"Ин шурӯи фасли нав дар дӯстии деринаи мост." Раиси Кумисюни Аврупо нишасти аввали сарони Осиёи Марказӣ ва Иттиҳоди Аврупоро дар шаҳри Самарқанд чунин хулоса кард. Нишаст дар рӯзҳои 3 ва 4-уми апрел гузашт.
Урсула фон дер Лейен дар изҳороте гуфт, "Осиёи Марказӣ шарики баргузидаи мост. Имрӯз шарикии стратегии навро оғоз кардем. Ин маънои онро дорад, ки мо метавонем ба ҳамдигар такя кунем."
Пас аз каме печидагии равобит бо Амрико ва ҷорӣ шудани боҷи содиротӣ, Иттиҳоди Аврупо Осиёи Марказиро минтақаи "қобили эътимод" медонад. Брюссел дар нишасти Самарқанд бастаи нави сармоягузории 12 миллиард доллариро дар доираи ташаббуси Global Gateway ё Дарвозаи ҷаҳонӣ барои Осиёи Марказӣ эълон кард.
Раиси Кумисюни Аврупо чаҳор бартарии онро чунин баршумурд: "Аввал, роҳу нақлиёт. Дуюм, иқлим, энержӣ ва об. Мо барои ҳифзи амнияти обу энержии минтақа сарбандҳои азимеро ба мисли “Роғун” (Тоҷикистон) ва “Қамбарота” (Қирғизистон) бунёд мекунем. Сеюм, барои расондани интернет тавассути моҳвораҳои худ ба минтақаҳои дурдасти минтақа ҳамкорӣ мекунем. Дар ниҳоят, ашёи хоми муҳим. Осиёи Марказӣ бахши назарраси захираҳои ҷаҳониро дорост. Аврупо мехоҳад, пешниҳоди одилона, пешниҳоди вижа кунад."
Аммо ҳоло истихроҷ ва коркарди бештари маводи хоми ҳаётии минтақа дар дасти Чин аст.
Шавкат Мирзиёев, раисҷумҳури Узбекистон, ки нишаст бо мудирияти ӯ баргузор шуд, аз раҳбарони ниҳодҳои сиёсиву иқтисодии Иттиҳоди Аврупо барои пуштибонияшон аз равандҳои ҳамгироӣ ва рушди босубот дар минтақа ситоиш кард. Вай гуфт, дар худи минтақа шароит барои ҳамкорӣ мусоид шудааст.
“7-8 сол пеш ҳеч замина барои ҳамкорӣ вуҷуд надошт, марзҳо миёни баъзе аз кишварҳои алоҳида баста буд. На савдо буд ва на боркашонӣ, на тиҷорат буд ва на додугирифтҳои башардӯстона. Робитаҳо ба содагӣ ях зада буданд,” – афзуд ӯ.
Дар баробари раҳбарони дигари Осиёи Марказӣ Эмомалӣ Раҳмон, раисҷумҳури Тоҷикистон низ дар нишаст гуфт, “мо ҳадаф дорем, содироти маҳсулотро ба бозорҳои Аврупо, аз ҷумла тавассути истифодаи имтиёзҳои тиҷоратӣ ба ҳамдигар боз ҳам густариш диҳем”.
“ИА аз Русия ва Чин пеш гузашт”
Муҳаммад Шамсиддинов, коршиноси равобити байнулмилал аз Тоҷикистон, ба ояндаи ин ҳамкориҳои минтақаӣ назари нек дорад: “Бисёриҳо вақте дар бораи нуфузи кишварҳо ҳарф мезананд, танҳо аз Русияву Чин ёд мекунанд. Иттиҳоди Аврупо дар бахши иқтисодӣ аз ин ду кишвар пеш гузашт. Иттиҳоди Аврупо дар соли 2022 Русияро гузашта, шарики дувуми иқтисодии Осиёи Марказӣ шуд.”
Таҳллигар Қосими Бекмуҳаммад бар ин аст, ки Русия алоқаманди он нест, ки кишварҳои Осиёи Марказӣ бо рақибони геополитикии он равобити наздики сиёсиву иқтисодӣ, амниятӣ ва дар бахшҳои дигар дошта бошанд.
“Масалан, Чин бо тавони молӣ ва сармоягузориҳое, ки дар Осиёи Марказӣ анҷом додааст, фикр намекунам, аз тавсеаи равобити кишварҳои минтақа бо Иттиҳоди Аврупо нороҳатии зиёде эҳсос бикунад. Тайи беш аз як даҳаи гузашта Чин дар чорчӯби тарҳи “Як камарбанд, як роҳ” беш аз як триллион доллар сармоягузорӣ кардааст. Агар мо стратегияи нави Иттиҳоди Аврупо таваҷҷӯҳ кунем, то соли 2027 куллан ҳудуди 300 миллиард доллар сармоягузориро дар назар гирифтааст,” – шарҳ дод ӯ.
Дар ду-се соли охир, пас аз дубора ба қудрат расидани “Толибон” дар Афғонистон ва ҳамлаи Русия ба Украина таваҷҷуҳи қудратҳо ва кишварҳои гуногун ба Осиёи Марказӣ зиёд шудааст. Аз ҷумла, нишасти "5+1" миёни панҷ кишвари минтақа ва Амрико, Ҷопон, Куриёи Ҷанубӣ, Арабистони Саудӣ, Ҳинд ва кишварҳои дигар.
Раҳбарони кишварҳои Осиёи Марказӣ ин шароитро фурсати хубе барои рушди кишварҳои худ медонанд. Дар ҳоли ҳозир гардиши молу коло миёни Осиёи Марказӣ ва Иттиҳоди Аврупо беш аз 60 миллиард долларро ташкил медиҳад. Ду ҷониб мехоҳанд, дар чанд соли оянда онро ба 100 миллиард доллар бирасонанд.
Ҳарчанд Осиёи Марказӣ як минтақаи саршор аз маъданҳо ва захираҳои зеризаминӣ аст, то кунун ҳокимони ин кишварҳо борҳо аз сӯйи ниҳодҳои гуногуни Иттиҳоди Аврупо барои низомҳои худкома, саркӯби мухолифон, дигарандешон ва расонаҳову озодии баён, ҳамчунин интихоботҳои ғайридемкоратӣ танқид шудаанд.
Дар нишасти Самарқанд таъкидҳо бештар рӯйи манофеи иқтисодиву тиҷоратӣ ва дастёбӣ ба сарватҳои зеризаминӣ сурат гирифт. Дар эъломияи муштарак танҳо ба ҳамкорӣ дар бахши амнияту демократия, пешгирӣ аз давр задани таҳримҳо ва эҳтиром ба истиқлолу соҳибихтиёрӣ ва волоияти қонуну озодиҳои бунёдӣ ишора шудааст.
