У пэрыяд пасьля прэзыдэнцкіх выбараў 2020 году і да канца лістапада 2022-га грамадзкі сэктар Беларусі пазбавіўся ня менш як 1102 некамэрцыйных арганізацый (НКА) — аб’яднаньняў, прафсаюзаў, фондаў, недзяржаўных устаноў і асацыяцый, гаворыцца ў новым аглядзе праваабарончай арганізацыі Lawtrend.
Паводле інфармацыі праваабаронцаў, на канец лістапада ня менш за 699 (у кастрычніку — 667) НКА знаходзіліся ў працэсе прымусовай ліквідацыі або былі прымусова выключаныя з адзінага дзяржаўнага рэгістру юрыдычных асоб і індывідуальных прадпрымальнікаў.
Колькасьць арганізацый, якія прынялі рашэньне аб самастойнай ліквідацыі, таксама рэгулярна павялічваецца і складае на канец лістапада 403 (па выніках верасьня — 374, кастрычніка — 390).
Як і раней, «рашэньне аб самаліквідацыі прымаецца перш за ўсё з прычыны ціску на чальцоў, супрацоўнікаў НКА, неспрыяльнага прававога асяродзьдзя, агульнай грамадзка-палітычнай сытуацыі ў краіне, а таксама часта пад ціскам уладаў на НКА аб прыняцьці адпаведнага рашэньня».
У аглядзе канстатуецца рост колькасьці грамадзян, якія прыцягваюцца да крымінальнай адказнасьці нібыта за стварэньне «экстрэмісцкіх фармаваньняў» і ўдзел у іх. Усё часьцей «экстрэмісцкія» артыкулы прымяняюцца да актывістаў, прадстаўнікоў арганізацый грамадзянскай супольнасьці. Працягваецца практыка прызнаньня інфармацыйных прадуктаў «экстрэмісцкімі матэрыяламі», пашырэньня «пералікаў грамадзян, арганізацый, фарміраваньняў, індывідуальных прадпрымальнікаў, якія маюць дачыненьне да экстрэмісцкай дзейнасьці».
Трывогу ў аўтараў дакладу выклікае практыка зьмяшчэньня грамадзян у ізалятары часовага ўтрыманьня на працяглы тэрмін. Людзі, якіх бесьперапынна караюць адміністрацыйнымі арыштамі, знаходзяцца ў месцах зь неадпаведнымі ўмовамі ўтрыманьня, праблемамі доступу да мэддапамогі, абмежаваньня перадач, у тым ліку лекаў.
У аглядзе нагадваецца аб тым, што ўлады працягваюць рыхтаваць законапраект са зьменамі ў законы «Аб грамадзкіх абʼяднаньнях» і «Аб палітычных партыях». Тэксту гэтага праекту пакуль няма ў публічнай прасторы, але пра новаўвядзеньні пісалі дзяржаўныя СМІ.
Паводле іх інфармацыі, плянуецца «ўстанавіць забарону стварэньня грамадзкага абʼяднаньня з мэтай гвалтоўнай зьмены канстытуцыйнага ладу, прапаганды вайны, сацыяльнай, нацыянальнай, рэлігійнай, расавай варожасьці, ажыцьцяўленьня тэрарыстычнай, экстрэмісцкай і іншай забароненай заканадаўствам дзейнасьці», а «ажыцьцяўленьне тэрарыстычнай, экстрэмісцкай і экстрэмісцкай і дзейнасьці зьяўляецца падставай для ліквідацыі грамадзкага абʼяднаньня».
Міжнародныя грамадзкія абʼяднаньні мусяць мець арганізацыйныя структуры ня толькі за мяжой, але і ў Беларусі.
Праект закону прадугледжвае аналягічныя абмежаваньні да стварэньня і дапаўненьні ў падставы для ліквідацыі палітычных партый. Заснавальнікам партыі павінен быць грамадзянін Беларусі, які пастаянна пражывае ў краіне. Праект закону таксама прадугледжвае выключэньне забароны фінансаваньня партый за кошт сродкаў з рэспубліканскага або мясцовага бюджэту і інш.
Ліквідацыя недзяржаўных арганізацый у Беларусі
У красавіку 2021 міністар замежных спраў Беларусі Ўладзімер Макей заявіў, што ў адказ на заходнія санкцыі ў Беларусі можа быць зьнішчана грамадзянская супольнасьць.
«Любое далейшае ўзмацненьне жорсткасьці санкцый прывядзе да таго, што грамадзянская супольнасьць, пра якую яны клапоцяцца, перастане існаваць. І гэта будзе, я лічу, абсалютна абгрунтавана ў дадзенай сытуацыі», — сказаў Макей.
22 ліпеня Аляксандар Лукашэнка заявіў пра зачыстку недзяржаўных арганізацый.
«Так і ўрад, і МЗС пабеглі за „дэмакратыяй“ і пастваралі ў нас (хай Макей ізноў ня прыме на свой рахунак, гэта і да яго яшчэ было, яму гэта ў спадчыну дасталася, трэба цяпер разграбаць), і мы атрымалі пад 2 тысячы на невялікую краіну НДА, НКА, бандытаў і замежных агентаў. Ну і што, дэмакратыю атрымалі?»
«Ідзе зачыстка. Вы думаеце, гэта проста? Там ужо тысячы людзей працуюць, нашых людзей, і ў асноўным з павернутымі, прамытымі за чужыя грошы мазгамі», — сказаў Лукашэнка.
30 ліпеня Лукашэнка заявіў, што «пад выглядам дабрачыннасьці некамэрцыйныя арганізацыі адпрацоўваюць чужую палітычную замову». Ён сказаў, што розных недзяржаўных фондаў, прыватных установаў, праваабарончых арганізацый у Беларусі было паўтары тысячы.
«У выніку праведзеных мерапрыемстваў выдзелена 185 дэструкцыйных структураў, якія нясуць патэнцыйную пагрозу нацыянальнай бясьпецы, у тым ліку прадстаўніцтва замежнай некамэрцыйнай арганізацыі, 71 рэспубліканскае і мясцовае грамадзкае аб’яднаньне, 113 установаў», — сказаў Лукашэнка на нарадзе з чыноўнікамі.
Зь сярэдзіны ліпеня адбываецца масавая ліквідацыя недзяржаўных арганізацыяў па ўсёй краіне. Пад пагрозай існаваньне дзясяткаў асьветніцкіх, праваабарончых, дабрачынных, спажывецкіх, дасьледчых і іншых арганізацыяў. Прадстаўнікоў установаў затрымліваюць, праводзяць у іх дома і ў офісах ператрусы, арыштоўваюць рахункі.
Па стане на канец 2021 году ўлады ліквідавалі як найменей 275 НДА, яшчэ шэраг — у працэсе ліквідацыі ці пад яе пагрозай.
Праз год пасьля пачатку масавага ціску, у ліпені 2022 году, стала вядома, што ўлады ліквідавалі або давялі да самаліквідацыі 857 недзяржаўных арганізацый. А маніторынг Lawtrend на канец 2022 году паказаў, што за два гады грамадзкі сэктар Беларусі пазбавіўся ня менш як 1102 некамэрцыйных арганізацый.
Адной з галоўных падзей стала ліквідацыя незалежных прафсаюзаў у краіне. Лідэрам арганізацый прысудзілі вялікія турэмныя тэрміны.
Сярод зьліквідаваных арганізацый
- • Human Constanta
- • Беларуская асацыяцыя журналістаў
- • Беларускі Хэльсынскі камітэт
- • Гродна Лайф Медыя
- • Згуртаваньне беларусаў сьвету «Бацькаўшчына»
- • Зьвяно
- • Имена
- • Мова нанова
- • Офіс па правах людзей з інваліднасьцю
- • ПЭН-цэнтар
- • Прававая ініцыятыва
- • Саюз беларускіх пісьменьнікаў
- • Тэрыторыя правоў
- • Цэнтар прававой трансфармацыі
- • Экадом
- Таварыства беларускай мовы
- Дзіцячыя госьпісы ў Горадні і Віцебску
- Беларускі прафсаюз работнікаў радыёэлектроннай прамысловасьці (РЭП)
- Свабодны прафсаюз Беларускі (СПБ)
- Беларускі незалежны прафсаюз (БНП)
- Беларускі кангрэс дэмакратычных прафсаюзаў (БКДП)
2024 год. У апублікаваным 7 траўня аглядзе праваабарончай арганізацыі Lawtrend гаворыцца, што за пэрыяд пасьля прэзыдэнцкіх выбараў 2020 году і да канца красавіка 2024-га ўлады Беларусі зьліквідавалі ня менш за 1622 некамэрцыйныя арганізацыі. У працэсе прымусовай ліквідацыі знаходзілася ня менш за 1003 НКА, рашэньне аб самастойнай ліквідацыі прынялі сама меней 619.
