د لاسرسۍ وړ لېنکونه

تازه خبر
چهارشنبه ۱۶ لړم ۱۴۰۳ کابل ۰۴:۰۹

ځانګړی راپور

نن د سپټمبر ۱۱مه په امريکا کې دننه پر ځینو اهدافو د القاعده شبکې د تروریستي بریدونو ۲۳مه کالیزه ده. په دغو بریدونو کې دوه نړیوال سوداګریز مرکزونه او د امریکا دفاع وزارت ته څېرمه یوه ودانۍ په نښه شوې وې.
نن د سپټمبر ۱۱مه په امريکا کې دننه پر ځینو اهدافو د القاعده شبکې د تروریستي بریدونو ۲۳مه کالیزه ده. په دغو بریدونو کې دوه نړیوال سوداګریز مرکزونه او د امریکا دفاع وزارت ته څېرمه یوه ودانۍ په نښه شوې وې.

نن د سپټمبر ۱۱مه، پر امریکا د القاعده شبکې د خونړیو ترهګریزو بریدونو درویشت کاله پوره شول.

د ۲۰۰۱ کال د سپټمبر ۱۱مه، هغه ورځ چې د القاعده شبکې غړو په امریکا کې څلور الوتکې یرغملې او د وسلې په توګه یې خونړي بریدونه پرې وکړل.

برید کوونکو دوه الوتکې په وقفه‌یې ډول په نیویارک کې د امریکا د نړیوالې سوداګرۍ له اسمان‌څکو برجونو سره وجنګولې.

حمله کوونکو درېیمه الوتکه په واشنګټن کې د دفاع وزارت له ودانۍ سره ټکر کړه او څلورمه یرغمل شوې الوتکه پنسلوانیا کې کوم هدف ته له رسېدو مخکې په یوه کرونده کې ولوېده.

"القاعده دا مهال په افغانستان کې د ستراتېژیکې خاموشۍ په حالت کې ده، نه‌غواړي چې طالبانو ته سرخوږی پیدا کړي.
علي احمد جلالي

د القاعده شبکې په دغو ترهګریزو بریدونو کې ۲۹۷۷ کسان ووژل شول، چې د امریکا د هغه وخت ولسمشر جورج بوش د بریدونو د څېړنو او له عاملانو سره یې د حساب کتاب ټټر وواهه.

پر امریکا له دغو خونړیو بریدونو نژدې میاشت وروسته متحده‌ایالتونو پر افغانستان بریدونه پيل کړل، د طالبانو رژیم یې نسکور کړ او د نړیوال ایتلاف په چوکاټ کې یې خپل لسګونه زره سرتیري افغانستان ته ولېږل.

دا چې پر امریکا د القاعده شبکې له بریدونو وروسته اوس القاعده شبکه سیمه او افغانستان کې په څه وضعیت کې ده، د چارو کتوونکي یې په اړه بېلابېل نظرونه لري.

د واشنګټن د ملي دفاع په پوهنتون کې استاد علي احمد جلالي وایي، القاعده دا مهال د ستراتېژیکې چوپتیا په حال کې ده، خو په وینا یې افغانستان کې د طالبانو حکومت ورته فضا ډاډمنه کړې ده.

نوموړی وايي: "القاعده دا مهال په افغانستان کې د ستراتېژیکې خاموشۍ په حالت کې ده، نه‌غواړي چې طالبانو ته سرخوږی پیدا کړي. فقط خپلو فعالیتونو او دې ته خوشاله دي چې طالبانو ځای ورکړی دی، هڅه کوي چې اینده کې خپل فعالیت راټول او تقویه کړي. په ملګروملتونو او نورو ځایونو کې استخباراتي ډلې وایي، چې القاعده فعلاً د ځان د سمبالولو لپاره له یوې مرحلې نه تېرېږي."

د دفاعي چارو شنونکی او د امریکا په ملي دفاع پوهنتون کې استاد علي احمد جلالي
د دفاعي چارو شنونکی او د امریکا په ملي دفاع پوهنتون کې استاد علي احمد جلالي

امریکا د القاعده شبکې او نورو ترهګرو ډلو د ځپنې په هدف په افغانستان کې شل کاله جګړه وکړه، چې د خپل تاریخ اوږده جګړه یې وه، خو د القاعده بنسټ ایښودونکی چې د طالبانو لومړني حکومت پنا ورکړې وه، د ۲۰۱۱ کال د مې په دویمه اسلام‌اباد ته نژدې په ایبټ‌اباد کې وواژه.

"دا وخت القاعده یو ایډیولوژیکي یا نظریاتي وجود لري، ځینې کسان ممکن په پټه د دوی ملاتړ وکړي، عملیاتي قوت یې یا له‌منځه تللی دی
سميع يوسفزی

خبریال او د چارو شنونکی سمیع یوسفزی وایي، د اسامه وژل کېدو او بیا د ۲۰۲۲ کال د جولای په دېرشمه په کابل کې د القاعده د بل مشر ایمن‌ الظواهري وژلو دغه شبکه د ده په ټکو په ظاهره له پښو او عملیاتي قوته وغورځوله.

ښاغلي یوسفزي ازادي راډیو ته وویل، دا مهال د فلسطین ځینې خواخوږي هېوادونه له القاعده شبکې سره مرسته کوي او په وینا یې په غزه کې د اسراییل جګړې او زورزیاتي القاعده ته د نورو جنګیالیو د جذب فرصت برابر کړی دی.

هغه وايي: "دا وخت القاعده یو ایډیولوژیکي یا نظریاتي وجود لري، ځینې کسان ممکن په پټه د دوی ملاتړ وکړي، عملیاتي قوت یې یا له‌منځه تللی دی، یا د دوی پالیسي داسې ده چې دا مهال یې ځانونه خاموش نیولي دي، خو زه فکر کوم دا اوس چې څه په فلسطین کې پېښېږي د اسراییلو له‌خوا او کوم ظلمونه چې کېږي او امریکا یې ملاتړ کوي، دا به یوځل بیا القاعده ته فرصت ورکړي چې ډېر هغه خلک ورته جذب شي چې غواړي په امریکا یا غرب خپل ایډیولوژیکي بړاس وباسي یا غچ واخلي."

د امریکا د کانګرس د یوې څېړنې له‌مخې القاعده شبکه په ۱۹۸۸کال کې د اسامه بن لادن له‌خوا جوړه شوه، چې غړي یې عربان او هغه جنګیالي و چې افغانستان کې يې د پخواني شوروي له سرو لښکرو سره مبارزه کوله.

د القاعده شبکې د جوړېدو هدف هغه مهال د نړۍ په شخړو او جګړو کې د اسلامپالو ډلو او اسلامي نظریو پلوی بلل شوی و.

د القاعده شبکې پخوانی مشر اسامه بن لادن
د القاعده شبکې پخوانی مشر اسامه بن لادن

د تېرې اګست میاشتې په وروستیو کې د افغانستان لپاره د پاکستان ځانګړي استازي اصف دراني وویل، له افغانستانه بیا د سپټمبر د ۱۱مې پېښې ته ورته برید ګواښ موجود دی.

هغه مهال د طالبانو د بهرنیو چارور وزارت د ښاغلي دراني دغه ادعا رد کړه او وې ویل، برعکس له پاکستانه د بریدونو خطر موجود دی.

د منځني ختیځ د چارو کتونکی ډاکټر عبیدالله برهاني وایي، د سیمې یوشمېر هېوادونو په لوی لاس هڅه کوي افغانستان نارامه وښيي او په خبره یې، امریکا خپله پر افغانستان او سیمه څارنه لري او د ځان په وړاندې هر ډول احتمالي ګواښ دفع کولای شي.

نوموړی وايي: "ځینې طرفونه د خپلو سیاسي اهدافو لپاره وایي، چې افغانستان کې القاعده ځای پر ځای شوې ده او نورې ډلې ټپلې دي، اما د امریکا متحده‌ایالتونو په یوه شکل غواړي ووایي، چې داسې کوم څه نه‌شته، البته په هغه شکل چې خلک ورته اندېښنې لري. دوی( امریکا) له اوسني حاکم نظام سره په امنیتي مسئلو کې خبرې کوي او خپله د افغانستان او سیمې پر فضا څارنه کوي، کشفي الوتکې يې ځي راځي او منطقه څاري."

تر دې وړاندې خپله امریکایي چارواکو هم ویلي، چې په افغانستان کې د القاعده او نورو ترهګریزو ډلو فعالیت له لرې څاري او اجازه نه ورکوي چې دغه شبکه یوځل بیا نړۍ وګواښي.

که څه هم القاعده شبکې د الظواهري د مرګ تر اعلان وروسته په رسمي ډول نه‌دي ویلي چې دغه ډله څوک رهبري کوي، خو ملګروملتونو د ۲۰۲۳م کال په فبرورۍ کې وویل چې سیف العدل د دغې شبکې داسې مشر دی چې کوم سیال نه‌لري.

د امریکا د بهرنیو چارو وزارت وایي، مصری تبعه سیف العدل دا مهال په ایران کې پټ دی او دوی یې پر سر لس میلیونه ډالره جایزه هم ایښې ده.

د طالبانو یوه لوړپوړي غړي څه موده وړاندې د نوم نه ښودو په شرط ازادي راډیو ته وویل، چې دا مهال په افغانستان کې د القاعده حضور ته اړتیا نه‌شته او په خبره یې د القاعده هغه غړي چې پخوا افغانستان کې و، اوس متواري او خپلو هېوادونو ته تللي دي.

خو د ملګروملتونو امنیت شورا د تېرې فبرورۍ میاشتې په وروستیو کې وویل، القاعده شبکې په افغانستان د روزنې اته مرکزونه جوړي کړي او د دې شبکې جګپوړي چارواکي لا هم په‌دې هېواد کې شته.

د ملګروملتونو امنیت شورا په افغانستان کې د طالبانو حکومت له القاعده شبکې سره په نژدې اړیکو تورن کړی او په یو راپور کې یې ادعا کړې چې دغې شبکې د افغانستان په څو ولایتونو کې روزنیز مرکزونه او تاسیسات جوړ کړي دي.

غزني، لغمان، پروان، ارزګان هغه ولایتونه یاد شوي چې د راپور په ټکو القاعده شبکې په‌کې څلور روزنیز مرکزونه جوړ کړي دي.

امنیت شورا ویلي، چې القاعده شبکه په پنجشېر کې د وسلو زېرمې او دغه شان په کابل، هلمند، هرات او فراه کې تاسیسات جوړ کړي.

انځور - ارشيف
انځور - ارشيف

د یوشمېر طالب قومندانانو او ټیټ‌پوړو طالبانو له‌خوا متعدد ودونه، د مخنیوي له فرمانونو سره - سره دوام لري.

د راپورونو پر بنسټ د غور په پسابند ولسوالۍ کې یوشمېر وسله‌وال کسان چې په‌کې طالب وسله‌وال بریښي، یوه نجلۍ په زور له یوه کوره باسي.

د طالبانو ویاند ذبیح‌الله مجاهد ویلي، شخړه د دوو کورنیو ترمنځ د ولور پر سر رامنځته شوې او په وینا یې پېښه کې دخیل طالب وسله‌وال نیول شوي دي.

دا پېښه که څه هم د څو میاشتو مخکې ده، خو د افغانستان د ښځو یوې فعالې چې دا مهال هم په یوه کلیوالي سیمه کې ژوند کوي ازادي راډیو ته د ورته پېښو د دوام یادونه وکړه.

موږ د امنیتي ملحوظاتو له کبله د دغې مېرمنې نوم نه اخلو او د هغې غږ مو هم بدل کړی دی.

دغې فعالې ازادي راډیو ته وویل، د یوشمېر طالبانو د دویمو، درېیمو یا څلورمو ودونو هدف تر ډېره هغه نجونې وي چې لوستي وي، خو دا مهال پر ښونځیو او پوهنتونونو د بندیز له کبله په کور ناستې دي.

"په رڼو سترګو یې خپله وینم، دغه کوم تحصیل کرده نجونې چې دي، ټولې قرباني شوې، ځکه د دوی فامیلونه تهدیدوي چې که دا لور دې ماته رانه‌کړې، زه تا وژنم

ياده مېرمن وايي: "په رڼو سترګو یې خپله وینم، دغه کوم تحصیل کرده نجونې چې دي، ټولې قرباني شوې، ځکه د دوی فامیلونه تهدیدوي چې که دا لور دې ماته رانه‌کړې، زه تا وژنم، یا دې زوی تروروم، یا دې لور تروروم، یا که د چا پلار یا مېرمن وظیفه لري، هغوی ته اخطارونه ورکول کېږي چې که ته دې دا لور موږ ته را نه‌کړې، زه تا له وظیفې برطرفه کوم، یا دا کوم او هغه کوم، سل ډوله اخطارونه ورکوي، زیاتره تعلیم یافته نجونې د دې قرباني شوې چې اوس له طالبانو سره ودونه کوي."

ازادي راډیو څو داسې نجونې پيدا کړې چې له ټیټ‌پوړو یا لوړپوړو طالب مسولانو سره یې ودونه کړي، خو دغو نجونو له ویرې خبرو کولو ته زړه ښه نه‌کړ.

د ښځو یوه بله فعاله او د پخواني جمهوري نظام پر مهال یوه څارنواله ماریا ساپۍ وایي، طالبانو په پراخ ډول د متعددو ودونو په برخه کې د خپل مشر فرمان مات کړی دی.

نوموړې ازادي راډيو ته وويل: "طالبان قانون وضع کوي، خو خپله یې بیا د همدې قانون په ضد کړنې ترسره کوي، دوی ښځه د یوې وسیلې په توګه پېژني او استفاده ترې کوي، دوی ته دا جوته نه‌ده چې ښځه انسان ده، ښځه مور، خور او مېرمن ده او ماشومان روزي."

یوشمېر ټولنپوهان په ټولنه کې حاکمه بې‌وزلي او بې‌کاري هم د متعددو ودونو یوه زمینه یادوي او وایي، ګڼ شمېر کسان د اقتصادي ستونزو له کبله مجبوریږي چې خپلې لوڼې په بنو ورکړي.
یوشمېر ټولنپوهان په ټولنه کې حاکمه بې‌وزلي او بې‌کاري هم د متعددو ودونو یوه زمینه یادوي او وایي، ګڼ شمېر کسان د اقتصادي ستونزو له کبله مجبوریږي چې خپلې لوڼې په بنو ورکړي.

طالبانو هم واک ته له بیا رسېدو وروسته د یوشمېر فرمانونو په وسیله د دغې ستونزۍ د هوارۍ هڅه وکړه.

د طالبانو ویاند ذبیح‌الله مجاهد وایي، په افغاني ټولنه کې ۷۵ سلنه نجونې او کونډې د نکاح پر مهال اختیار نه‌لري، هغوی بدو کې ورکول کېږي او د میراث حق یې هم نه ورکول کېږي.

مجاهد وایي، همدې ستونزو ته په پام د دوی مشر وپتېیله چې په بدو کې د نجونو د ورکړې د مخنیوي، ښځو ته د میراث د حق او د طالبانو له‌خوا د متعددو (غیر ضروري) ودونو د مخنیوي جلا -جلا فرمانونه ورکړي.

د طالبانو مشر ملا هبت‌الله اخندزاده واک ته د طالبانو له بیا رسېدو شاوخوا ۷میاشتې مخکې (د ۲۰۲۱ کال د جنورۍ په نیمایي کې) په یوه فرمان کې له خپلو غړو وغوښتل چې متعدد ودونه دې نه کوي، ځکه چې په وینا یې د مخالفانو د انتقاد ګوته ورګرځي.

نوموړي د ۲۰۲۲ کال په مې میاشت کې بیا په‌دې اړه فرمان ورکړ او خپل غړي یې (له غیر ضروري متعددو او په ډېرو لګښتونو سره) له ودونو منع کړل.

هبت‌الله اخندزاده دغه فرمان داسې مهال صادر کړ، چې واک ته د طالبانو له رسېدو وروسته یوشمېر طالبانو دویمو ودونو ته مخه کړه او د ځينو د ودونو جنجالي کیسې او نانندرۍ ټولنیزو رسنیو ته هم راووتې.

په‌دې ډله کې له الهه نومې نجلۍ سره د طالبانو د کورنیو چارو د پخواني ویاند سعید خوستي د دویم واده لانجمنه کیسه د یوې بېلګې په توګه یادولی شو، چې هغه خپله د ۲۰۲۲ کال په اګست کې دا نکاح تایید، خو رسنیو ته یې وویل چې پرې پښېمانه دی او الهه یې بېرته طلاقه کړې ده.

دغه راز په تېر پسرلي کې د طالبانو د یوه بل مشهور قومندان حمید خراساني د څلورم واده د ورا د کتار ټولنیزې رسنۍ بوختې ساتلې وې.

د خراساني د دغه واده د ورا په کاروان کې ګڼو دولتي موټرو ګډون درلود او د یوشمېر په پیلټونو هم د خراساني نوم لیکل شوی و.

تر دې پیښې وروسته د طالبانو د مرکزي حکومت او خراساني ترمنځ اړیکې خرابې او ان تر دې چې خراساني خپله وسله پر ځمکه کېښوده او وې ویل، هجرت ته اړ شوی، خو د راپورونو له‌مخې دا اړیکې بېرته جوړې او خراساني خپلې دندې ته دوام ورکړی دی.

پوښتنه دا ده چې د متعددو ودونو د مخنیوي په برخه کې د طالبانو د مشر فرمانونه د هغه د نورو فرمانونو پرتله ولې بشپړ نه عملي کېږي؟

"اول خو د دې لاملونه دا دي چې دا خلک په جنسي لحاظ وږي او د کورنیو له غېږې لرې پاتې شوي، کله یې چې ازادي ترلاسه کړه نو دغه عقده یې په افراطي شکل په یوه واده، دوه ودونو او څو ودونو سړه کړه
عصمت قانع

لیکوال او ژورنالېست عصمت قانع دا پوښتنه داسې ځوابوي: "اول خو د دې لاملونه دا دي چې دا خلک په جنسي لحاظ وږي او د کورنیو له غېږې لرې پاتې شوي، کله یې چې ازادي ترلاسه کړه نو دغه عقده یې په افراطي شکل په یوه واده، دوه ودونو او څو ودونو سړه کړه، بله خبره دا ده چې ولور ډېر لوړی دی، پخوا د دوی(طالبانو) د عاید سرچینې زکات، صدقې یا سقاط و، په دغو صدقاتو به ودونه نه کېدل، یا مفشنو نجونو چې د ژوند کچه به یې لوړه وه، یا به متمدنې وې، ورسره ګزاره نه کوله، دوی اوس یو دم قدرت ته راغلل، پیسې یې پیدا کړې، ښځې هم زړه ښه کوي، په ځانګړې توګه ښارۍ ښځې. که هغوی زړه هم ښه نه کړي، دوی یې د پیسو په زور خپلوي."

ښاغلی قانع د طالبانو د متعددو ودونو بل لامل داښېي چې په وینا یې یوشمېر کورنۍ غواړي چې واک کې له شریکو کسانو سره د خپلوۍ او خېښۍ تارونه وغځوي.

د ازادي راډيو خبريال د طالبانو د حکومت له ویاند ذبیح‌الله مجاهده وپوښتل چې ولې دوی د متعددو ودونو د مخنیوي په برخه کې د خپل مشر فرمان سم نه‌شي پلی کولی، خو هغه د ازادي راډيو پوښتنې ځواب نه‌کړې.

یوشمېر ټولنپوهان په ټولنه کې حاکمه بې‌وزلي او بې‌کاري هم د متعددو ودونو یوه زمینه یادوي او وایي، ګڼ شمېر کسان د اقتصادي ستونزو له کبله مجبوریږي چې خپلې لوڼې په بنو ورکړي.

نور راوښيه

XS
SM
MD
LG