У рамках міжнароднай навуковай канфэрэнцыі «Беларуска-польскія моўныя, літаратурныя, гістарычныя і культурныя сувязі» ў Інстытуце мовазнаўства імя Якуба Коласа НАН Беларусі прайшоў круглы стол, прысьвечаны выбітным польскім дасьледчыкам-беларусістам — сястры і брату Антаніне Абрэмбскай-Яблоньскай і Юзафу Абрэмбскаму.
60 гадоў таму, у непрацяглы пэрыяд палітычнай адлігі ў сацыялістычнай Польшчы, Антаніна зрабіла неацэнны ўнёсак у прапаганду беларускай мовы і культуры ў польскім грамадзтве, дзякуючы чаму з поўным правам лічыцца стваральніцай польскай беларусістыкі. За 20 гадоў перад тым беларускае Палесьсе адкрыў палякам яе брат Юзаф.
Палітычная адліга для беларусаў
Прафэсарка, ганаровы сябра Міжнароднай асацыяцыі беларусістаў, першая амбасадарка Польшчы ў незалежнай Беларусі Эльжбэта Смулкова расказала пра шырокае кола адмыслоўцаў, зь якімі Антаніна Абрэмбска-Яблоньска ліставалася ў Беларусі. У іх ліку мовазнаўцы Міхаіл Суднік, Юзэфа Мацкевіч, Ніна Аляксандраўна — жонка мовазнаўцы Браніслава Тарашкевіча, Арсень Ліс, які зусім нядаўна пакінуў гэты сьвет. Неаднаразова выступоўца адсылала да кнігі «Пані Эльжбэта. Гісторыя адной прыязьні» журналіста Свабоды Валера Каліноўскага, дзе згадваюцца асобы, якія непасрэдна кантактавалі з гераіняй дасьледаваньня.
У 1956 годзе ў Варшаўскім унівэрсытэце было створана аддзяленьне беларускай філялёгіі. Лінгвістычнай навацыі паспрыяў прыход да ўлады новага лідэра, умеранага рэфарматара Ўладыслава Гамулкі. У краіне зьявілася магчымасьць для свабоднай дзейнасьці нацыянальных меншасьцяў. У беларускім асяродку ўзьнікла ідэя вывесьці выкладаньне беларускай мовы і літаратуры на ўнівэрсытэцкі ўзровень. Яе і рэалізавала тагачасная прафэсарка славістыкі Антаніна Абрэмбска-Яблоньска (1901-1994), якая стала кіраўніцай беларускага аддзяленьня ў Варшаве.
У першым наборы студэнтаў было ўсяго зь дзясятак, пераважна этнічныя беларусы з памежнага Падляшша. Пасьля заканчэньня беларускіх школаў і ліцэяў яны гэтак атрымалі магчымасьць працягнуць навучаньне на звыклай для сябе мове.
Разам з пашырэньнем аддзяленьня патрабавалася і навуковае суправаджэньне працэсу, што і ўзяла на свае плечы прапагандыстка беларускай мовы і культуры.
Прафэсар БДУ Ганна Кулеш апавяла пра плён супрацоўніцтва лінгвістаў Польшчы і Беларусі — «Падручны польскі-беларускі слоўнік» пад рэдакцыяй Антаніны Абрэмбскай-Яблоньскай.
Тэму працягнуў выдавец і дасьледчык Язэп Янушкевіч, які перакананы, што згаданы слоўнік і дагэтуль застаецца непераўзыдзеным выданьнем.
Пра выключную ролю Антаніны Абрэмбскай-Яблоньскай у праекцыі на сучасную лексыкаграфію і дыялекталёгію таксама казалі навуковыя супрацоўніцы Інстытуту мовазнаўства імя Якуба Коласа НАН Беларусі Яўгенія Волкава і Вераніка Курцова. А супрацоўнік Варшаўскага ўнівэрсытэту Радаслаў Калета падышоў да акрэсьленай тэмы зь іншай пазыцыі — прафэсар Абрэмбска-Яблоньска вачыма маладога пакаленьня.
Палескія хронікі сацыёляга
Асобна гаварылі пра этнасацыёляга, дасьледчыка беларускага Палесься Юзафа Абрэмбскага (1905-1967). Этноляг і сацыёляг у сярэдзіне 1930-х праводзіў на Палесьсі «палявыя» этнасацыялягічныя дасьледаваньні, вынікам якіх стала публікацыя шэрагу грунтоўных навуковых працаў.
Так, прафэсар Ягелёнскага ўнівэрсытэту з Кракава Марцін Любась акцэнтаваўся на сутнасьці «этнічных працэсаў», якія вывучаў Юзаф Абрэмбскі, акрэсьліў асноўныя моманты ягонай асабістай і навуковай біяграфіі.
Прафэсар Інстытуту мовазнаўства імя Якуба Коласа Генадзь Цыхун яшчэ раз прайшоўся па сьлядах «славістычных росшукаў» Юзафа і Антаніны.
Прафэсарка Інстытуту славістыкі Польскай акадэміі навук Ганна Энгелькінг засяродзілася на месцы беларускага Палесься ў Другой Рэчы Паспалітай — тэма, якая працяглы час цікавіла выбітнага дасьледчыка.
Прафэсар Уроцлаўскага ўнівэрсытэту Пётар Ціхарацкі заглыбіўся ў карані «палітычнага радыкалізму» палескіх жыхароў.
Сяргей Грунтоў, супрацоўнік Інстытуту мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклёру імя Кандрата Крапівы НАН Беларусі, расказаў пра малавядомыя працы Юзафа Абрэмбскага, якія ўздымаюць ролю габрэяў у сацыякультурнай трансфармацыі на Палесьсі.
