У продажы зьявілася кніга Сяргея Пясэцкага «Гляну я ў аконца...» Гэта другі раман «Менскай трылёгіі» знакамітага польска-беларускага пісьменьніка, які пераклала Марыя Пушкіна, а выпусьціла выдавецтва «Логвінаў». Першы — «Яблычак» у перакладзе Віктара Шукеловіча — выйшаў тамсама сёлетняй вясною.
Назву яму, як і «Яблычку», дала папулярная сто год таму зладзейская песенька.
«Гляну я ў аконца, пагляджу я ў фортку —
Крочаць зладзеі ў расклёшаных портках...
Гальштукі модныя, выпрасаваныя,
Боцікі новыя, лякіраваныя...»
Гэта вострасюжэтны, інтрыгоўны і вясёлы твор пра Менск пэрыяду ад раньняй вясны 1918-га да жніўня 1919 году. Тады горад часова апынуўся пад нямецкай акупацыяй, якая не перашкодзіла яму стаць месцам з шырокімі магчымасьцямі для прафэсійных злачынцаў ды рознага кшталту прайдзісьветаў. Сюды сьцякаліся авантурнікі з розных канцоў былой Расейскай імпэрыі. Пісьменьнік малюе выразныя гарадзкія пэйзажы, напаўняе іх яскравымі дэталямі і калярытнымі пэрсанажамі.
«Бондараўскі завулак цесны... Цесны, крывы, брудны. Малыя драўляныя дамкі ў пярэпалаху разьбегліся ў розныя бакі, прыселі і заплюшчылі вочы. Толькі дзе-нідзе, праз шчыліны ў дзьвярах ці аканіцах, прасьлізгваюць жоўтыя штылеты сьвятла і, быццам у смале, вязнуць у начы... Гэта апошняя вуліца дзікага прадмесьця Менска — Камароўкі. Апошняя як з гледзішча разьмяшчэньня, так і з гледзішча бясьпекі. Фраеры сюды нават удзень зазіраюць неахвотна, мянты прыходзяць узброеныя, групамі па некалькі або і дзясяткам з гакам чалавек. Адсюль, як у джунглях, разьбягаюцца сьцежкі, але не зьвяроў, а паляўнічых. Сьцежкі тых, хто шаберам зрывае замкі і прабоем, адмычкамі пранікае ў самыя таемныя сховы... Бо і зьвярына ў іх незвычайная: пільнуюць яе зграі двухногіх дрэсіраваных сабак, закутых у сталь і закон... Сюды паляўнічыя вяртаюцца са здабычай. Або не вяртаюцца доўга, а часам і ніколі не вяртаюцца... Тут жывуць, гуляюць, пакутуюць і кахаюць, але ніколі не паміраюць. Можа, саромеюцца сьмерці».
У адным зь лірычных адступленьняў пісьменьнік тлумачыць, чаму героямі ягоных кніг сталі злачынцы. Апісвае ён іх, дарэчы, з заўважнай аўтарскай сымпатыяй.
«Прафэсія злодзея асабліва цяжкая. Яна патрабуе ад сваіх адэптаў сапраўднай мужнасьці, завостранага ўменьня назіраць, хуткасьці рашэньняў, вялікага прыроджанага розуму, фантазіі. Гэтых якасьцей, якія ў нармальным жыцьці ўласьцівыя здольнаму кіраўніку, дэтэктыву, адміністратару, вынаходніку і нават... пісьменьніку (элемэнты фантазіі, талент назіральніка), ледзьве хопіць шараговаму прафэсійнаму злодзею. Я ўпэўнены, што Чалавецтва губляе вельмі шмат, сьпіхваючы найбольш здольных, сьмелых і цікавых сваіх прадстаўнікоў на ўзбочча жыцьця пад злачынны штандар. З-пад гэтага штандару амаль ніхто не вяртаецца. Тыя, хто там апынуўся, зь цягам часу пачынаюць пагарджаць сьветам фраераў, а „шпагат“ (інтэлігент) ім агідны як асоба баязьлівая, слабахарактарная, з фальшывым сэрцам і фальшывым законам. Зладзеі, якіх я апісваю, былі культурнай спадчынай усёй Эўропы — ейным прадуктам».
Героі раману час ад часу апынаюцца ў мясцовай турме, якую Сяргей Пясэцкі характарызуе вельмі нечакана.
«Менская турма мела добрую рэпутацыю. Камэры былі сьветлыя, зь вялікімі вокнамі. Былі легематы (асобныя нары, што апускаліся на ноч). Перапоўненасьці не было. Турма была разьлічаная на пяцьсот вязьняў, і прыкладна столькі ўтрыманцаў у ёй і было».
У адрозьненьне ад «Яблычка», які напісаны даволі цнатліваю мовай, нават калі паказваюцца брутальныя сцэны з жыцьця нецнатлівае публікі, гэты раман густа перасыпаны зладзейскім жаргонам.
«Змрок залівае Камароўку. Дождж сыпле і сыпле. Дзесь далёка неахвотна, нізкім басам адгукаецца сковэр... Без усялякай нагоды, для забавы. Можа, голас спрабуе або падбадзёрвае сябе. Бондараўскім завулкам шыбуе Ісай. Кумпалам ліхтары бʼе, нагамі па брудзе выпісвае, з парканамі вітаецца. Уся вуліца — ягоная. „Скокі“ ў яго шэўровыя, гусарскія, гармонікам выбіраюцца ля долу халяваў. Шапка зь лякіраваным брыльком па-заліхвацку заламаная набакір, а з-пад яе задзірыста, па-казацку, чубіцца кудзер валасоў. Пінжак расхрыстаны. Рукі — кулакамі, кулакі — у кішэнях. Шалік ззаду разьвіваецца, быццам пірацкі сьцяг. Адразу бачна: керны хойрак плыве».
Для неабазнаных у падобнай лексыцы ў канцы кнігі дададзены слоўнік.
Але перад фіналам пісьменьнік вуснамі аднаго з пэрсанажаў нібы прадказвае лёс сваіх герояў.
«...Прыйдуць таварышы — новае жыцьцё пачнецца... Красьці ня трэба. Кожнаму дадуць працу. Усё адно, ці мае хто правы, ці ня мае. Злодзей, ня злодзей — да кожнага свая павага...»
Але гэта ўжо новая гісторыя. У трэцяй кнізе «Менскай трылёгіі» «Ніхто дабром ня дасьць збавеньня...»
Сяргей Пясэцкі (па-польску Sergiusz Piasecki) — адзін з найбольш яскравых польскіх пісьменьнікаў беларускага паходжаньня ў XX стагодзьдзі. Нарадзіўся ў 1901 годзе ў Ляхавічах у сямʼі беларускі і абруселага паляка. У часе Кастрычніцкага перавароту ў лістападзе 1917 году апынуўся ў Маскве. А празь некалькі месяцаў вярнуўся на радзіму і далучыўся да беларускага антысавецкага руху «Зялёны Дуб», а пазьней да Літоўска-Беларускае дывізіі польскага войска. Пасьля вайны быў агентам польскай выведкі. Пазьней учыніў некалькі цяжкіх злачынстваў і быў асуджаны на 15 гадоў зьняволеньня.
Пясэцкі стаўся пісьменьнікам выпадкова. Пачаў у турме з аўтабіяграфічнага раману. Ягоная турэмная проза прыцягнула ўвагу слыннага польскага пісьменьніка і журналіста Мэльхіёра Ваньковіча. Той заахвоціў яго працягваць пісьменьніцкія намаганьні і дапамог выдаць першую кніжку — «Каханак Вялікай Мядзьведзіцы». Выданьне і нечуваны посьпех кніжкі сталіся для Пясэцкага ключом, які адчыніў ягоную вязьніцу.
Пісаў Пясэцкі па-польску, але польская мова не была для яго роднай — роднымі мовамі былі беларуская і расейская. Польскую мову пісьменьнік засвоіў ужо ў дарослым веку.
Памёр у 1964-м ад раку ва Ўэльсе, Вялікая Брытанія. На ягоным надмагільным камені высечаная Вялікая Мядзьведзіца.
