Джоан Баэз, легендарная амэрыканская сьпявачка, стала ўпершыню знакамітай пасьля канцэрту фальклёрнай песьні ў 1959 — адзінаццаць з дванаццаці беларускіх палітвязьняў, якія сустракаюць гэты Новы год за кратамі, тады яшчэ нават не нарадзіліся, а Міколу Статкевічу было тры гады.
У кавярню «Krásný Ztráty» ў цэнтры Прагі, недалёка ад Карлавага мосту, яна прыйшла на сустрэчу зь сябрамі Вацлава Гаўла — Баэз ведала Гаўла і чальцоў «Хартыі-77» яшчэ з 1980-х гадоў, сьпявала на мітынгах і ў прэзыдэнцкім палацы, і цяпер яны сустрэліся ўпершыню без Гаўла ў кавярні, дзе ён часта бываў. У гэтай кавярні беларуская грамада адзначала некалі першы дзень нараджэньня Васіля Быкава пасьля яго сьмерці, і ў суседняй залі, празь дзьверы, адбывалася нейкая канфэрэнцыя з удзелам Гаўла. Яму перадалі нашыя запросіны, і ён прыйшоў і далучыўся да нашай грамады, успамінаў, падзякаў.
Цяпер мяне і іншых супрацоўнікаў Беларускай службы сябры Гаўла рэгулярна запрашаюць на свае сустрэчы — у памяць пра тое, што свой апошні ліст у жыцці ён напісаў на нашу просьбу беларускім палітвязьням. Гэты ліст — высокая кропка высокага жыцьцёвага лёсу.
Баэз сядзела ў цэнтры невялікай залі, у якой было чалавек пяцьдзясят, вэтэраны «Хартыі-77» згадвалі пра свае сустрэчы зь ёй, але нават небясьпечныя выпадкі выклікалі ўжо толькі ўсьмешку; прыйшоў міністар замежных справаў Карэл Шварцэнбэрг. Цяпер ён кандыдат на прэзыдэнта Чэхіі, але ў гэтай залі быў проста старым сябрам. «Карэл, спадзяюся, ты не засьнеш, як звычайна, слухаючы мяне», — кпіла зь яго Баэз, і ўсе сьмяяліся разам.
У Баэз выйшла кніга па-чэску, і пытаньні ёй здавалі пра музыку, пра паэзію, пра ўсё жыцьцё: што для яе азначала, што яе кахаў легендарны Боб Дылан, а потым ня менш легендарны Стыў Джобс (яна адмовілася адказваць на інтымную частку пытаньняў, але сказала, што ўсе мы блаславёныя, што жывем у адзін час з талентам Дылана і можам быць удзячныя Джобсу за тую прыгажосьць, якую ён прынёс у сьвет).
Я спытаўся пра палітвязьняў. Дванаццаць беларускіх мужчынаў кінутыя за краты за свае перакананьні і любоў да свабоды. Мы ведаем, што вязьні ў няволі часам маюць магчымасьць слухаць радыё. Якую песьню са свайго рэпэртуару сьпявачка параіла б паставіць у эфір у ноч на Новы год для палітвязьняў у Беларусі?
Баэз ведала пра беларускіх палятвязьняў. Вось што яна адказала:
«А што яны хочуць пачуць? Мой выбар? Добра. Учора ўвечары, пачынаючы канцэрт з гуртом «Monkey Business», я прасьпявала вядомую ўва ўсім сьвеце песьню, найулюбёнейшую песьню Леха Валэнсы. Яна называецца «Дзякуй жыцьцю» (па-гішпанску Gracias a la vida). І ў гэтай песьні ўсё каштоўнае — і добрае, і кепскае. Гэта дзівосная рэч — падзякі нават альфабэту, сваёй вэрандзе, маленькім птушачкам і вялікім рухавікам, усьмешкам і сьлязам, і сваім стомленым нагам, якія прайшлі столькі маршаў. А ў прыпеве там «ла-ла-ла-ла-ла», так што на ўчорашнім канцэрце на другі раз ужо ўся публіка падпявала. Таму я думаю, што выбрала б менавіта гэтую песьню — Gracias a la vida».
Гэтую песьню сьпявае таксама Данчык — паводле яго словаў, менавіта песьні Джоан Баэз падштурхнулі яго да таго, каб пачаць самому сьпяваць.
У ноч на Новы год у эфіры «Свабоды» будзе сьпяваць Джоан Баэз, Данчык, а таксама прагучыць гэтая песьня і па-беларуску. На просьбу «Свабоды» свой пераклад зрабіў паэт Андрэй Хадановіч, ён і першы выканаўца.
Чалавекам году Радыё Свабода стаў зборны вобраз сучаснай Беларусі, якая змагаецца за свабоду — Палітвязень. Таму, відаць, варта ўдакладніць самы першы сказ пра звыклыя словы: яны гучаць па-новаму, калі іх гавораць альбо незвычайныя людзі, альбо ў незвычайным кантэксьце — альбо яны адрасаваны і іх пачуюць тыя, каму ўдзячныя павінны быць усе, каму дарагая свабода.
ДЗЯКУЮ ЛЁСУ (Пераклад Андрэя Хадановіча)
Дзякую лёсу за ўсе падарункі —
Шчасьце бачыць сонца, кветкі і малюнкі,
І не памыліцца між белым і чорным,
Калі ўсё на сьвеце наперакор нам,
Проста быць з табою, каб ляцець да зор нам...
Дзякую лёсу за ўсе падарункі —
Радасьць гукі сьвету каштаваць, як трункі:
Як сьпявае птушка, дрэва й кожны колас,
Як гучыць да ночы гэты мэгаполіс,
І ў людзкім натоўпе — самы родны голас.
Дзякую лёсу за ўсе падарункі —
За жывую мову і пісьма карункі,
Што складаю ў словы літары і гукі:
Маці, брат і сябра, дом пасьля разлукі,
Дзе мяне абдымуць самай роднай рукі.
Дзякую лёсу за ўсе падарункі —
Мне дала дарога розныя кірункі:
Новыя мясьціны дарыць новы ранак,
Шмат замежных вуліц і чужых каханак...
Дзякуй, што чакае самы родны ганак!
Дзякую лёсу за ўсе падарункі,
Хоць яшчэ ня час мне зводзіць зь ім рахункі:
Сэрца б’ецца ў рэбры, нібы выйсьці хоча
Ў валадарства неба з валадарства ночы,
Але тут мне сьвецяць самай роднай вочы.
Дзякую лёсу за ўсе падарункі —
За каханьне й сьлёзы, боль і пацалункі,
Горкую спакусу, што ўначы і ў цішы
Пра сьвятло і шчасьце песьню маю піша,
Пра сьвятло і шчасьце тваю песьню піша,
Пра сьвятло і шчасьце нашу песьню піша.
Дзякую лёсу...
* * *
Глядзіце таксама пра сустрэчу з Джоан Баэз у Празе на сайце “Форуму 2000”.
У кавярню «Krásný Ztráty» ў цэнтры Прагі, недалёка ад Карлавага мосту, яна прыйшла на сустрэчу зь сябрамі Вацлава Гаўла — Баэз ведала Гаўла і чальцоў «Хартыі-77» яшчэ з 1980-х гадоў, сьпявала на мітынгах і ў прэзыдэнцкім палацы, і цяпер яны сустрэліся ўпершыню без Гаўла ў кавярні, дзе ён часта бываў. У гэтай кавярні беларуская грамада адзначала некалі першы дзень нараджэньня Васіля Быкава пасьля яго сьмерці, і ў суседняй залі, празь дзьверы, адбывалася нейкая канфэрэнцыя з удзелам Гаўла. Яму перадалі нашыя запросіны, і ён прыйшоў і далучыўся да нашай грамады, успамінаў, падзякаў.
Цяпер мяне і іншых супрацоўнікаў Беларускай службы сябры Гаўла рэгулярна запрашаюць на свае сустрэчы — у памяць пра тое, што свой апошні ліст у жыцці ён напісаў на нашу просьбу беларускім палітвязьням. Гэты ліст — высокая кропка высокага жыцьцёвага лёсу.
Баэз сядзела ў цэнтры невялікай залі, у якой было чалавек пяцьдзясят, вэтэраны «Хартыі-77» згадвалі пра свае сустрэчы зь ёй, але нават небясьпечныя выпадкі выклікалі ўжо толькі ўсьмешку; прыйшоў міністар замежных справаў Карэл Шварцэнбэрг. Цяпер ён кандыдат на прэзыдэнта Чэхіі, але ў гэтай залі быў проста старым сябрам. «Карэл, спадзяюся, ты не засьнеш, як звычайна, слухаючы мяне», — кпіла зь яго Баэз, і ўсе сьмяяліся разам.
У Баэз выйшла кніга па-чэску, і пытаньні ёй здавалі пра музыку, пра паэзію, пра ўсё жыцьцё: што для яе азначала, што яе кахаў легендарны Боб Дылан, а потым ня менш легендарны Стыў Джобс (яна адмовілася адказваць на інтымную частку пытаньняў, але сказала, што ўсе мы блаславёныя, што жывем у адзін час з талентам Дылана і можам быць удзячныя Джобсу за тую прыгажосьць, якую ён прынёс у сьвет).
Я спытаўся пра палітвязьняў. Дванаццаць беларускіх мужчынаў кінутыя за краты за свае перакананьні і любоў да свабоды. Мы ведаем, што вязьні ў няволі часам маюць магчымасьць слухаць радыё. Якую песьню са свайго рэпэртуару сьпявачка параіла б паставіць у эфір у ноч на Новы год для палітвязьняў у Беларусі?
Баэз ведала пра беларускіх палятвязьняў. Вось што яна адказала:
«А што яны хочуць пачуць? Мой выбар? Добра. Учора ўвечары, пачынаючы канцэрт з гуртом «Monkey Business», я прасьпявала вядомую ўва ўсім сьвеце песьню, найулюбёнейшую песьню Леха Валэнсы. Яна называецца «Дзякуй жыцьцю» (па-гішпанску Gracias a la vida). І ў гэтай песьні ўсё каштоўнае — і добрае, і кепскае. Гэта дзівосная рэч — падзякі нават альфабэту, сваёй вэрандзе, маленькім птушачкам і вялікім рухавікам, усьмешкам і сьлязам, і сваім стомленым нагам, якія прайшлі столькі маршаў. А ў прыпеве там «ла-ла-ла-ла-ла», так што на ўчорашнім канцэрце на другі раз ужо ўся публіка падпявала. Таму я думаю, што выбрала б менавіта гэтую песьню — Gracias a la vida».
Гэтую песьню сьпявае таксама Данчык — паводле яго словаў, менавіта песьні Джоан Баэз падштурхнулі яго да таго, каб пачаць самому сьпяваць.
У ноч на Новы год у эфіры «Свабоды» будзе сьпяваць Джоан Баэз, Данчык, а таксама прагучыць гэтая песьня і па-беларуску. На просьбу «Свабоды» свой пераклад зрабіў паэт Андрэй Хадановіч, ён і першы выканаўца.
Чалавекам году Радыё Свабода стаў зборны вобраз сучаснай Беларусі, якая змагаецца за свабоду — Палітвязень. Таму, відаць, варта ўдакладніць самы першы сказ пра звыклыя словы: яны гучаць па-новаму, калі іх гавораць альбо незвычайныя людзі, альбо ў незвычайным кантэксьце — альбо яны адрасаваны і іх пачуюць тыя, каму ўдзячныя павінны быць усе, каму дарагая свабода.
ДЗЯКУЮ ЛЁСУ (Пераклад Андрэя Хадановіча)
Дзякую лёсу за ўсе падарункі —
Шчасьце бачыць сонца, кветкі і малюнкі,
І не памыліцца між белым і чорным,
Калі ўсё на сьвеце наперакор нам,
Проста быць з табою, каб ляцець да зор нам...
Дзякую лёсу за ўсе падарункі —
Радасьць гукі сьвету каштаваць, як трункі:
Як сьпявае птушка, дрэва й кожны колас,
Як гучыць да ночы гэты мэгаполіс,
І ў людзкім натоўпе — самы родны голас.
Дзякую лёсу за ўсе падарункі —
За жывую мову і пісьма карункі,
Што складаю ў словы літары і гукі:
Маці, брат і сябра, дом пасьля разлукі,
Дзе мяне абдымуць самай роднай рукі.
Дзякую лёсу за ўсе падарункі —
Мне дала дарога розныя кірункі:
Новыя мясьціны дарыць новы ранак,
Шмат замежных вуліц і чужых каханак...
Дзякуй, што чакае самы родны ганак!
Дзякую лёсу за ўсе падарункі,
Хоць яшчэ ня час мне зводзіць зь ім рахункі:
Сэрца б’ецца ў рэбры, нібы выйсьці хоча
Ў валадарства неба з валадарства ночы,
Але тут мне сьвецяць самай роднай вочы.
Дзякую лёсу за ўсе падарункі —
За каханьне й сьлёзы, боль і пацалункі,
Горкую спакусу, што ўначы і ў цішы
Пра сьвятло і шчасьце песьню маю піша,
Пра сьвятло і шчасьце тваю песьню піша,
Пра сьвятло і шчасьце нашу песьню піша.
Дзякую лёсу...
* * *
Глядзіце таксама пра сустрэчу з Джоан Баэз у Празе на сайце “Форуму 2000”.
