Карэспандэнт «Нашай нівы» Арцём Гарбацэвіч пагутарыў з падпалкоўнікам міліцыі Станіславам Лупаносавым, які цяпер знаходзіцца ва Ўкраіне.
У фільме на канале «Беларусь-1» расказалі, што менавіта ён перадаў руху за свабодныя выбары вялізны масіў унутранай інфармацыі пра спэцслужбы.
— Вы глядзелі сюжэт пра сябе?
— Я глядзеў, я пасьмяяўся з кагнітыўных памылак аўтараў. Значыць, спачатку спадарыня Чадаманава кажа, што ўсе «аўдыязапісы — фэйкі», а потым па БТ мяне называюць вінаватым у зьлівах. Вызначцеся, спадарства.
— Вы працавалі ў ГУБАЗіКу?
— Я служыў у ГУБАЗіКу, я падпалоўнік міліцыі, краіну я сапраўды пакінуў — напісаў заяву на адпачынак і зьехаў машынай ва Ўкраіну, пакуль межы яшчэ былі адкрытыя.
Я працаваў ва ўпраўленьні па барацьбе з карупцыяй у мэдыцыне. Да таго я працаваў у ГУУС Менгарвыканкаму ва ўпраўленьні «К», яшчэ да таго — у крымінальным вышуку, агулам не хапіла пару месяцаў выслугі да «запаветных» 20 гадоў службы.
Тое, чым я ганаруся — гэта расьсьледаваньні крадзяжоў машын. Усе самыя адметныя затрыманьні з 2009 па 2013 год — гэта я. Потым заняўся злачынствамі ў сфэры высокіх тэхналёгій. І ў ГУБАЗ я прыйшоў толькі ў ліпені 2020 году з аддзелу «К». Займаўся работай з big data.
— Чаму выехалі зь Беларусі?
— Я бачыў, як разьвіваецца сытуацыя ў краіне, да якога краху вядуць нас гэтыя ўлады, як калегі займаюцца відавочнымі злачынствамі, як начальнікі іх да гэтага падбухторваюць. Ва ўсім гэтым я ўдзельнічаць не хацеў.
Выказаць сваю нязгоду шляхам напісаньня рапарту аб незаконнасьці падзей у краіне я ня мог, бо з маім доступам да інфармацыі мяне б пасадзілі ў турму.
Апэратыўнікі ГУБАЗіКу — адныя з самых інфармаваных супрацоўнікаў у краіне, гэта не СК і не пракуратура. Мне б не даравалі.
А проста звольніцца і назіраць моўчкі, як грамяць маю краіну? Не. Я вырашыў на карысьць Радзімы выкарыстаць свае веды, што зь Беларусі было б зрабіць немагчыма.
— Чым цяпер займаецеся?
— Па нейкіх пытаньнях кансультаваў «Байпол». Але я не ў арганізацыі, працую ў ІТ ва Ўкраіне.
— Як вам кадры ў «Байполе»?
— Я думаў, будзе горш, а аказалася, што спэцыялісты талковыя, кожны ў сваёй сфэры — майстар спорту.
— На «Байпол» азіраюцца беларускія сілавікі ў сыстэме?
— Адназначна.
— Як ад’езд успрынялі калегі?
— Калі я скажу і вы напішаце, будуць штурмаваць усіх. Не скажу, у ГУБАЗе ведаюць адказ на гэтае пытаньне. Рух супраціву ў органах ёсьць.
— Нашы органы спрабавалі вас вярнуць?
— Яны ня ведалі да 15 сьнежня, што я выехаў. 16 сьнежня мне пазванілі з ГУБАЗіКу: «Станіслаў, а ты дзе? Ва Ўкраіне?»
Я адказаў, што напісаў рапарт і зьехаў, прапанавалі мне тут добрую працу, а вам там удачы. Потым званілі яшчэ: «Вярніся, мы ўсё даруем». Ну я ж у гэта не паверу, маючы такі досьвед.
Майго непасрэднага начальніка прымусілі звольніцца, помсьцячы за тое, што ён ня змог мяне праверыць усебакова.
— Добра, а чым займаліся 9 жніўня?
— Я стаяў з двума джыпамі ССА на выезьдзе зь Менску па Берасьцейскай трасе. Выбарачна спынялі машыны, шукалі зброю, нейкую жалезную арматуру, што можа быць выкарыстана супраць міліцыі. Стаялі недзе да 23-й, потым паехалі на базу ГУБАЗіКу. У непасрэднай блізкасьці ўсё гэта адбывалася; нехта працаваў на вуліцы, я з часткай работнікаў быў унутры, гадзіны ў 3 ночы нас адпусьцілі, а 9-й раніцы сабралі зноў, і мы 10-га сядзелі там.
— Пра што гаварылі?
— Інтэрнэту тады не было, мы не валодалі сытуацыяй. Я толькі ў раёне абеду 10-га жніўня ўсталяваў псыфон, пачаў глядзець інтэрнэт і ўразіўся масштабамі ліхадзействаў, учыненых маімі былымі калегамі, і масштабамі пратэстаў.
Тое, што супраць бяззбройных людзей будуць ужываць гранаты, агнястрэльную зброю, іншыя спэцсродкі, я ня мог сабе ўявіць. Агулам у калектыве адразу пайшоў нейкі нэгатыў да ўсяго гэтага, але некаторыя пачалі рабіць выгляд, маўляў, што трэба разьбірацца, як яно было насамрэч. То бок рэакцыя ня тое, што супярэчыла нормам права, але і нормам звычайнай чалавечай маралі. Тады я задумаўся пра тое, што працягваць службу ня буду.
— А апошняй кропляй што стала?
— Забойства Бандарэнкі. Мы ведалі, што адбылося, раней за ўсіх, яшчэ ў абед я з калегамі езьдзіў у БСМП па іншым пытаньні, гаварылі з галоўным доктарам, які сказаў, што Бандарэнка ў такім стане, зь якога не дастаюць ужо. Мы ведалі, што ён памрэ. Мне стала ясна, што вось яна — рэальная колькасьць людзей, гатовых забіваць за Лукашэнку проста ў дварах: дзесяць чалавек з найбліжэйшага кола, якія страцяць усё ў выпадку зьмены ўлады.
Калі Бандарэнка памёр, я спаць ня мог, што я яшчэ мог адчуваць?
Гэта ілюстрацыя права ў краіне. Табе — няважна, хто ты — можа праламіць галаву няважна, хто, галоўнае — што нехта ляяльны, і яму за гэта ні-чо-га ня будзе. Вось якая «законнасьць». Сытуацыю зьменіць і выправіць памылкі толькі новая ўлада, і я гэтаму буду дапамагаць.
— А чаго, па-вашаму, не хапіла пратэсту ў жніўні, каб перамагчы?
— Народ не паверыў у сваю моц і не зразумеў, якой сілай валодае. Выказаў абурэньне, але ўладу ня ўзяў. Бессэнсоўнае выказваньне абурэньня. Не было ніякага сумневу ў тым, што Лукашэнка з трэскам прайграў выбары «хатняй гаспадыні», але не было лідэраў, не было арганізацыі.
— Вы бралі ўдзел у палітычных рэпрэсіях? У сюжэце БТ вас называюць датычным да справы Ціханоўскага.
— Мяне прымушалі ўдзельнічаць у ідэнтыфікацыі людзей, якія хадзілі на мітынгі, каб потым прыцягваць іх да адміністрацыйнай адказнасьці.
Што датычыць Ціханоўскага, то, калі я прыйшоў на службу ў ГУБАЗіК, Бедункевіч запрасіў мяне да Карпянкова, разам яны населі, што я павінен падключыцца да справы супраць Ціханоўскага, што ён развальвае краіну. Я далучыўся па-італьянску. Ніхто там не разумеў тое, што я ўмею. Я мог абгрунтоўваць сваю работу на той час, які мне хацелася, а не на той, колькі рэальна патрабавала работа.
Таксама я рысаваў тую «схему» афіляванасьці апазіцыянэраў, рысаваў са словаў Бедункевіча і ягонага намесьніка Алёксы. Яны казалі, што давай стрэлачку сюды, давай туды. Для чаго гэта рабілася, зразумець цяжка, гэтых схемаў быў мільён. І яны далёкія ад праўдападобнасьці.
— Чым увогуле займаецца ГУБАЗіК у Беларусі? У нас ёсьць арганізаваная злачыннасьць?
— Арганізаваных крымінальных груп у нас няма. Адно ўпраўленьне фактычна кантралюе старых злачынцаў і «аўтарытэтаў», але крымінал запалоханы, якія там аўтарытэты. Іх затрымліваеш, яны ўжо гатовыя: «Ня біце, ня біце».
Другое ўпраўленьне да ўсіх падзей кашмарыла анархістаў і фанатаў, гэта пустая, надуманая работа. Яшчэ адно ўпраўленьне займаецца найвышэйшымі асобамі дзяржавы. Сочаць за імі, вядуць справы апэратыўнага ўліку.
— А які сэнс, што яны сочаць за топ-чыноўнікамі? Вельмі мала выпадкаў, каб такіх людзей прыцягвалі да нейкай адказнасьці. Не крадуць?
— Вядома, крадуць, усе схемы вядомыя і будуць апублічаныя. Пакуль ня будзем называць прозьвішчаў, але ў аднаго былога міністра жырандоля дома — за 60 тысяч даляраў. Адкуль? А «падарылі». Яго не пасадзіш і пытаньняў не задасі, хоць ён за мільярд люстру павесіць, бо сыстэма пабудаваная так: калі чалавек у кадравым рэзэрве Лукашэнкі, то безь ягонай згоды нічога адбыцца ня можа.
Хочаш абгрунтавана адправіць у СІЗА міністра? Трэба пісаць рапарт на імя Лукашэнкі з усёй фактурай, апісаць супрацьпраўную дзейнасьць, а ён пачытае і накладзе рэзалюцыю, як яму захочацца. Можа быць рэзалюцыя «Дзейнічайце» — значыць, можна браць. А можа быць рэзалюцыя «Працягваць назіраньне», каб яму дакладвалі ўсё, слухалі, зьбіралі кампрамат. Гэта можа ніякай справай і ня скончыцца, але спатрэбіцца для кіраванасьці чалавекам у будучыні, каб маніпуляваць ім пагрозай пасадкі. Вось такія людзі ў нас на высокіх пасадах.
Калі справа ў рэгіёне, то апэратыўніку яшчэ цяжэй. Рапарты трэба пісаць на імя начальніка, той — вышэй, і гэтак далей. Яму прасьцей займацца нейкай лухтой, чым расьсьледаваць карупцыю ва ўладзе.
— Якія псыхалягічныя партрэты кіраўнікоў арганізацыі? Той жа Карпянкоў, у яго дэманізаваны мэдыявобраз, ці збольшага адпавядае рэальнаму?
— Карпянкоў — гэта чалавек, адданы службе дыктатару. У яго зь ім нейкая містычная сувязь, гэта немагчыма патлумачыць, аддадзены бязьмерна. Я пацьвярджаю арыгінальнасьць запісу, на якім гэты чалавек гаворыць пра канцлягеры для нязгодных. Я не скажу, што гэты запіс апублікаваў, але тую сустрэчу запісвалі мінімум 4 чалавекі — гэта тыя, пра каго ведаю толькі я.
У той дзень ён толькі прыехаў з нарады ў Лукашэнкі і пачаў на гэтым драйве выступаць.
Бедункевіч... Уся дзіч, якая робіцца — ад яго. У мяне пра яго няма добрых словаў. Я перакананы, што Бедункевіча будуць дапытваць ягоныя ж супрацоўнікі, некаторыя — з асаблівай радасьцю.
Зь Ціхінем я амаль не перасякаўся, яго выпусьцілі зь СІЗА, каб праводзіць езуіцкую работу з крымінальнымі элемэнтамі, якіх ён ведаў па сваёй ранейшай дзейнасьці. Ім выдалі арыентыроўкі на бізнэсоўцаў, зь якіх яны мусілі вытрасаць грошы нібыта на «фінансаваньне пратэстаў». Разьлік быў на тое што камэрсанты пайшлі б з заявамі ў міліцыю і асабоваму складу іншых падразьдзяленьняў было б прадэманстравана, якімі мэтадамі дзейнічаюць прыхільнікі перамен — праз крымінальных аўтарытэтаў. Але «блатныя» або сабатавалі заданьне, або папярэдзілі бізнэсоўцаў, адкуль растуць ногі. Ён так і прасядзеў усе падзеі на сваёй дачы.
Пра Чамаданава я нічога кепскага не скажу.
— Вы сказалі, што мінімум чатыры чалавекі запісвалі выступленьне Карпянкова. Для чаго?
— Для доказаў учыненьня злачынстваў рэжымам. У ГУБАЗіКу не ідыёты працуюць. Многія разумеюць, што адбываецца, і фіксуюць працэсы, каб выратаваць сябе ў патрэбны момант.
— Чаму ў жнівеньскія падзеі сілавікі не перайшлі на бок народу?
— А ніхто ім не казаў нічога. Што будзе заўтра? Хто крэдыты будзе плаціць? Ім проста казалі:«Сыходзьце». Але трэба жыцьцё памяняць усё за раз. Я вось сышоў, але так лёгка, бо ў падразьдзяленьні ня так доўга працаваў, не прырос. З ГУУС я б так лёгка не сышоў, дзе 11 гадоў адрабіў.
— А работнікі ГУБАЗіКу, па-вашаму, разумеюць, чым яны займаюцца?
— Некаторыя дакладна разумеюць; ня ведаю, як яны ў гэтым жывуць. Большасьць жа зыходзіць з пазыцый «Усе робяць — і я раблю». Тое, ад чаго нас засьцерагалі нашы мамы, так бы мовіць.
— Яны сапраўды спадзяюцца, што Лукашэнка іх перажыве?
— Яны думаюць, што ім дапаможа калі не Лукашэнка, дык Расея. Сьлепа вераць у гэта. Вось, маўляў, прыйдзе Расея, аб’яднаемся, заробак будзе высокі, усё добра будзе — вось што думаюць у ГУБАЗіКу. Начальнікі вечна расказвалі, што ва Ўкраіне ўсё кепска, там бандэраўцы, а вось у Расеі — «добра», там «работнікі міліцыі больш зарабляюць». Гэта недалёкая матывацыя. Службы Беларусі там няма, няма там патрыятызму беларускага. Патрыёты, для якіх Беларусь нешта значыць, на невялікіх пасадах.
— Дзе вы былі 16 жніўня?
— Я быў на рабоце. Хадзіў на марш, быў у натоўпе людзей, назіраў, эўфарыя была. Вядома, я далучыцца ня мог, мы мусілі ахоўваць будынак, але было абсалютна ясна, што ніхто на яго нападаць ня будзе, таму супрацоўнікі разыходзіліся і далучаліся да натоўпу. Але вось Карпянкоў і Бедункевіч былі ў лютасьці, ледзь не да таго, што «Як гэта дапусьцілі? Аўтаматы ў рукі трэба браць і расстрэльваць». Я быў у шоку. Ну як? Жанчыны такія прыгожыя, усе ўбраныя, ідуць з кветкамі. Забіваць іх?
— Што скажаце пра Караева?
— А што пра яго сказаць? Тое ж самае ўсе астатнія выкінутыя кіраўнікі ведамстваў. Яны не зрабілі тое, што ад іх патрабавалі, у поўнай меры, але ўсё роўна прайгралі і напрацавалі сабе на стос крымінальных артыкулаў. На іх адказнасьць за пачатак масавых, сыстэматычных і, як казаў Тэртэль, мэтанакіраваных парушэньняў закону.
— Дык якія вашы пэрсанальна «зьлівы»?
— Яны ўсё на мяне вешаюць, але прамых доказаў у іх няма. Калі я прызнаюся, то далучаць да крымінальнай справы. А я скажу публічна, што гэта не я. Павесілі на мяне, бо я зьехаў ва Ўкраіну. Ну хай думаюць, што я адзін такі, добра. Хай супакойваюць сябе.
— Добра, гэта вы зьлілі перамовы «Масандры»?
— Я ня буду ні ў чым прызнавацца пакуль што, ведаю, што гэта самы цікавы момант, але — без камэнтароў. Магу толькі сказаць, што ёсьць супрацоўнікі КДБ, затрыманыя за перадачу інфармацыі тэлеграм-каналам.
— Верылі, што на пратэстах праплачаныя наркаманы і алькаголікі?
— Сьпісы затрыманых праходзілі праз мае рукі. Там спрэс людзі з вышэйшай адукацыяй, якія бандыты і крымінальнікі? Дый немагчыма праплаціць столькі людзей.
Акурат менавіта «пралетарыят» збольшага напляваў на беззаконьне і не далучыўся да пратэстаў, у гэтым, у тым ліку, прычына жнівеньскага правалу. Але ў пэрспэктыве ім ня стане на што жыць па меры зацягваньня Беларусі ў эканамічную бездань, і ім прыйдзецца выходзіць на вуліцы, каб абараніць свае правы.
— Колькі сілавікоў пасьля зьмены ўлады трапіць пад суд?
— Тых, хто аддаваў злачынныя загады і тых, хто іх выконваў, далёка ня тысячы. Ёсьць людзі, якія затрымлівалі без ужываньня спэцсродкаў, а ёсьць тыя, хто біў ляжачых, ужываў спэцсродкі, фізычную сілу, катаваў людзей.
— Якая частка сілавой сыстэмы самая неляяльная Лукашэнку?
— МУС — цэнтральны апарат. Каля 400 людзей падпісалася за Бабарыку.
— Вы бачылі з таго боку палітыкаў, хто самы моцны па-вашаму?
— Бабарыка самы моцны. У яго вялізная падтрымка, як толькі ён заявіў, што вылучаецца, людзі натхніліся. Калі б ня ён, нічога б не было.
— І чаму яго не адстаялі пасьля пасадкі?
— А надта доўга рабілі ў сыстэме зь людзей рабоў. 26 гадоў культывацыі рабства. Падумалі, што вось была надзея, прамільгнула і ладна.
— Што параіце грамадзтву?
— Аб’ядноўвацца, ня быць адным чалавекам, быць у суполцы па агульных інтарэсах. Адзінства, якое адчулі людзі 16 жніўня — яго трэба захоўваць, нельга даць сябе разьяднаць. Разам мы ўсё можам, можам зьмяніць краіну. Цэнтральнае разуменьне — мы перамаглі ў жніўні, трэба замацаваць перамогу.
— Якое слабое месца ў сілавым блёку?
— Слабое месца ў тым, што бесталачы на адказных пасадах, а талковыя спэцыялісты ўцякаюць. Гэта і разваліць сыстэму.
— Чаму 9 жніўня міліцыянэры на ўчастках, бачыўшы, што адбываецца, не адмаўляліся выконваць загады і затрымлівалі незалежных назіральнікаў?
— Пачынаючы з 2008 году, калі Мікалай Казлоў убачыў фальсыфікацыі, міліцыі забаранілі ўмешвацца ўвогуле па любых пытаньнях у дзейнасьць камісій, а толькі рэагаваць на забесьпячэньне грамадзкага парадку на прылеглай тэрыторыі. Гэта ўбівалася на кожным інструктажы.
— У чалавека няма сваіх вачэй?
— Ну вось неяк гэта ўсё ўспрымалі, плюс зьверху накідвалі за выканальнасьць прэміі, невялічкія насамрэч, па 200 рублёў.
— А якія заробкі ў ГУБАЗіКу?
— Самы папулярны заробак — 1700 рублёў. Ну цяпер павысілі, можа 2 тысячы ёсьць. Асноўная матывацыя — кіраўніцтва паабяцала кватэры тым, хто «найбольш праявіць сябе». Абяцаў Карпянкоў, я сьведка.
— І далі кватэры?
— А ведаеце, даюць. Вось прама цяпер актыўная фаза, як іх раздаюць згодна з сакрэтным загадам. Дамовы заключаюць людзі вось проста зараз.
— Калі ГУБАЗіК пачаў выходзіць на маршы і біць калёну па хвастах, як гэта адбывалася?
— Карпянкоў кажа: «Бяром палкі, ідзем усе за мной» — і пабеглі людзі. Бегла 60%, напрыклад, калі ён біў шкло ў O’Petit, працэнтаў 40 засталося «ахоўваць» будынак.
— Было такое, што на мітынгах цярпелі вашы работнікі?
— Камічная гісторыя была, што камітэтчыкі пад камэры раздавалі грошы «за ўдзел», нейкія школьнікі іх нават усур’ёз бралі. А нашы накінуліся на камітэтчыкаў і ў выніку адгрэблі, бо тым дапамаглі людзі.
— Што за гісторыя з вагнэраўцамі?
— Яны былі пралётам, канечне. У лясах там сотня яшчэ не хадзіла, але кагосьці затрымлівалі на арандаваных кватэрах і перадавалі дзяржбясьпецы, далейшы лёс гэтых людзей мне невядомы, пра ўсе абставіны прамаўчу.
— У сілавых органах традыцыйна культывавалася грэблівае стаўленьне да апазыцыі, а ў які момант усё зьмянілася?
— Ды ня тое што грэблівае. Я ў апазыцыі бачыў людзей, якія змагаюцца за свае ідэалы і ня маюць шырокай падтрымкі, а ўлада — мае. Усё зьмянілася і стала наадварот.
— Што вас не задавальняе ў Лукашэнку?
— Задача палітычнага лідэра ў тым, каб рабіць жыцьцё грамадзян, якія яго абралі, лепш. Стала жыцьцё быльш якасным? Становіцца магчымасьцяў больш? Не і не. На адным узроўні і горш. Быў адзін плюс у яго — доступ да танных рэсурсаў з Расеі. Але гэта ніяк не было выкарыстана, мільярды закапаныя ў зямлю, інвэстыцыі змарнаваныя, мы, беларусы, аказалі з такім кіраўніком голымі і босымі, грашыма і рэсурсамі распараджацца гэтыя ўлады ня ўмеюць. Беларусь заслугоўвае больш эфэктыўнага мэнэджмэнту. Яго мэта — толькі асабістая ўлада.
— А што сыстэма зрабіла няправільна?
— Ды яны адарваныя ад жыцьця і нічога не разумеюць у тым, што адбываецца. У «пляфоны» тыкаць ня ўмеюць, чым жыве краіна, не разумеюць, спадзяюцца, што заўсёды будзе як раней, яны адсталі ва ўсім. І я думаю, што спэцыяльныя работнікі, якія павінны былі «убачыць» пагрозы ў тым жа Ціханоўскім ці Пуціле, калі ён яшчэ быў у Менску, — «ня ўбачылі» спэцыяльна, бо дастала ўжо.
— Якія аргумэнты працуюць у размовах з сілавікамі?
— Цяжка сказаць, асабліва цяпер. Усе закрыліся ў сабе, ніхто нікому не давярае, не гавораць адзін з адным, да такога даходзіць. Баяцца ўсе, што хтосьці іх здасьць таму ці іншаму боку.
«Я нічога ня ўмею» — гэта галоўны аргумэнт для супрацоўніка міліцыі, каб не сыходзіць. Маўляў, я ж круты, не пайду ж я на пост аховы ў супэрмаркеце працаваць.
Яны думаюць, што яны крутыя, але сэнс у тым, што іх самаацэнку заніжаюць ідэолягі, забіваюць веру ў сябе, зьнішчаюць здольнасьць прымаць рашэньні і браць адказнасьць за сваю будучыню. Калі ўжо разабрацца, то ў сілавікоў мэтадычна зьнішчаюць іх мужчынскі незалежны пачатак, нібыта наяўнасьцю якога яны так ганарацца. На кожнай агітацыі: «Вас нідзе не чакаюць», «Вы нікому не патрэбныя», — і людзі пачынаюць так думаць, яны маніпуляваныя.
Не разумеюць таксама простай рэчы, што толькі моцная эканоміка можа плаціць заробкі, за якіх ня сорамна. Тыя ж польскія заробкі нашым дэтэктывам і ня сьніліся, ня кажучы пра нямецкія ці амэрыканскія. А як яны хочуць жыць, калі заганяюць людзей у галечу? Беднае насельніцтва — бедныя афіцэры, гэта аксіёма. Нехта нешта і займее, але не большасьць.
— А што б ты сказаў сваім калегам?
— Я б параіў дзеля іх жа будучыні кіравацца законам і рэгулярна перачытваць Канстытуцыю, пачаць думаць сваёй галавой, а не нарэзкамі БТ на ідэалягічных пяціхвілінках.
— Як вылічваюць адміністратараў чатаў?
— Адсочваюць па трафіку. Напрыклад, нехта ў чат скінуў карцінку, у яе пэўная электронная вага ў байтах. Правяраецца, хто ў гэты канкрэтны час у краіне перадаваў на сэрвэр тэлеграму паведамленьне з такой колькасьцю байтаў, да сэкунды. Так і знаходзяць.
