Карэспандэнт расейскай «Новай газеты» вярнуўся зь менскага палону і сёньня ўпершыню распавядае пра тое, што бачыў на плошчы ў «дзень перамогі» Лукашэнкі, і пра тое, як у беларускіх турмах абыходзяцца зь людзьмі.
Журналіст «Новай газеты ў Пецярбургу» Аляксандар Астаф'еў ня ўдзельнічаў у акцыі пратэсту на плошчы перад Домам ураду ў Менску 19 сьнежня. Ён проста працаваў: размаўляў зь людзьмі, наколькі гэта ўдавалася, фатаграфаваў тое, што адбываецца. Астаф'еў трапіў у агульную мясарэзку, паколькі, як сам тлумачыць, беларускія сілавікі, брутальна разганяючы дэманстрантаў, бралі і білі ўсіх без разбору. Сам журналіст лічыць, што «адкруціўся лёгка», атрымаўшы ўсяго пару дзясяткаў удараў дубінкамі. Яго схапілі ў ноч з 19 на 20 сьнежня. Амаль трое сутак яго трымалі ў менскім сьледчым ізалятары.
Журналіст да гэтага часу ня ведае, чаму 22 сьнежня яго выпусьцілі на свабоду, так і не завяршыўшы разгляд справы ў судзе. Перад навагоднімі сьвятамі Астаф'еў змог вярнуцца ў Пецярбург і сёньня ўпершыню распавядае пра тое, што бачыў на плошчы перад Домам ўраду ў «дзень перамогі» Лукашэнкі, і пра тое, як у менскіх турмах абыходзяцца з людзьмі.
Яшчэ па яго расповедах можна меркаваць аб тым, у якіх умовах сёньня ўтрымліваюцца дзясяткі «дзекабрыстаў», у тым ліку - былыя кандыдаты ў прэзыдэнты Беларусі і ўласны карэспандэнт «Новой газеты» ў Менску Ірына Халіп.
Чорнае начное неба над плошчай, чорныя шэрагі чорных фігур у чорных бліскучых шлемах, чорныя глянцавыя дубінкі, якімі загоншчыкі б'юць па шчытах - гоняць нас у чорныя вантробы аўтазакаў. Выключаю камэру, хаваю ў чаравік флэш-карту, іду за астатнімі да закратаваных дзьвярэй фургона. Перад тым, як загнаць палоннага дубінкамі ў аўтазак, байцы спэцназу - трое-чацьвёра на аднаго – незалежна ад полу і ўзросту ахвяры з заўзятасьцю футбаліста-пачаткоўца б'юць начышчанымі да бляску «берцамі» па нагах, імкнучыся патрапіць па костцы. Яны б радыя ўдарыць вышэй, але замінаюць шчыты ў руках.
Фургон спыняецца. Сусед выглядае ў люк вэнтыляцыі: «Акрэсціна, 36, новы корпус! Гэта лепш, чым стары! У новым - цяпло ». Усе пачынаюць тэлефанаваць і адсылаць SMS, паведамляючы пра сваё месцазнаходжаньне.
Мы ў аўтазаку. Гадзіну? Дзьве? Тры? Хтосьці складае сьпіс затрыманых, паколькі родных пра тое, што здарылася, апавяшчаць ня стануць, а карыстацца мабільнікамі ў СІЗА забароняць. Больш таго, сам факт арышту і ўтрыманьня дэманстрантаў у СІЗА будзе аспрэчвацца супрацоўнікамі МУС да таго часу, пакуль улады ня вырашаць, што зь імі рабіць. У гэтых умовах любы чалавек можа ў нейкі момант проста зьнікнуць.
Сядзім і стаім па чарзе. Дзелімся ежай і пітвом. Перакідваецца жартамі, пералічваемся: 67 душ. Душна ...
«Па пяць чалавек на выхад!» Пражэктар ў вочы, стаптаны сьнег, жалезная брама, «калючка» на чорных платах, чорныя фігуры - папярэдні ператрус. Для паўнаты вобразу не хапае толькі сабак.
Чорныя цені, прыступкі, чорная дзьверы, ляск завалы, нежывое, як патухлыя вочы, сьвятло турэмнага калідора: "Рукі за сьпіну! Тварам да сьцяны! Маўчаць! Не азірацца!»
Дазволена сесьці на каменную падлогу. Хтосьці спаўзае па сьцяне і засынае. Але ў тую самую сэкунду: «Устаць! Тварам да сьцяны! Рукі за сьпіну!»
Пэрсона ў цывільным: скураная чорная куртка з дарагім футравым каўняром, злы дзіцячы тварык, манера прамовы і замашкі дваровай шпаны ... У СІЗА - як дома. Міліцыя ў яго прысутнасьці бянтэжыцца. Вялікая шышка? Задае анкетныя пытаньні. Журналісцкія «корачкі» і грамадзянства РФ яго ні кроплі не бянтэжаць: «А не х ..!!!»
За парогам СІЗА чалавек сьледам за пазбаўленьнем грамадзянскіх правоў пазбаўляецца і права быць чалавекам. Нават наведваньне сарціра - з ласкі «наглядчыка». Але «наглядчык» мае ласку у залежнасьці ад яго, «наглядчыка», настрою. Вокнаў няма - час сутак вызначаецца ступеньню руху ў калідоры. Пераводзяць на трэці паверх: дагляд, вопіс асабістых рэчаў, складаньне пратаколаў, відэа- і фотаздымка анфас, профіль і са сьпіны, дактыляскапія, выманьне шнуркоў і рамянёў. Да вечара ты падрыхтаваны для адпраўкі ў суд.
Чорнае нутро аўтазака. Сінія квадраты сутоньня ў закратаваных вокнах. «Выключыць, мля, тэлефон! Каму сказаў?!»
Палац правасудзьдзя: дзьверы, прыступкі, калідоры, дзьверы, прыступкі, бэтонны «стакан». Камэра для падсудных. Глухія жалезныя дзьверы. Нас дзевяць чалавек. Зьмяшчаемся толькі стоячы. Шышкаватыя сьцены запэцканыя крэйдай. Цяжкое паветра, цьмяная лямпа крытая пэрфараваным лістом бляхі. Сусед па камэры распавядае: «Мы былі з бацькам на плошчы. Сабраліся дадому, пайшлі да мэтро. Нас там, ля ўваходу, і ўзялі ... павалілі на сьнег ... білі ... Затым аўтазак ... СІЗА ... З інстытуту мяне цяпер сапраўды выключаць ... а я ж спэцыяльна па бацькавым профілі вучыцца пайшоў - у яго бізнэс свой. Бацька спадзяваўся, што я дапамагаць яму буду. Як вы думаеце, ці могуць яны цяпер забраць у яго бізнэс? Могуць ... А калі ўсё і забяруць - я ні пра што не шкадую! Мы правільна зрабілі. Я рады, што мы з бацькам разам выйшлі на плошчу. Гэта правільна было ... Правільна ... »
Выклікаюць па адным. Адгукацца даводзіцца штурхалём ў дзьверы, інакш ня чуюць.
Судзьдзя, сумуючы, глядзіць міма - яна ўжо зачытала абвінавачаньне: «удзельнічаў», «выкрыкваў», «не падпарадкоўваўся». Сакратар з пакрыўджаным выглядам склала ручкі і нічога ня піша. Ім ня важна, што ты кажаш, яны прафэсіяналы, іх не цікавіць самадзейнасьць.
Справа адпраўлена на дапрацоўку. Сьвеціць ад 10 да 15 сутак. На судзейскім блянку пішу: "Абвяшчаю галадоўку! Копію пратакола атрымаў». Заўтра я даведваюся з «дапрацаванага» пратакола, што менавіта я крычаў на плошчы «Далоў!».
Пажылая спадарожніца ў аўтазаку - па дарозе з суду ў СІЗА: «Выпусьціце мяне неадкладна! Мне ўжо прысудзілі штраф! Вы ня маеце права мяне даўжэй трымаць пад замком! » «Бабка! Говори по-человечески! Я не знаю, что ты там говоришь!» - « Не! Гэта ты кажы, як сьлед! Я па-твойму не разумею! Выпусьці! Гэта я табе кажу! Паразіт гэткі!»
У адсек, разьлічаны на адзінаццаць чалавек, пад жарцікі нас запіхваюць дваццаць шэсьць. На тых, хто ўнізе, ляжаць і сядзяць па двое, па трое. Кісларод праз хвіліну-другую канчаецца. Мы задыхаемся. У некага пачынаецца прыступ кляўстрафобіі.
Колькі гэта доўжылася: дзесяць хвілін, дваццаць, паўгадзіны? Ня ведаю, што іх прымусіла адчыніць дзьверы і выпусьціць нас на паветра, - што заўгодна, але толькі ня нашы крыкі.
Вада скончылася. З чыстай міласэрнасьці нам дазваляюць есьці сьнег. Калі няма плястыкавай бутэлькі, піць давядзецца не часьцей, чым наведваць прыбіральню, - два-тры разы за суткі. Выгадней абвясьціць галадоўку. Адзіная складанасьць - растлумачыць людзям у пагонах, якія сьмяюцца ў адказ, што ты сур'езна. Камічнасьць сытуацыі ў тым, што ніхто нікога карміць і не зьбіраецца. Мы яшчэ не на балянсе - «пасадачных» месцаў няма.
У пляме рэдзенькага сьвятла ля зачыненых дзьвярэй СІЗА два куртатыя шэрагі палонных пахістваюцца ад наскокаў ветру. Здаецца, гэта арыштанткі, толкам не разабраць - цёмна і завея. Побач прасторны аўтобус спэцназу - мяккае сьвятло салёна выпраменьвае цяпло і ўтульнасьць. Пасярод гэтай раскошы, разваліўшыся ў мяккім крэсьле, з апэтытам перакусвае баец. Мы тоўпімся каля дзьвярэй аўтазака, наш канваір, радавы МУС Рэспублікі Беларусь, з ціхай зайздрасьцю і некаторай асьцярогай пазірае ў бок спэцназаўскага Эдэма і бурчыць у тэлефон: "Не. Нічога разаграваць ня трэба. Сёньня ўжо не прыйду. <...> Ды ўсё з ворагамі народу мучымся, з-за іх другія суткі ні пажраць, ні паспаць ... »
Да раніцы «засяляюць» у СІЗА. Спальных месцаў і коўдраў менш, чым пастаяльцаў. Разьмяшчаемся хто як: на лавах, на сталах, па чацьвёра на здвоеныя ложкі. Але ні гэта, ні назойлівае сьвятло не перашкодзяць доўгачаканаму сну. Доўга спаць не давядзецца: некалькі разоў за ноч пад бразгат клямкі і засавак нас будуць падымаць на ногі то для перапісу, то для пераклічкі. Твары турэмшчыкаў сур'ёзныя і поўныя ўсьведамленьня ўсёй важнасьці гэтых дзеяньняў.
А шостай раніцы - гімн Беларусі (ён жа - гімн БССР). Спаць больш не дадуць. З крана - хляраванай вада, з рэпрадуктара - пераможная прамова Лукашэнкі. Калі заканчваецца перадавіца аб дасягненьнях рэспублікі, са скрыгатам і вухканьнем расчыняюцца дзьверы: «Устаць! На выхад па адным!»
Наступны дзень падобны да папярэдняга: «Тварам да сьцяны!", "З рэчамі на выхад!» Дарога ў суд. Другое слуханьне заканчваецца гэтак сама, як першае: «Справа вяртаецца ў УУС Савецкае на дапрацоўку». З той толькі розьніцай, што цяпер я адзін. Усіх маіх сукамэрнікаў «засудзілі» зь першай спробы - ад 6 да 15 сутак арышту.
Дзень завяршаецца ў УУС. Людзі ў цывільным. Допыт. Назад у СІЗА. Ноч у адзіночнай камэры. Раніцай - зноў Палац правасудзьдзя. Там замест трэцяга слуханьня мне раптам вяртаюць асабістыя рэчы і пашпарт, завозяць на чыгуначны вакзал і паведамляюць, што я вольны ...
Свабода. Вакзал. Фотакамэра і флэшка з рэпартажам пры мне. Здавалася б, кропка! Але я стаўлю ў гэтай гісторыі коску, таму што сьвечкі - дзясяткі, сотні запаленых сьвечак - каля жалезнай брамы СІЗА дораць надзею, што хутка нашы таварышы - беларусы і рускія - выйдуць на волю, і я буду здымаць гэты выхад. Мне як раз не хапае фінальнай фатаграфіі.
