Першай пра Быкава ўспамінае старшыня Рады Беларускай Народнай Рэспублікі Івонка Сурвіла.
Васіля Быкава я бачыла першы раз у 1992 годзе ў Менску, калі езьдзіла ў якасьці старшыні Канадзкага фонду дапамогі ахвярам Чарнобылю ў Беларусі, на канфэрэнцыі «Сьвет пасьля Чарнобылю». Але пасябравалі мы ў Празе, калі нашая беларуская грамада разьмясьціла Васіля Быкава з жонкай Ірынай і мяне ў тым самым гатэлі ў цэнтры гораду. Бачыліся мы штодзённа на розных імпрэзах, на спатканьнях з чэскімі палітыкамі, на ўрачыстасьці, калі разам садзілі дрэва для Беларусі над ракой Вэлтавай. Але найлепшыя моманты былі, калі спадар Васіль мне званіў раніцой, каб запрасіць на сьняданьне, якое ўжо было прыгатаванае спадарыняй Ірынай. Шмат нагаварыліся мы тады, шмат чаго расказалі яны мне, а я ім, пакуль ня трэба было ісьці «на працу». Сьнедалі мы так, здаецца, кожны дзень.
Апошняе спатканьне было ў 2003 годзе, калі мы сьвяткавалі нашае нацыянальнае сьвята разам з усёй грамадой праскіх беларусаў у цудоўнай люстраной залі Клемэнтынуму Праскага ўнівэрсытэту. Тады мы зьвярталіся да прысутных, і мне дакладна запомніліся словы Васіля Быкава пра БНР: «Восемдзесят пяць гадоў таму беларусы зьдзейсьнілі цуд. Запалілі яны кволую сьвечку надзеі. Пры яе сьціплым сьвятле яны змагаліся, як маглі, з бальшавіцкаю навалай, з фашыстоўскаю акупацыяй, з роспаччу і паняверкай, што ўкараніліся ў гаротным народзе. Мы ўсьцешаныя, што гэтая сьвечачка гарыць і дасюль, і хоць яе зыркі агеньчык часам капціць і ня грэе, але ён дае спадзеў шмат якім пакаленьням беларусаў на сьвятло і цяпло, на свой дом і сваю сям’ю, — тое, без чаго ў гэтым драпежным сьвеце нікому няма і ня будзе жыцьця».
Падчас гэтага побыту ў Празе мы зь Сяргеем Навумчыкам таксама адведалі спадарства Быкавых у іх маленькай кватэры, зрабілі некалькі здымкаў пры стале, пры якім спадар Васіль яшчэ працаваў. Ня ведалі, што будуць яны гістарычнымі. Бо апошнімі перад выездам Быкавых у Менск.
Пасьля паехалі ўсе разам у рэстаран, паабедалі. Пра хваробу не гаварылі. Не ўяўляла, што больш не пабачымся.
Вельмі ўдзячная за здымак, які Сяргей зрабіў па дарозе, вяртаючыся з рэстарану. Вісіць у мяне на сьцяне. Кожны дзень яго бачу.
Быкаў на Свабодзе: чытайце і слухайце
Народны пісьменьнік Беларусі Васіль Быкаў (1924–2003) стаяў у першых шэрагах дэмакратычнага руху за нацыянальнае адраджэньне ў Беларусі. Ён удзельнічаў у стварэньні Беларускага народнага фронту (1988) і Згуртаваньня беларусаў сьвету «Бацькаўшчына» (1990), Беларускага Хэльсынскага камітэту (1995) і Беларускага ПЭН-цэнтру (1995). Пасьлядоўны крытык Аляксандра Лукашэнкі, Быкаў стаў сымбалем змаганьня зь ягоным аўтарытарным рэжымам. У 1995-м, пасьля гвалтоўнага разгону галадоўкі апазыцыйных дэпутатаў у Вярхоўным Савеце, ён заявіў аб «прэлюдыі фашыстоўскага перавароту», прадказаўшы, што «краінай закіруе прэзыдэнцкая хунта».
Васіля Быкава, якога многія беларусы лічылі «сумленьнем нацыі», прыбралі зь дзяржаўных выданьняў, ягоныя кнігі перасталі друкаваць у дзяржаўных выдавецтвах. Пісьменьніка, намінаванага на Нобэлеўскую прэмію ў літаратуры, прапагандысты шальмавалі, вымусіўшы ехаць у эміграцыю. На Беларусь ён вярнуўся цяжка хворым, усяго за месяц да сьмерці. Пахаваньне Быкава ператварылася ў шматтысячны жалобны мітынг праз цэнтар Менску пад бел-чырвона-белымі сьцягамі.
Апошнія 15 гадоў свайго жыцьця Радыё Свабода стала ці не асноўным каналам звароту Быкава да свайго народу. Нашыя слухачы першыя знаёміліся зь яго новымі творамі, а таксама думкамі, ацэнкамі і прагнозамі.
«Быкаў на Свабодзе» (2005): чытаць кнігу (PDF)
Інтэрвію, выступы беларускага клясыка на Радыё Свабода ў 1991–2003 гг., лісты, малюнкі, фота і ўспаміны. «Надвячоркам кожнага дня я ўключаю прымач і шукаю „Свабоду“. Тое сталася звычкай і патрэбай душы».
«Быкаў на Свабодзе» (2004): слухаць аўдыёдыск
Збор выступаў клясыка беларускай літаратуры ў этэры Радыё Свабода
«Доўгая дарога дадому» (2010): слухаць аўдыёкнігу
Кніга мэмуараў народнага пісьменьніка Беларусі гучыць у аўтарскім выкананьні. Запіс зроблены ў 2002 годзе ў Празе ў студыі Радыё Свабода. Працягласьць гучаньня — 6 гадзін і 22 хвіліны, тыя самыя лічбы пазначаюць і дату сьмерці Васіля Быкава — 22 чэрвеня.
Форум