Ніводнай крымінальнай справы супраць сілавікоў, якія перавысілі службовыя абавязкі, не заведзена, — сьцьвярджаюць праваабаронцы.
Беларускія праваабаронцы прэзэнтавалі даклад «Аб парушэньнях правоў чалавека ў Беларусі ў поствыбарчы пэрыяд», які накіраваны дакладчыку, прызначанаму ў рамках Маскоўскага мэханізму АБСЭ.
У падрыхтоўцы дакладу бралі ўдзел Праваабарончы цэнтар «Вясна», Беларускі Хэльсынскі Камітэт, БАЖ у партнэрстве з Усясьветнай арганізацыяй супраць катаваньняў (OMCT) і FIDH.
«Міліцыя абсалютна непрапарцыйна прымяніла спэцсродкі і зброю»
Праваабаронцы прааналізавалі беларускае заканадаўства, у прыватнасьці, Закон аб органах унутраных спраў, які дакладна прапісвае ўсе падставы прымяненьня зброі і абставіны, калі нельга прымяняць зброю. Зброя ня можа выкарыстоўвацца пры вялікім зграмаджэньні людзей, у прысутнасьці жанчын і непаўналетніх. За выключэньнем выпадкаў збройнага нападу, тлумачыць юрыст «Вясны» Валянцін Стэфановіч.
Юрыст адзначыў, што некаторыя віды зброі і спэцсродкаў у Беларусі 9–11 жніўня выкарыстоўваліся ўпершыню. Да прыкладу, гумовыя кулі, ад якіх людзі атрымалі вельмі глыбокія раны. Шырока выкарыстоўваліся і сьвятлашумавыя гранаты.
«Толькі ў Менску па мэдычную дапамогу зьвярнулася больш за 1200 чалавек у першыя 3 дні пасьля выбараў. Многія атрымалі вельмі цяжкія раненьні аскепкамі, маладому чалавеку адарвала ступню.
Міліцыя абсалютна непрапарцыйна сытуацыі ў парушэньне нацыянальнага заканадаўства прымяніла спэцсродкі ва ўмовах вялікай колькасьці людзей, ня выбарачна», — робіць выснову праваабаронца «Вясны» Валянцін Стэфановіч.
Права на жыцьцё: 3 чалавекі загінулі
Як мінімум двух чалавек застрэлілі падчас акцый пратэсту, адзін памёр ад неаказаньня мэдычнай дапамогі, аднаго знайшлі павешаным.
У Менску загінуў Аляксандар Тарайкоўскі — у яго была адкрытая рана грудзей і вялікая страта крыві. Вэрсія міліцыі, што ў яго ў руках было выбуховае прыстасаваньне, была абвергнута відэазапісам.
«Гэта крымінальнае злачынства, павінна быць дадзена прававая ацэнка і заведзена крымінальная справа.Тарайкоўскі быў пазбаўлены жыцьця неабгрунтавана», — перакананы Валянцін Стэфановіч.
У Берасьці Генадзь Шутаў быў забіты з табэльнай зброі, стрэлам зь пісталета ў галаву. Першасная афіцыйная вэрсія, што ён нападаў на супрацоўніка міліцыі, была абвергнута двума відэа.
Аляксандар Віхор у Гомлі спачатку быў дастаўлены з аўтазака ў псыхбальніцу. Потым яго даставілі ў звычайны шпіталь, дзе ён памёр. Крымінальнай справы таксама не распачыналі. Праводзіцца праверка, кажа далей Валянцін Стэфановіч.
«На ўсе нашы запыты нам адказвалі, што інфармацыя непублічная і да яе абмежаваны доступ. А пракуратура адказала, што наагул не валодае інфармацыяй. Таму мы патрабуем прадставіць поўную інфармацыю аб пацярпелых і колькасьці загінулых», — кажа Валянцін Стэфановіч.
Зафіксавана больш за 500 выпадкаў катаваньняў, 1800 чалавек зьвярнуліся ў сьледчыя органы
У цэнтры ўвагі ў дакладзе — катаваньні і жорсткае абыходжаньне з затрыманымі.
Катаваньні прымяняліся паўсюль: у ізалятарах часовага ўтрыманьня, у ЦІП, райаддзелах міліцыі, пастарунках, турмах. Пералік паказвае маштаб абсалютна ідэнтычных дзеяньняў сілавікоў і ў Менску, і ў абласных гарадах, і ў райцэнтрах.
«Аднолькава катавалі і ў Менску, і ў Лідзе. Аналіз паказвае, што вялікая колькасьць ахвяр былі выпадковымі людзьмі.
Прычым сярод выпадковых вылучаліся пэўныя людзі (у якіх была сымболіка, якія карысталіся пэўнымі тэлеграм-каналамі, у тэлефонах якіх былі фота затрыманьняў). Брутальна абыходзіліся з тымі, хто аказваў дапамогу пацярпелым, з валянтэрамі. Катавалі людзей зь незвычайным зьнешнім выглядам: пірсінгам, каляровымі валасамі.
Неадэкватна жорсткае стаўленьне было да журналістаў, фатографаў, блогераў», — пералічвае катэгорыі ахвяр Павал Сапелка.
Праваабаронцы апыталі больш за 500 чалавек, якія сьведчылі пра катаваньні толькі ў Менску. Ёсьць відэаінтэрвію, шматлікія фота зьнявечаных, зьбітых, мэдычныя дакумэнты — даведкі, зафіксаваныя пабоі, траўмы, раненьні.
На думку юрыста Паўла Сапелкі, катаваньні мелі масавы характар, былі палітычна матываваныя. Аднак знайсьці канкрэтных выканаўцаў цалкам магчыма — зьвестак хапае.
Тэрмін даўнасьці па гэтых справах — 10 гадоў. Вынікі праверак таксама павінны захоўвацца як мінімум 10 гадоў, таму ўсё ж ёсьць надзея на расьсьледаваньне, перакананы Павал Сапелка.
Адзначана 300 парушэньняў правоў журналістаў, 180 выпадкаў затрыманьня журналістаў
Прадстаўніца Беларускай асацыяцыі журналістаў Вольга Сяховіч нагадала, што крымінальныя справы супраць 9 блогераў былі заведзеныя яшчэ да выбараў.
Замежных журналістаў на выбары ў Беларусь папросту не акрэдытоўвалі — каля 100 заявак на акрэдытацыю не былі разгледжаныя МЗС. Прынамсі 50 журналістаў не маглі ўехаць у Беларусь, іх спынілі на мяжы.
Беларуская асацыяцыя журналістаў зафіксавала з 9 жніўня больш за 300 парушэньняў правоў журналістаў, 180 выпадкаў затрыманьняў. Кожны трэці затрыманы журналіст казаў пра гвалт пры затрыманьні.
«Толькі ў адзін дзень —27 жніўня — у Менску і Берасьці было затрымана 47 журналістаў. Нягледзячы на тое, што ёсьць артыкул „Перашкоды дзеяньням журналістаў“, ніводнай крымінальнай справы не заведзена.
Журналістку Натальлю Лубнеўскую падчас працы прыцэльна паранілі гумовай куляй — справу таксама не заводзілі, праверку зноў працягнулі. 23 верасьня завялі справу на галоўнага рэдактара „Нашай Нівы“ Ягора Марціновіча паводле артыкула 188 КК (паклёп. — РС.).
Пазбаўленьне акрэдытацыі ўсіх замежных журналістаў — наагул беспрэцэдэнтнае дзеяньне беларускага МЗС, цяпер замежныя журналісты ў Беларусі легальна працаваць ня могуць», — нагадала Вольга Сяховіч.
Нават у парлямэнтароў няма інструмэнтаў узьдзеяньня на сілавікоў
Прааналізаваўшы даклад і іншыя абставіны, праваабаронцы зрабілі выснову: гэта былі ня проста «эксцэсы выканаўцы», ня проста асобныя садысцкія дзеяньні асобных службоўцаў.
«Гэта мэтанакіраваная ўстаноўка сілавых структур і дазвол дзяржавы на тое, каб такія дзеяньні былі. Так, затрымлівалі — выпадкова, а білі — мэтанакіравана.
Пры такіх абставінах цяжка чакаць, што сілавікі, праваахоўнікі самі пачнуць супраць сябе разбор, завядуць крымінальныя справы, запусьцяць тыя працэдуры, якія дакладна і адназначна прапісаныя ў беларускім крымінальным заканадаўстве.
Таму ніводная крымінальная справа не заведзеная», — канстатуе прадстаўнік Беларускага Хэльсынскага камітэту Алег Гулак.
Ён расказаў, як праваабаронцы 14 жніўня сустракаліся з групай парлямэнтароў, казалі, што факты ня згубяцца, замаўчаць не атрымаецца. Праваабаронцы настойвалі, што парлямэнт павінен умяшацца.
«Аднак у кулюарах нам сказалі: у нас няма інструмэнтаў узьдзеяньня на сілавікоў. Каб трапіць на Акрэсьціна, дэпутатам патрэбны дазвол МУС. Хто ж нам дасьць яго?»
Мы казалі, што для таго, каб у грамадзтве вярнуць давер да ўлады, трэба вызваліць палітзьняволеных, запусьціць працэс расьсьледаваньня катаваньняў, забойстваў, запусьціць крымінальныя справы. Толькі тады можа быць распачаты дыялёг паміж грамадзтвам і ўладай«, — сказаў Алег Гулак.
«Сыстэма заснаваная на фальсыфікацыях, беззаконьні і беспакаранасьці і кіруецца вышэйшымі ўладамі»
Беларусь груба парушае міжнародныя стандарты і яшчэ грубей парушае сваё нацыянальнае заканадаўства, кажа праваабаронца.
«Заведзена каля 300 спраў супраць людзей, якія дэманструюць сваю нязгодную пазыцыю, якая не падабаецца ўладам. Па любой драбязе заводзяцца крымінальныя справы. І нічога аб катаваньнях.
Гэтая сыстэма заснаваная на фальсыфікацыях, беззаконьні і беспакаранасьці, мэтанакіравана створана і кіруецца вышэйшымі ўладамі.
Улады баяцца, што калі кагосьці пакараюць, сыстэма перастане працаваць. З другога боку, паўтаруся, сыстэма створаная і кіруецца вышэйшым кіраўніцтвам, і з прычыны саўдзелу ў гэтых усіх беззаконьнях і злачынствах не праводзяцца законныя працэдуры», — перакананы праваабаронца Алег Гулак.
