Падзеі, прагнозы, спадзяваньні, посьпехі і паразы 20 гадоў таму — як яны гучалі ў эфіры Радыё Свабода. Тыя, якія назаўсёды засталіся ў архіве гісторыі, і тыя, што вызначаюць нашае сёньня, а магчыма і заўтра — у рубрыцы «На Свабодзе 20 гадоў таму».
Вось як вы думаеце, якую краіну эўрапейскія лідэры лічылі супернікам «аб’яднанай Эўропы» у красавіку 2000 года?
Прычым ня проста супернікам, а — галоўным супернікам?
Паспрабуйце адгадаць з трох разоў.
Іран, які пачаў разгортваць сваю ядзерную праграму?
Кітай, адкуль на Захад прабівалася інфармацыя пра лягеры для ўйгураў (у верасьні таго самага 2000-га ў Нью-Ёрку я бачыў вялікую дэманстрацыю за правы ўйгураў перад будынкам ААН)?
А можа быць — галоўным супернікам ім бачылася Расея, дзе толькі што, 26 сакавіка, ў першым жа туры быў абраны прэзыдэнтам падпалкоўнік КДБ?
Не.
Кіраўнікі краінаў «старой Эўропы» — Францыі, Бэльгіі, Нямеччыны — галоўным супернікам лічылі Злучаныя Штаты Амэрыкі.
І зьвернем увагу, што маюцца на ўвазе не нейкія маргіналы, і не палітолягі, і нават не дэпутаты парлямэнтаў ці звычайныя лідэры партый — а прэзыдэнты і кіраўнікі зьнешнепалітычных ведамствах, міністры абароны. То бок тыя, хто прымае галоўныя рашэньні.
Да прыкладу, дамінаваньне ЗША ў сьвеце нагэтулькі раздражняла францускага прэзыдэнта Шырака, што ён ужываў фразы, якія былі звыклыя для савецкіх прапагандыстаў на адзіных палітднях (праводзіліся такія штомесяц у часы Брэжнева). Кшталту «амэрыканскай гегемоніі». Ну а міністар абароны Бэльгіі наўпрост называў ЗША «нашым галоўным супернікам».
Гэта ня тэкст, падрыхтаваны да першакрасавіцкага «дня дурня» і паводле памылкі рэдактара апублікаваны праз тры дні. Пачытайце ніжэй агляд заходняй прэсы, які прагучаў на хвалях Свабоды роўна 20 гадоў таму.
Не падабалася эўрапейскім лідэрам і дамінаваньне Вашынгтона ў NATO — праўда, пры гэтым амаль два дзесяцігодзьдзі іх ды іх пераемнікаў задаволіць сытуацыя, калі ЗША будзе рабіць самыя вялікія выплаты ў бюджэт альянсу, а некаторыя багатыя эўрапейскія краіны будуць сьціпла недаплачваць.
Можна было б даць пералік падзеяў, якія адбудуцца пасьля красавіка 2000-га і прымусяць эўрапейскіх палітыкаў зразумець шкоднасьць супрацьстаяньня Эўропа-ЗША — але, мяркую, чытач іх добра памятае.
А супернікі ў аб’яднанай Эўропы цяпер іншыя.
Парыж і Брусэль вучаць Прагу і Варшаву не асабліва сябраваць з ЗША
Кастусь Бандарук, эфір 4 красавіка 2000
Праз год пасьля далучэньня да НАТО трох новых краін — Вугоршчыны, Польшчы і Чэхіі, ў адносінах паміж старымі і новымі членамі альянсу назіраецца некаторая напружанасьць, — адзначае амэрыканская газэта «Wall Street Journal». Аб гэтым сьведчыць, не зважаючы на яго дыпляматычную фармулёўку, прыняты згаданымі краінамі дакумэнт. Адзначаючы ў Будапэшце першую гадавіну ўступленьня сваіх краінаў у НАТО, міністры замежных справаў Вугоршчыны, Польшчы і Чэхіі заявілі, што падчас апрацоўваньня новай стратэгіі эўрапейскай бясьпекі павінна быць улічаная роля новых сябраў, якія не належаць да Эўразьвязу.
Заходнеэўрапейскія сябры НАТО апрацоўваюць праграму «Эўрапейскай Бясьпекі і Абарончай Тоеснасьці», якая прадугледжвае большую незалежнасьць Эўропы ад заакіянскіх сябраў: Злучаных Штатаў і Канады. Вашынгтон ставіць пад сумнеў мэтазгоднасьць і сэнс гэтай праграмы. Пагаджаюцца з Амэрыкай і тры новыя цэнтральна-эўрапейскія сябры НАТО, а таксама краіны, якія хочуць далучыцца да альянсу: Славаччына і балтыйскія дзяржавы.
Аднак заходнія эўрапейцы аказваюць ціск на ўсходнікаў, недвухсэнсоўна спрабуючы замкнуць ім рот. Паводле міністра замежных справаў Францыі Вэдрына, былыя сябры Варшаўскага Пакту могуць адыграць ролю «траянскага каня» і перашкодзіць Францыі і Нямеччыне стварыць незалежны ад ЗША саюз.
Тое, што дамінуючая роля ЗША ў НАТО і ў сьвеце яўна ўсё больш раздражняе заходнюю Эўропу — відавочнае. Жак Шырак падвучыў Ведрына, каб той перастаў называць ЗША «звышдзяржавай». Гаворачы пра супольную эўрапейскую валюту «эўра», Шырак адзначыў, што яна азначае «супрацьдзеяньне амэрыканскай гегемоніі» і дадаў, што «ніводная краіна ня мае права выказвацца ад імя ўсяго сьвету».
Падобныя думкі, хаця і ў больш мяккай форме, выказалі іншыя палітыкі. Былы канцлер ФРГ Шмідт заявіў, што «эўра можа зьмяніць сытуацыю ў сьвеце такім чынам, што ЗША ня змогуць накідаць астатнім краінам сваю волю». Міністар абароны Бэльгіі задаў рытарычнае пытаньне: «як можам будаваць самастойную палітычную структуру ў Эўропе і адначасова ў пытаньнях абароны заставацца залежнымі ад свайго галоўнага суперніка?»
Зыходзячы з такой пазыцыі, прэзыдэнт Францыі і міністар замежных справаў ФРГ у прыватнасьці выказалі сваё незадаволеньне праамэрыканскай пазыцыяй Польшчы.
«Wall Street Journal» цытуе Шырака, які, нібыта, зьедліва спытаўся ў польскага міністра Гэрэмка: «Што, можа Польшча хоча стаць 51-м штатам ЗША?». Таксама Ёшка Фішэр павучаў прафэсара Гэрэмка, што той павінен быць найперш «добрым эўрапейцам».
«Чаму гэта эўрапейцы ня мелі б умацоўваць сваю сілу у адказ на дамінацыю з боку ЗША?» — заявіў адзін зь лідэраў нямецкіх хрысьціянскіх дэмакратаў Карль Лямэрс. Падобны ціск з боку сваіх заходніх саюзьнікаў адчулі таксама Вугоршчына і Чэхія.
Паводле амэрыканскай газэты «Wall Street Journal», такое папярэджаньне ў адрас новых саюзьнікаў можа азначаць наступнае: калі Вугоршчына, Польшча і Чэхія ня будуць салідарныя із заходнеэўрапейскімі сталіцамі ў пытаньнях НАТО, тады ім будзе заблякаванае ўступленьне ў Эўразьвяз«.
Дзярждэпартамэнт ЗША пацьвердзіў выразную тэндэнцыю да аддзяленьня Эўропы ад Амэрыкі і рознагалосьсі паміж старымі і новымі членамі альянсу. Мадлен Олбрайт заклікала заходнеэўрапейскія сталіцы не дыскрымінаваць кандыдатаў на членства ў Эўразьвязе з прычыны іхнай самастойнай палітыкі.
Памочнік дзяржсакратара Марк Гросман заявіў, што «некаторыя палітыкі з заходняй Эўропы прымушаюць кандыдатаў на членства ў Эўразьвязе выбіраць паміж Эўропай і трансатлянтычнымі адносінамі».
Не зважаючы на ціск з боку заходніх эўрапейцаў, піша «Wall Street Journal», ня толькі тры новыя сябры НАТО, але й іншыя кандыдаты на членства ў альянсе і Эўразьвязе лічаць менавіта Злучаныя Штаты гарантам сваёй бясьпекі, ня бачаць альтэрнатывы для вядучай ролі ЗША ў альянсе і гатовыя хутчэй стаць на баку Вашынгтону, чым заходняй Эўропы.
Ім больш даспадобы бескампрамісная пазыцыя ЗША ў дачыненьні да агрэсараў і тыранаў, чымся млявая і нерашучая пазыцыя Эўропы. Яны падтрымалі рэзалюцыю, ў якой асуджаліся парушэньні правоў чалавека на Кубе, і яны падтрымоўваюць Ізраіль у блізкаўсходнім, мірным працэсе. Яны надалей хочуць далучыцца да эўрапейскіх структураў, адзначае «Wall Street Journal», але не хацелі б быць удзельнікамі спаборніцтва паміж Эўропай і Амэрыкай.
