
Форум