Шаҳри Самарқанд. Рӯзҳои 3 ва 4-уми апрел. Нишасти аввалини сарони Осиёи Марказӣ ва Иттиҳоди Аврупо. Бар асоси пешнависи ҳуҷҷате, ки Радиои Озодӣ дид, Аврупо сармоягузориҳои навро дар минтақа дар назар дорад ва ҳадафаш ҳарчи зичтар кардани робитаи Брюссел бо Тоҷикистон ва ҳамсояҳояш аст.
“Мо бори дигар уҳдадории худро барои ҳамкории бештар дар шароити тағйирёбандаи ҷаҳон ва минтақа тасдиқ карда, тасмим гирифтем, ки муносибатҳои Иттиҳоди Аврупо ва Осиёи Марказиро ба шарикии стратегӣ расонем,” - гуфта шудааст дар тарҳи эъломияе дар мавриди нишасти 3 ва 4-уми апрел.
Ин тарҳ, ки метавонад дигар шавад, ба ҷуз аз таҳкими муносибатҳои сиёсӣ байни Брюссел ва Осиёи Марказӣ, ҳамкориҳои густурдаро дар бахши мудирияти об ва маъданҳои муҳим низ пешбинӣ мекунад. Тавре дар ҳуҷҷат зикр шудааст, Иттиҳоди иборат аз 27 кишвар як баста ташаббусҳоро барои Осиёи Марказӣ дар доираи Gateway Global оғоз кардааст. Нақшае аз соли 2021, ки ҳамчун “алтернатива” ба тарҳи “Як камрбанд – як роҳ”-и Чин номбар мешавад.
Бахши калидии Gateway Global дар Осиёи Марказӣ Долони нақлиётии Транс-Каспий мебошад, ки бо номи “Долони Миёна” низ маъруф аст. Роҳи 6500-километрӣ Чинро тавассути Осиёи Марказӣ ва Қафқоз ба Аврупо мепайвандад. Бидуни гузаштан аз Русия. Дар ҳуҷҷати Иттиҳоди Аврупо гуфта шудааст, ки масир боз ҳам васеъ карда хоҳад шуд.
Чаро ИА мехоҳад робитаашро бо ОМ густариш диҳад?
Нишасти Самарқанд барои Иттиҳоди Аврупо як марҳилаи сарнавиштсоз аст. Аврупо мехоҳад, мавқеашро дар минтақа тақвият бахшад. Дар ҳоле ки ҳамлаи Русия ба Украина дар соли 2022 тавозуни геополитикиро дар Осиёи Марказӣ тағйир дод ва ҳузури иқтисодии Чин минтақаро бо Пекин наздиктар кардааст.
Таҳлилгарон мегӯянд, дар мавриди таваҷҷуҳи Иттиҳоди Аврупо ба Осиёи Марказӣ ҳанӯз суолҳо зиёданд. Темур Умаров, корманди Маркази Карнеги дар Берлин, ба Радиои Озодӣ гуфт, “Осиёи Марказӣ ҳузури бештари Иттиҳоди Аврупоро мехоҳад, аммо раҳбарони минтақа интизориҳои зиёд надоранд.”
“То ҳол Иттиҳоди Аврупо пули кофӣ нагузоштааст, то онҳо фикр кунанд, ки Аврупо метавонад бозигари сеюм бошад ва ба Осиёи Марказӣ имкон медиҳад, ки ба Русия ва Чин камтар такя занад,” – афзуд ӯ.
Сарони кишварҳои ғарбӣ аз соли 2023 ба ин сӯ ба Осиёи Марказӣ равуо мекунанд. Онҳо мехоҳанд, аз равзанаи сиёсӣ ва иқтисодие, ки пас аз ҳамлаи Русия ба Украина дар минтақа боз мондааст, истифода кунанд. Ҳукуматҳои Осиёи Марказӣ дар ҳоле ки робитаҳои қавии худро бо Маскав нигоҳ доштанд, ҳамзамон талошҳои худро барои дигаргун кардани муносибатҳояшон бо кишварҳои дигар суръат бахшидаанд.
Дар натиҷа, дар солҳои охир баъзе аз кишварҳои аврупоӣ, аз ҷумла Фаронса ва Олмон, пешравиҳои зиёде ба даст оварданд. Туркия, Имороти Муттаҳидаи Араб ва давлатҳои дигари Ховари Миёна низ ҳузури худро афзуданд.
Аммо пешравиҳои аз ҳама бештарро Чин соҳиб шудааст. Пекин худро ҳамчун шарики тиҷоратӣ ва сармоягузори бузурги хориҷӣ барои Осиёи Марказӣ муаррифӣ кард. Дар соли 2024 нишасти таърихии раисҷумҳури Чин, Сӣ Ҷинпин ва ҳамтоёни минтақаии ӯ баргузор гардид. Додугирифти давлатҳои Осиёи Марказӣ ва Чин, ки бузургтарин шарики тиҷоратии онҳост, дар солҳои охир афзоиш ёфта, дар соли 2024 ба ҳисоби рекордии 94,8 миллиард доллар расид.
Иттиҳоди Аврупо бо 27 кишвари узв бузургтарин сармоягузори хориҷӣ дар Осиёи Марказӣ мебошад. Иттиҳоди Аврупо ва панҷ кишвари минтақа дар соли 2023 харитаи роҳро барои густариши робитаҳояшон имзо карданд. Дар пайи он дар соли 2024 нишасти сармоягузорон баргузор шуд. Иттиҳоди Аврупо ваъда дод, ки ба роҳи тиҷоратии “Долони Миёна” 10 миллиард евро (10,8 миллиард доллар) сарф мекунад.
Оё Global Gateway метавонад бо Чин рақобат кунад?
Майли афзояндаи Иттиҳоди Аврупо ба Осиёи Марказӣ то ҳадде аз ниёзи ин қора ба таъмини манобеи нави энержӣ ва маводи маъдании муҳим об мехӯрад. Кумак барои танаввуъ бахшидан ба минтақа, ки даҳсолаҳо боз аз Маскав вобаста аст, аз ҳадафҳои дигар будааст.
Дар маркази ин эҳтиёҷот рушди “Долони Миёна” ва ҷиддитар кардани нақшаи Gateway Global меистанд. Мари Дюмулен, мудири барномаҳои Шӯрои Аврупо дар умури робитаҳои хориҷӣ, ба Радиои Озодӣ гуфт, “кишварҳои Осиёи Марказӣ бояд аз ташаббуси Global Gateway баҳра баранд, аммо лоиҳаҳои мушаххас кунд пеш мераванд ва чандон намоён нестанд.”
“Долони Миёна” пас аз ҷанги Русия дар Украина сармоягузориҳои навро ҷалб кард ва интиқоли борро тавассути обу замин ва роҳи оҳан афзоиш дод. Дар ҳоле ки солҳо ба сабаби зиёдии харҷ ва душвориҳои марзӣ аз он парҳез мекарданд.
Дар ҳар сурат, ин роҳ то ҳол бо иқтидори маҳдуд кор мекунад ва ба ба далели набудани инфрасохтор бо душворӣ рӯ ба рӯст. Ин вазъ имкон намедиҳад, ки “Долони Миёна” ба роҳи анъанавӣ, ки молҳоро аз Чин ба воситаи Русия ба Аврупо мебарад, “алтернатива” гардад.
Нишасти Иттиҳоди Аврупо ва Осиёи Марказӣ дар Самарқанд мехоҳад ба ин ташаббусҳо такони нав бахшад. Ҷейкоб Марделл, муаллифи гузориши нав дар бораи ояндаи Gateway Global, мегӯяд, барномаи зерсохтории Иттиҳоди Аврупо ба Брюссел имкон медиҳад, ки дар Осиёи Марказӣ як бозигари намоён шавад. Ба мисли он ки “Як камарбанд - як роҳ” ба Чин имкон дод, ҳамчун сармоягузор густариш ёбад ва имкониятҳои навро барои тиҷорати Чин фароҳам оварад.
Марделл ба Радиои Озодӣ гуфт: “Шояд Global Gateway як посухи мустақим ба тарҳи “Як камарбанд - як роҳ” набошад, аммо посух ба муҳити тағйирёфтаест, ки ин тарҳ онро ба вуҷуд овард. Ҳоло Иттиҳоди Аврупо имкон дорад, ки вокуниш нишон диҳад.”
