З 2020 году праваабаронцы зафіксавалі ў Беларусі максымум катаваньняў у Эўропе за ўсё ХХІ стагодзьдзе — больш за тысячу выпадкаў. Адным з прыярытэтаў дзейнасьці прадстаўніка пераходнага Кабінэту Беларусі зьяўляецца крымінальны перасьлед падазраваных у катаваньнях беларусаў. Пра гэта заявіў прадстаўнік Кабінэту Павал Латушка.
Ён зьвярнуўся да беларусаў, якія зазналі катаваньні, дапамагчы ў прыцягненьні сілавікоў да адказнасьці.
«Спосабаў тры: міжнародныя трыбуналы, нацыянальная і ўнівэрсальная юрысдыкцыі. Найбольш пэрспэктыўнай зьяўляецца ўнівэрсальная юрысдыкцыя — праца ў яе рамках магчымая як на міжнародным, так і нацыянальным узроўнях», — расказвае Латушка.
Галоўнае юрыдычнае абгрунтаваньне перасьледу — артыкул 5 Канвэнцыі супраць катаваньняў. Выкарыстоўваць яго складана: рэжым не выдае вінаватых краінам, якія гатовыя ўжыць дакумэнт.
Нават калі злачынец апынецца ў такой краіне, павінна супасьці шмат фактараў:
- пацярпелы апазнаў падазраванага;
- знаходзіцца ў той жа краіне, што і падазраваны;
- не баіцца заявіць пра злачынства;
- знаходзіць гатовага ўзяцца за справу адваката, складае заяву аб завядзеньні справы і перадае праваахоўнікам;
- у паліцыі і пракуратуры справе даюць ход у той тэрмін, калі падазраваны яшчэ ў краіне.
«Але можна паставіць больш рэальную мэту: дамагчыся міжнароднага вышуку падазраванага», — кажа Латушка.
Плюсы такога варыянту:
- прысутнасьць падазраванага ў краіне, дзе заведзена справа, не зьяўляецца неабходнай;
- задакумэнтаваных дадзеных пра катаваньні дастаткова;
- у злачынстваў супраць чалавечнасьці няма тэрміну даўнасьці;
- падазраваны ня зможа выехаць зь Беларусі ў іншую краіну сьвету, апроч Расеі, пад пагрозай быць затрыманым на падставе зьвестак Інтэрполу;
- бестэрміновасьць абвінавачваньняў будзе стымуляваць выдаць вінаватых для зьняцьця санкцый зь Беларусі.
«Калі хаця б некалькіх датычных да катаваньняў атрымаецца абвясьціць у вышук, гэта стане важным сусьветным прэцэдэнтам, які дазволіць у будучыні лягчэй адкрываць падобныя справы і дамагацца пакараньня», — кажа Латушка.
Паводле яго, Нямеччына і Гішпанія ўжо маюць свае практыкі, удалыя прыклады правасудзьдзя па ўнівэрсальнай юрысдыкцыі, у рамках якой разглядаюць справы пра катаваньні. Вялікая Брытанія — таксама пэрспэктыўная, бо яе сыстэма дазваляе падаваць заявы па ўнівэрсальнай юрысдыкцыі без наяўнасьці ў пацярпелага ці падазраванага цеснай сувязі з каралеўствам. Аднак на іх тэрыторыі пакуль няма адкрытых спраў пра катаваньні ў Беларусі. Каманда НАК і створаны Кабінэт праводзяць актыўныя кансультацыі са спэцыялістамі з гэтых краін.
Пакуль найбольш рэалістычным, паводле Латушкі, выглядае супрацоўніцтва з Польшчай і Літвой. Гэтыя дзьве краіны найбольш актыўна падтрымліваюць ідэю пакараць вінаватых у рэпрэсіях у Беларусі. У Літве ўжо ёсьць адна адкрытая справа ў сувязі з катаваньнямі ў Беларусі.
Латушка таксама зьвярнуўся да беларусаў, якія могуць апазнаць кагосьці са злачынцаў, маюць якія-небудзь доказы іх датычнасьці да злачынстваў, гатовыя супрацоўнічаць са сьледзтвам і даць паказаньні ў літоўскай паліцыі, і папрасіў зьвязацца зь юрыстамі праз чат-бот НАК: @nau_by_bot.
