Раскажыце пра вашу Беларусь — з такой просьбай мы зьвярнуліся да расейцаў, якія стала жывуць у Беларусі. Мы наўмысна распытвалі людзей, якія паходзяць з Расеі і маюць досьвед жыцьця ў абедзьвюх краінах, досьвед двух розных грамадзтваў і культураў.
Гэтыя інтэрвію — пэўны люстэркавы дадатак да нашай папярэдняй падборкі інтэрвію зь беларусамі, якія жывуць у Расеі «Душа Расеі беларускімі вачыма»
Надзея Скардзіна, біятляністка, алімпійская чэмпіёнка ў эстафэце (Алімпіяда ў Пхёнчхане, 2018) і бронзавая прызэрка ў індывідуальнай гонцы (Алімпіяда ў Сочы, 2014)
— Я магу сказаць пра розьніцу паміж Беларусьсю і Расеяй. Я жыла ў двух гарадах — у Санкт-Пецярбургу і ў Менску. Больш розьніцы я бачыла напачатку, калі толькі прыехала ў Беларусь. Упершыню я прыехала ў Беларусь улетку, на сьвята, тады быў ДзеньНезалежнасьці. Мяне ўразіла чысьціня гораду, тут прыкметная розьніца з Санкт-Пецярбургам. Уражвала архітэктурная прастора Менску. Я адразу трапіла ў Раўбічы, на эстафэту. Там зьбіраліся біятляністы разам з прэзыдэнтам, і мяне гэта ўразіла. Бо ў Санкт-Пецярбургу я б такога не пабачыла. Гэта мяне пазытыўна ўразіла.
Наста Рагатко, галоўная рэдактарка інтэрнэт-выданьня KYKY. ORG
— Я нарадзілася ў Наварасійску — гэта Кубань, на агітплякатах яе называюць пэрлінай Расеі. Дзяцінства правяла ў Чаркаскай вобласьці Ўкраіны з прычыны вайсковай кар’еры бацькі. У Менск мы прыехалі якраз калі ён пайшоў са службы — гэты горад выбралі як добрае месца для маёй будучай вучобы ва ўнівэрсытэце. Я была дзіцем, якога спачатку навучылі расейскай мове, потым адправілі ў садок і школу татальна на ўкраінскай, а потым зь яе перавучвалі на беларускую. Павучыцца пасьпела ў школах усіх трох краінаў. У кожнай школе мне давалі чытаць патрыятычныя вершы аб радзіме. Калі вырасла, раптам зразумела, што паняцьце радзімы размылася да трох краін. Так што, калі здарыўся Майдан (мы ўжо даўно жылі ў Беларусі), сямʼю і сяброў паматала. Зь некаторымі ўкраінцамі страцілася сувязь. Сваякі з Расеі пачалі глядзець Кісялёва па тэлевізары. Пазалетась бабуля прыехала ў госьці з каньяком «Русский Крым» — гэта была яе кубанская палітычная заява. Мама нейкі час не купляла цукеркі «Рашэн», таму што іх робіць Парашэнка. Потым зьняла гэтыя санкцыі — беларускія цукеркі ёй не падабаюцца.
Я жыву і працую ў Беларусі, тут мае бацькі і сябры. Мой партнэр кажа, што я куды больш беларуска, чым украінка або расейка. Я не магу выбраць нешта адно, мне бліжэйшы касмапалітызм. Таму асабліва сумна ад таго, як выпустошыўся выраз «братэрскія народы» і як ён у сьвеце расейцаў стаў ужывацца ў кантэксьце вайны з Украінай або інтэграцыі зь Беларусьсю. Цяпер, напрыклад, мае сваякі з Расеі могуць пажартаваць з таго, што беларусы занадта аддаляюцца — і жарт прагучыць за сталом, калі хтосьці з нас з бацькамі, напрыклад, адмовіцца ад дэсэрту. У бабулі на пляншэце суседнічаюць дзьве закладкі: «KYKY. org» і «Русская весна». Як вы разумееце, сямейныя зносіны цяпер выглядаюць як вечны кампраміс.
Пры гэтым мая сям'я — гэта па-сапраўднаму інтэлігентныя людзі, яны не пускаюцца ў пахабныя і псэўдапалітычныя спрэчкі. Ядуць беларускую «малочку» і кажуць: «Вось бы нашыя навучыліся рабіць напалову так добра, як беларусы». Разумеюць, што Беларусь ва ўсіх сэнсах куды бліжэйшая да Эўропы — праўда, ім з тэлеэкранаў вяшчаюць, што гэта дрэнна. Калі я прыяжджаю да іх (кожнае лета — я ўсё ж люблю сваіх сваякоў, ну і ў іх ёсьць мора), заўважаю, што ў крамах хамяць часьцей, што на дарогах кіроўцам пляваць адзін на аднаго, што людзям падабаецца верыць у веліч сваёй краіны, хай жыць многім даводзіцца ў натуральным дзярме. Калі ў Наварасійску сустракаюся са знаёмымі, якія памятаюць мяне як «Насьцю зь Менску», яны пытаюцца, як там Лукашэнка. Мне здаецца, усе народы экс-СССР лічаць, што гэта найлепшы варыянт сьвецкага small-току зь беларусамі.
Але беларусы заклапочаныя Расеяй значна больш. Прычына зразумелая, але даходзіць да сюжэтаў фэльетонаў.
Сёлета мы зь сябрамі прыехалі ў Горадню на Дзень Волі. Сядзім на траве, музыку слухаем, мая сяброўка закруціўшыся ў бел-чырвона-белы сьцяг. Падыходзіць дзяўчына з расейскай службы Бі-Бі-Сі і пачынае на камэру пытаньні задаваць — маўляў, ці не здаецца нам, што гэта ганьба — высяляць зь Менску сьвяткаваньне гадавіны БНР. Мы ёй кажам, што гэта ня страшна, калі сьвята будзе гастраляваць па Беларусі, што гэта агульнае сьвята, яго можна сьвяткаваць сваімі сіламі і без арганізатараў. Да таго ж унутраны турызм будзе разьвівацца, калі 25 сакавіка ў розных гарадах будуць «тусоўкі». Яшчэ сказалі, што ня трэба зацыклівацца на пратэстах, што людзям хочацца сьвята і што Беларусі патрэбныя свае сьвяты, таму што «мы ж ня будзем адзначаць дзень, калі ўтварылася Расейская Фэдэрацыя». Увогуле, у сюжэце засталася толькі вось гэтая мая фраза. Сябры заходзіліся ад сьмеху — «знайшлі самую галоўную русафобку». Мараль такая: ня трэба мяне запісваць ні ў якія лягеры, я і так шмат гадоў спрабую сьсябраваць гэтыя краіны і народы ў сябе ў галаве.
Андрэй Фамін, журналіст, былы карэспандэнт «ИТАР-ТАСС» па Беларусі
— Я ехаў сюды зь вялікай ахвотай. Гэта было ў 1996 годзе. Мне падавалася, што я еду падрыхтаваны. Я ведаў, якія тут прадпрыемствы, колькі палітычных партыяў і рухаў, якія ёсьць фракцыі ў Вярхоўным савеце. Але ўжо на першыя суткі са мной здарылася гісторыя. Тады паводле закону замежнік мусіў аплочваць за дзень нейкую суму. І вось я пайшоў у аддзяленьне банку. Там далі квітанцыю, і ў мяне адбыўся ступар. Квітанцыя была на беларускай мове. Нешта я зразумеў. Але калі я прачытаў слова «рахунак», мне было зусім незразумела.
Спытаць мне было сорамна. Са мной быў знаёмы, які падказаў, як запоўніць. Гэта быў першы сыгнал пра тое, што Беларусь — гэта не Расея. Калі я ехаў у Беларусь, мне казалі пра саюзнае пагадненьне, казалі, што гэта будзе адзіная краіна. Празь некалькі гадзінаў я прыйшоў у Вярхоўны савет і дазнаўся, што ўся ягоная праца — на беларускай мове. Я нешта разумеў, але, каб быць журналістам, трэба валодаць мовай. У сябе ў інтэрнаце я ўключыў тэлевізар і не зразумеў, чаму навіны тычацца Ўкраіны, толькі праз некаторы час я зразумеў, што гаворка пра «краіну».
Празь дзень я паехаў у камандзіроўку ў Горадзенскую вобласьць. Зайшоў у райвыканкам, а там усе гавораць па-беларуску. Я зрабіў выснову, што каб тут працаваць, мне трэба засвоіць беларускую мову на добрым узроўні. Ніякіх курсаў і падручнікаў я не знайшоў, таму вырашыў акунуцца ў моўнае асяродзьдзе. Раніца ў мяне пачыналася з радыё, дзе ішла навіновая праграма «Добрай раніцы, Беларусь». Я яе слухаў, потым я ішоў у Вярхоўны савет, пачынаў чытаць газэты. Калегі параілі «Звязду», «Свабоду».
Знаёмых я намагаўся шукаць такіх, каб добра размаўлялі. Паступова мова для мяне стала зразумелай. Найбольш мне дапамаглі ў гэтым кнігі, калі я ўзяў пачытаць Караткевіча. Пасьля я чытаў кнігі па гісторыі. І праз тры-чатыры месяцы я зразумеў: беларусы — гэта не расейцы, гэта народ са сваёй культурай, гісторыяй. Гэта асобная, самастойная дзяржава. У маім разуменьні дзяржава — гэта найперш мова народу. Лічу, што беларусам моцна пашанцавала, бо яны валодаюць дзьвюма мовамі.
У апошнія гады я зьвярнуў увагу, што беларуская мова стала моднай у вялікага кола маладых людзей. Не ў мажораў, а ў маладых людзей адукаваных. Гэтак жа, як стала модным весьці здаровы лад жыцьця.
Напрыканцы 90-х мы паехалі зь сямʼёй у Чэхію. Была невялікая група каля 10 чалавек. Два чалавекі былі з Расеі, студэнты, адукаваныя. І ў перадапошні дзень вандроўкі мы сабраліся ў адной кавярні. Сядзім, гаворым. І маладыя людзі, хлопец зь дзяўчынай з Масквы, пытаюцца: «Мы ня можам зразумець, чаму вы ўсе так добра разумееце чэскую мову, гаворыце па-польску?» А гэта таму, што людзі, якія ведаюць беларускую мову, могуць. А людзі, якія ведаюць толькі расейскую, — для іх гэта замежная мова.
Ганна Красуліна, прэсавая сакратарка Абʼяднанай грамадзянскай партыі
— Беларусы і расейцы — зусім розныя народы, хаця большасьць беларусаў і карыстаюцца адной з расейцамі мовай. Праўда, не такая яна і аднолькавая: словы «шуфлядка» і «разбурыць» я тут упершыню пачула, а сьвякруха была перакананая, што гэта расейскія словы.
Беларусы — гэта такія славянскія немцы. Яны любяць, каб усё было чыста і дакладна, але ня толькі па такіх зьнешніх прыкметах яны адрозныя. Тут у людзей увогуле іншая жыцьцёвая філязофія. Гэта адразу заўважылі і мае бацькі, калі першы раз са мной прыехалі ў Беларусь, а цяпер жывуць тут стала пад Лагойскам. Неяк мы ўсе выправіліся на рыбалку — цікава ж, як тут? Пад’яжджаем да возера, а там стаіць мужычок з вудай. Мой тата, а ён чалавек тактоўны, інтэлігентны, да яго падыходзіць і пытаецца: такое тут цудоўнае месца, нічога, калі я побач стану і буду вудзіць рыбу? Перад ім стаіць дакладна мясцовы жыхар, які апрануты гэтак па-вясковаму, побач ляжыць ровар, на якім ён прыехаў з суседняй вёскі. То бок зусім просты чалавек. І вось мужычок гэтак вельмі пахмурна, бо відавочна яму не спадабалася, што нехта яшчэ сюды прыехаў, адказвае: «Станавіцеся. Я ж гэтае возера не купіў».
У майго таты ад гэтых словаў сківіца адвалілася. Прычым я дакладна ведаю, што беларусам незразумела, што такога незвычайнага для майго бацькі, для мяне, сказаў той чалавек. Шмат разоў гэта правярала на знаёмых беларусах — вынік аднолькавы, ніхто не падзяляе нашага зьдзіўленьня. А для майго таты і для мяне гэта быў абсалютна нечаканы адказ. Бо ад расейца вы ніколі такога не пачуеце. Ад расейца ў такім выпадку будуць два варыянты адказу і дзеяньняў. Першы: ты чаго сюды прыпёрся, гэта маё месца, валі адсюль, а то...
І другая рэакцыя: «Ну так, давай, станавіся, частую!» Але ў любым выпадку ён будзе паводзіць сябе як гаспадар гэтага месца, бо ён тут зьявіўся першы. А вось у беларуса ёсьць разуменьне, што ў любым выпадку ў яго правы на гэтае месца дакладна такія ж, як у любога іншага.
Майго бацьку гэты адказ ня проста ўразіў. Ён неўзабаве купіў томік Васіля Быкава на беларускай мове, купіў слоўнік і засвоіў беларускую мову.
Падобных адкрыцьцяў і гісторый было шмат. Я для сябе паступова адкрывала беларуса. Прыкладам, выявілася, што тут таты гуляюць зь дзецьмі, чаго ў Расеі я ня бачыла. Просты мужчына зь вёскі раніцай у нядзелю ідзе касіць газон на падворку — дзе вы такое ўбачыце ў Расеі? Мужчыны мыюць вокны, што ў Расеі цалкам жаночая справа! Я ж кажу: зусім розныя народы! Беларусы не праяўляюць свае пачуцьці і жаданьні гэтак адкрыта, як расейцы.
Апошняя гісторыя — пра піяршчыка, які напярэдадні прэзыдэнцкіх выбараў працаваў на замову ў Менску. Напярэдадні галасаваньня ён быў вельмі скептычны. Абураўся, што яны з камандай столькі працуюць, а пра выбары людзі вакол нічога ня кажуць, быццам выбараў і ня будзе. Нават пары заключыў, што на пратэсты выйдзе максымум 3-5 тысяч — ня болей. І прайграў пары, бо выйшла ў 10 разоў болей. Памятаеце, гэта было ў сьнежні 2010 году. То бок беларусы для расейцаў — народ непрадказальны і гэта ў Маскве часта ня ўлічваюць.
