Засульле: хуткасны заняпад працягваецца

Сёньня беларускія мытнікі ды навакольныя аўтааматары называюць заснаванае яшчэ татарскімі князямі Ўланамі ў 1487 годзе старажытнае Засульле крымінальным пунктам. Упершыню сутыкнуўся з гэтым, вандруючы па Стаўпеччыне па лініі Засульле — Коласава ўздоўж мэгаполісаў зь лецішчаў, дзе 2 тысячы дачнікаў. У садовым каапэратыве «Коласава-93» 70-гадовы спадар Васіль Варышаў тады мне наракаў:

Варышаў: «Некалькі разоў быў ля Засульля — там ні праехаць, ні прайсьці, бо яміны, выбоіны. Падвеска — некалькі раз праехаў — і на тэхагляд…».

А ўся справа ў тым, што за некалькі км ад Засульля — мытны пункт, дзе з дальнабойшчыкаў за праезд фур па аўтабане Масква — Брэст бяруць збор у 10 эўра. Тыя ж, каб не плаціць, гадамі ўжо збочваюць у аб’езд на вёску. Дарогу вакол разьдзяўблі да такога стану, што на пэўных прамежках дарагія мэрсэдэсы, кажуць, едуць з хуткасьцю 10 км у гадзіну. На лецішчы непадалёк я сустрэўся з карэнным засульцам, 55-гадовым Іванам Талстым. Параўнальна нядаўна ён працаваў старшым інспэктарам на «тэрмінале», як называюць у народзе пункт кантролю і спаганяньня дарожных збораў. Іван сытуацыю ведае знутры.

Талстой: «Тэрмінал — гэта неабходнасьць, бо сродкі, што атрымліваюцца, ідуць на рамонт дарогі. А дарога Брэст — Масква — найлепшая ў краіне. І аплата мінімальная ў параўнаньні з тым, што сплачваюць за мяжой. Але праз Засульле ідзе аб’езд. Там плянавалі паставіць дадатковы тэрмінальчык. Зрабілі асфальтавую пляцоўку, і нічога далей не пайшло…».

Карэспандэнт: «Пры гэтым аб’яжджаюць менавіта славянскія кіроўцы, якія яго ведаюць, а немцы і палякі езьдзяць аўтабанам Масква — Брэст…».

Талстой: «І плацяць як сьлед! У расейцаў карты ёсьць, дзе гэтыя дарогі пазначаныя. Хоць стаяць знакі, што праезд праз Засульле, калі больш за 8 тон, забаронены — увагі не зьвяртаюць. Міліцыя стаіць — злапалі, ну, пакараюць штрафам як за парушэньне дарожнага знаку — зноў жа, грошы ідуць у міліцыю, а не на аўтастраду. А там трэба зрабіць пераходы падземныя, бо на Коласава як ісьці — колькі людзей гінула! Кіроўцы ж не прызвычаіліся спыняцца на аўтастрадзе, тым больш зь лецішчаў ідуць канкрэтна „датыя“…».

Карэспандэнт: «Чаму ўсё-ткі 10 год міні-тэрмінал на Засульлі, празь які працякае мора патэнцыяльных дзяржаўных грошай — ня робяць?».

Талстой: «Хутчэй за ўсё, з-за недахопу дзяржаўных грошай. Даведаюцца пра міні-тэрмінал, і праз Засульле ніводная машына ехаць ня будзе. Чалавек ня будзе прыносіць ані капейчыны, а яму заробак плаціць. На тэрмінале зараз ён — паўтара мільёна. Гэта тая самая нерухомасьць нашай камандна-адміністрацыйнай сыстэмы…».

Між іншым, магутныя грузавозы праходзяць непасрэдна празь вёску, пагражаючы жыцьцю тутэйшых. Таму старшыня сельсавету, спадарыня Тацьцяна Юнцэвіч, на гэты конт выказалася тут жа.

Юнцэвіч: «Зрабіць разьлік — за дзень праходзіць да 50 машын. Гэта 500 эўра, у месяц — 15 тысяч. І яны будуць езьдзіць па той дарозе, па якой трэба. Гэта вялікая небясьпека. Дзеткі малыя ідуць у садок з бацькамі, у школу. Тратуараў у нас няма! Яны і ўвечары езьдзяць, а вуліца не асьвятляецца. Хацелася б, каб ДАІ раз на тыдзень хаця б рабіла некалькі рэйдаў на гэтай дарозе…».

З гэтымі фурамі і сьмех, і сьлёзы — кажа мне мясцовая, спадарыня Галіна Сахар.

Сахар: «Як аб’яжджаюць, абрываюць нам правады. Неяк устаю зранку, чую грукат, як па мэтале. Гляджу — ідзе фура, а на ёй вялікая галіна дрэва. А жанчына старая глядзіць — машына са сьмецьцем ідзе!». (Сьмяецца.)

* * *
Ад аўтабана да Засульля іду паўзь вячысты хваёвы лес, паабапал ушчэнт завалены суччам ды ашчэпкамі дрэў — некаторыя зь іх паваленыя ўраганам. Каб прыбраць — няма ані сродкаў, ані людзей. Зазначае памянёны Іван Талстой:

Талстой: «Засталіся пэнсіянэры. Дзеці ў Менску, Стоўпцах, Дзяржынску — разьехаліся. Працаваць, нібы, ёсьць дзе, але не для спэцыялістаў. Як я радыёінжынэр — мне ня знойдзецца, хіба халтурыць — тэлевізары чыніць. Аграгарадок пабудавалі 4 гады таму. Платы пазносілі ў калгасным садзе і палову яго — таксама з умовай, што адновяць. Але воз і цяпер там. У людзей платы пазносілі — сельсавет кажа зьвяртацца ў калгас, калгас — у сельсавет. А калі адновяць, невядома. Слуга слугу, а пану трасца! Лаяцца ўжо не хапае сіл…».

Старшыня ж сельсавету Тацьцяна Юнцэвіч на сваёй тэрыторыі ніякіх праблемаў ня бачыць:

Юнцэвіч: «10 мільёнаў далі на добраўпарадкаваньне — магільнік у Ражанцы абгарадзілі. Тратуарчыкі — наша мара. І каб вуліцы асьвятляліся. На сёньняшні дзень створаны ўсе ўмовы ў аграгарадку — у нас ёсьць і амбуляторыя, школа, дзіцячы садок, дом быту, палац культуры. Шмат гурткоў — дзеці заўсёды занятыя. Палівам, вадой людзі забясьпечаныя. Я праблем ніякіх ня бачу на нашай тэрыторыі…».

Засульле яшчэ з савецкіх часоў вядомае тым, што калгас у гэтай вёсцы носіць імя паэта Каруся Каганца, які правёў тут дзіцячыя ды юнацкія гады. Да мясцовай краязнаўцы, бібліятэкаркі Галіны Сахар мяне праводзіць 64-гадовы спадар Іван Рубін, які па шляху расказвае:

Рубін: «У нас ужо не калгас, а акцыянэрнае таварыства, і ён не старшыня, а дырэктар ААТ „Каганец“. Нічога не зьмянілася — нічога! Колькі зямлі стаіць — людзі патрабуюць абкасіць хаця б ды здаць у тое ж ААТ у якасьці кармоў. А каму трэба? Во-во і Галя Сахар…».

Спадарыня Галіна апавядае не па-акадэмічнаму — пра тое, што дачулася ад засульцаў.

Сахар: «Апошні пан Крупскі быў. Мясцовы мне распавядаў, як у вайну на немцаў партызаны напалі. А тыя ўзялі 10 закладнікаў-засулінцаў. І, казалі, Крупская прыяжджала, заступілася, і іх адпусьцілі. Засульле ў Польшчы было. Тут зусім блізка да вайны праходзіла мяжа. І праз узмацняльнікі выхвалялі, як добра ў Савецкай Беларусі. Яшчэ тата мне расказваў, што во хлусілі, як у нас пяюць ды танчаць. І некаторыя пайшлі сюды „танцаваць“ — у Сыбіры датанцавалі. Бо як пераходзіць — значыць, шпіён. Аднаклясьніца расказвала, што многія былі ў коньніцы Будзённага ў грамадзянскую вайну — на здымку яе дзед сядзіць з вусамі. У 39-м коньніца праз Засульле праходзіла, казалі, многія падыходзілі, і Будзённы пазнаваў…».

Карэспандэнт: «Што-небудзь вядома пра маладыя гады Каганца?».

Сахар: «Нават цяпер ёсьць „карусікі“ — мясцовая мянушка далёкіх родных Каганца. Дарэчы, у школе ёсьць яго музэй. Сяброўка кажа — Іра „Карусік“ прыехала. Камень паставілі, што жыў тут. Яго бацьку пасьля паўстаньня Каліноўскага выслалі ў Сыбір, ён там нарадзіўся, вярнуліся, як год 10 было. Яго ж прозьвішча Казімір Кастравіцкі. А „каганец“ — плошка, напоўненая тлушчам з кноцікам — сьвяцільнік такі….».

Карэспандэнт: «Аграгарадок „сьвечку“ ў Засульлі запаліў?».

Сахар: «Асфальт паклалі — праўда, раней. Водаправод падрамантавалі — праўда, яго тут няма, маўляў, асфальт перашкаджае. А заробкі — як ва ўсіх вёсках. Во пішуць, што сярэдні заробак — мільён 100. Тады я ня ведаю, за колькі чалавек атрымлівае старшыня калгаса. На сьвінафэрме 600–700, а даяркі — у 4 раніцы вязуць — за паўмільёна мо ўлетку крыху пераскоквае. Цяпер у нас зерняток. І я хацела пахадзіць падрабіць — зерне падсыпаць, падграбаць. Дык мне сказалі — тысяч 30–35 за адну зьмену з 8 раніцы да 8 вечара! Я атрымліваю недзе 800. У гаспадарцы сабака з катамі (сьмяецца) — куры і каза. А здаваць малако нашы на лецішчы возяць — там па 9 тысяч трохлітровы слоік. І яйкі добра — дзясятак 5–6 тысяч…».

Разам з Галінай ідзем да старажылкі і проста ўсімі паважанай 67-гадовай настаўніцы, спадарыні Жыхар. Вера Мікалаеўна бляндынка, яна прамяніцца добразычлівасьцю, а таксама… адмысловым засульскім гумарам.

Жыхар: «Сьмешныя гісторыі мой бацька расказваў. Была ў нас жанчына Каробка, здатная на прымаўкі-прыбауткі. А немцы ў 43-м адступалі. Узьлезла на скляпок — а яна мудрэй за 150 кг — падняла спадніцу і „А-а, тры гады пяр…лі, Маскву не паглядзелі“. (Сьмех.) Немцы пусьцілі чаргой з аўтамата. А ў яе нарадзіўся пляменьнік. Выпілі, яна з-за стала ўздымаецца і зноў пачынае — ледзь супакоілі. Пасьля вайны мужык яе стаў землямерам. Бацька ня быў у калгасе. Прыйшоў да нас у засьценак і па самыя вуглы раз — тут садзіць ня будзеш, гумно і каня забіраем…».

Карэспандэнт: «Ад уладаў Засульле цярпела?».

Жыхар: «Цярпела. Хай сабе атрымліваю мільён. Прайшло ў гэтым месяцы 3 дні нараджэньня з падарункамі, дык я яго ня ведаю — сала не магу купіць, бо 50 тысяч кілё. А вучэньне платнае! Унук прыяжджае — 10 мільёнаў у год у БНТУ. У Бараўлянах выдаляла ў анкалёгіі радзімку — 300 тысяч,а мне трэба 6. А я начамі ня спала. У мяне сям’я была на 6 чалавек. Я купіла тры булкі — ведала, хапае на суткі. А цяпер з такімі цэнамі — гэта страшна. Было вясельле ў Брэсьце — хацелі падарыць далярамі. І ўсё — па 8 тысяч!».

Самае прэстыжнае па заробках месца працы засульцаў — сьвінагадоўчы комплекс на 3 тысячы галоў. Мэтраў за 100 ў нос б’юць гнойныя пахі. Перад уваходам жа — клюмбы з кветкамі. Тым ня менш 20-гадовая вэтурач Вера Кордан, якая толькі адбыла належныя пасьля каледжу 2 гады адпрацоўкі, задаволеная.

Кордан: «Каля 800 тысяч атрымліваю, сыходжу ў дэкрэтны адпачынак. Але, відаць, засталася б — працы няшмат…».

Я знаёмлюся з высокай, мажнай даяркай, спадарыняй Пікулай. Фізычныя дадзеныя падкрэсьліваю невыпадкова.

Пікула: «У нас у сярэднім мільён бывае. Абслугоўваю „мамаў“ галоў 50 і парасятак. Чысьцім, падсыпаем, муку возім уручную — мэханізаванага нічога няма. Самі езьдзім, самі на роварах…».

У памянёнай спадарыні Веры Жыхар нявестка таксама працуе на сьвінакомплексе.

Жыхар: «Усё ўручную вычышчай! „Зялёнку“ прывезьлі — бяры тэчку і кожны да сваіх. Ані душавой, у абед бяжыць дадому, грэе ваду, і ўвечары таксама. У Лукашэнкі была задума маладых спэцыялістаў кінуць старшынямі. І вось наш Захарчук у тэлекамэру глядзіць буйным плянам — „мільён 100 тысяч“. Ані разу мая нявестка не атрымала! З Узбэкістану запрашае, навалач зь беларусаў, што пасьпіваліся. Паштальёнка прыходзіць — „Які жах! Нашу газэты ў аградомікі. Стаіць дзяціна здаравушчая, а солі з палец на ганку — сьлізка. Кажу — зараз жа разьесьць бэтон. А ён — ха, у Беларусі шмат гарадкоў, паеду ў іншы“. Не сваё, нічога ня ўклаў. А нашым домікі не даюць. А сталі домікі развальвацца. А ты хоць калгасьнік, тут і працуеш — каштарысы такія вывешваюць! Божа — дзе ж тыя маладыя тут будуць жыць! Ужо коней няма — нічога не саджу, акрамя дзьвюх градак…».

Спадарыням Галіне Сахар ды Веры Жыхар задаю пытаньні «на засыпку» — пра будучыню вёскі і пра палітыку.

Карэспандэнт: «Што, думаеш, з Засульлем будзе?».

Сахар: «Цяпер тут ужо большасьць — дачнікі. У часы маёй маладосьці ў Засульлі было 240 дамоў і пад 900 насельніцтва. А цяпер колькі дамоў, столькі чалавек: па перапісе 2004-га — трыста. На нашай вуліцы дзіця пойдзе ў школу, 6 вучняў — а вуліца на паўтара кілямэтра. У навакольлі пачатковых школ закрылі штук пяць. А ў нас у 10 клясе засталося чалавекі чатыры…».

Карэспандэнт: «А за Лукашэнку галасавалі на выбарах?».

Жыхар: «Канечне! Бабка да мяне падыходзіць — Мікалаеўна, выкрасьлі тут, ён пэнсіі нам даў! Я за Някляева прагаласавала і дзецям загадвала. І ўсё роўна нічога не атрымалася. Ня будзе толку пры гэтай уладзе…».
Падарожжы Свабоды