Пра свой турэмны досьвед спадар Цыркуноў расказаў Свабодзе.
«Можа, пачнём адлоўліваць тых, хто размаўляе па-беларуску?»
«Затрымалі мяне амаль анэкдатычна, але для нашай краіны гэта стала звычайнай справай. Я прыйшоў на суд да Алеся Пушкіна, паслухаць абвінавачаньне, але ў выніку судзілі ўжо мяне самога. У чым заключаліся абвінавачаньні? Пры ўваходзе непасрэдна ў залю паседжаньня на маім адзеньні супрацоўнікі заўважылі некалькі значкоў — Таварыства беларускай мовы, з выявай мастака Альфрэда Ізідара Ромэра, а таксама невялікая Пагонька, на якой напісана „Героям слава“», — кажа мастак.
Гэтага было дастаткова для затрыманьня. Тое самае адбылося зь Віталём Борысам, у якога была вокладка ад пашпарта з выявай Пагоні. Алесь Цыркуноў расказвае, што ў адміністрацыйным пратаколе аб правапарушэньні было запісана, што ён затрыманы за бел-чырвона-белую сымболіку, а таксама за тое, што размаўляў па-беларуску.
«На судзе былі нейкі мітычныя асобы, які сьведчылі пра маё страшнае зладзейства. Я запытаўся: што бел-чырвона-белае ёсьць у Пагоні? Але для іх гаварыць пра Пагоню — гэта як Сатане дакрануцца да Бога. А чаму вы мне пішаце, што размаўляў па-беларуску? Гэта ўжо нейкі генацыд. Можа, пачнём адлоўліваць тых, хто размаўляе па-беларуску? У судзе адказваюць: мы ня супраць беларускай мовы, нічога такога, але сьведка так казаў, то так і запісана».
«На чалавека ў камэры было прыкладна 0,6–0,7 мэтра квадратнага»
Мастак кажа, што яго вымусілі падпісаць паперу, што ў несанкцыянаваных акцыях болей удзельнічаць ня будзе, у іншым выпадку гразіліся наступны раз зрабіць прысуд стражэйшым.
«Зь імі спрачацца — як са сьценкай. А дзе тая акцыя была? Не было нічога. Як няма забароны на значкі, на Пагоню. Адкуль можа быць судзімасьць? Яны самі плячыма толькі ціскаюць, рукі разводзяць, але нічога ня кажуць».
У ізалятары на Акрэсьціна Алесь Цыркуноў прабыў 13 сутак з 15. На двое апошніх яго адправілі ў Магілёў, разам зь ім туды павезьлі яшчэ чатыры аўтазакі з затрыманымі.
«На Акрэсьціна мо было нават трошку мякчэй, чым у Магілёве. Сытуацыя дастаткова напружаная, калі чалавек ня звык да такога стаўленьня і ўмоваў. Мы падлічылі, што на чалавека ў камэры было прыкладна 0,6–0,7 мэтра квадратнага, у Магілёве — увогуле 0,5. Сядзець на ложках было нельга. Калі хочаш, то сядзі на падлозе. Калі ноччу захочаш падрамаць, то на падлозе шчыльна кладзесься, а таксама на ложках вальтом. Але дзе там пасьпіш? Праз кожныя 2–3 гадзіны праверка, называйце прозьвішча, імя. У канцлягерах, думаю, такіх дурных праверак не было. Быццам нехта ўцячэ адтуль. У Магілёве, калі нават пяць хвілін прайсьціся, то чапляюць кайданкі на рукі. У дзьверы ў дзірку выстаўляеш, табе іх так надзяваюць і здымаюць. Як нейкіх злосных рэцыдывістаў вадзілі, мяне ў тым ліку».
«Чаго, стары, сюды лез?»
Ніякай бялізны для палітычных не было, кажа мастак. Немагчыма было нават абутак падкласьці пад галаву, бо яго забіралі пры ўваходзе ў камэру. Алесь Цыркуноў абураны, што за такое разьмяшчэньне яшчэ патрабуюць па 16 рублёў за дзень утрыманьня.
«Ежа была вельмі кепская, некаторыя нават нічога і ня елі. Быў з намі ў камэры адзін грамадзянін Расеі, які выступаў супраць вайны, дык ён толькі кісялёк піў, больш нічога».
Алесю Цыркунову было 73 гады [28 сакавіка споўнілася 74. — РС], ён на той момант быў найстарэйшым вязьнем на Акрэсьціна.
«Мяне асабіста ня білі, магчыма, бо ўжо сівы ўвесь. Яшчэ да суду адзін опэр кажа: „Чаго ты, стары, сюды лез?“ Кажу, што нікуды ня лез, я прыйшоў паслухаць на суд. „Ну што, наслухаўся?“ — адказваюць мне».
«Як урэжа па рэбрах»
Суразмоўца кажа, што ў камэры амаль кожны быў зьбіты. Адбывалася гэта ў асноўным яшчэ пры затрыманьнях. У самой камэры, як кажа спадар Цыркуноў, нікога ўжо ня білі.
«Віталя Борыса, якога затрымалі разам са мной, білі пры мне, прычым бяз дай прычыны. Кажуць, а ну задзяры рукі, тварам да сьценкі стань, і як урэжуць па рэбрах. На мяне: „Адвярніся, чаго глядзіш“. Вельмі зьверскія замашкі. Сагнецца чалавек, то ззаду зноў умажуць. Я б сказаў, што падыходы SS. Калі ім ветліва, спакойна адказваюць, то іх яшчэ больш раздражняе, бо ім трэба нагнаць на цябе страху.
Розныя людзі былі, у кагосьці знайшлі пры вобшуку паперчыну „Не — вайне“, ці ў тэлефоне выяву супраць вайны. Было некалькі чалавек, якія размаўлялі па-беларуску. Былі тыя, каго злавілі за ўдзел у акцыях 2020 году. Адзін быў эканаміст, моцна зьбіты, затрымалі пры выхадзе з хаты, уламілі з усіх бакоў, укінулі ў машыну і павезьлі. Перажываў, што на працы ніхто ня ведае, дзе ён».
«Атрымаў допінг для творчасьці»
У зьняволеньні мастак захварэў на каранавірус, хоць адчувае сябе няблага, аднак тэст быў станоўчы.
«Там у камэры больш за палову людзей кашляла, чхала. У мяне ў самога былі прастудныя працэсы, два дні сіпеў толькі, як зьмій. І цяпер троху застаецца, але дома ёсьць і вада гарачая, і лекі, і харчаваньне належнае. Дні праз тры буду на нагах, як належыць».
Алесь Цыркуноў упершыню трапіў на суткі. Кажа, што для творчага чалавека такі досьвед можа быць нават карысны — пабачыць сыстэму знутры, а ня толькі па аповедах і чутках.
«Атрымаў допінг для творчасьці, такія тэмы ўзьнікаюць для карцін, што ў звычайным жыцьці на розум бы не прыйшлі ніколі. Я лічу, што паказваць жахі рэчаіснасьці не зусім трэба. Народ і так напалоханы. Каб не атрымалася такога, як было ў Мікалая Савіцкага, які імкнуўся паказаць жахі Бухэнвальда. А ў нас сёньня Бухэнвальд на волі. Дык у Савіцкага быў адваротны эфэкт: замест таго каб людзі спасьцігалі мастацтва, яны баяліся яго глядзець. Трэба шукаць новыя формы і падыходы да твораў», — кажа спадар Цыркуноў.
