ځانګړی راپور

په افغانستان کې د زعفرانو د حاصلاتو په کچه کې ۶۰ سلنه کمښت، خو د هېواد په بازارونو کې يې د بیو لوړوالی.

په افغانستان کې د زعفرانو د کښت ملي ټولنه وايي روان کال د وچکالۍ له امله د زعفرانو په حاصلاتو کې ۶۰ سلنه کموالی راغلی دی.

د دې ټولنې مسؤلین وايي چې په روان کال کې تر دې دمه زعفرانو ۱۰ ټنه حاصل ورکړی په داسې حال کې چې تېر کال‌يې حاصل ۲۲ ټنه وو.

شکور ایثار چې په افغانستان کې د زعفرانو د لومړنیو کروندګرو له ډلې دی ۲۰ کاله وړاندې يې له خپل پلار سره یوځای په هرات کې زعفران وکرل او نور کروندګر يې هم دغه کښت ته وهڅول.

نوموړی چې د زعفرانو د کښت او حاصل په برخه کې پوره تجربه لري وايي وروستیو وچکالیو د زعفرانو کښت سخت ځپلی دی.

د ښاغلي ایثار په وینا د زعفرانو د حاصل کمښت لامل شوی چې په هېواد کې يې بیې خورا لوړې شي، خو بهر ته د پروازونو د نه‌موجودیت له امله نه‌شي کولای بهرنیو سوداګرو ته د افغانستان زعفران ورسوي.

دی زياتوي: "موږ په بهر کې ډېر پېرېدونکي لرو، خو اوس نه‌شو کولای چې زعفران ورته واستوو، هغه لاملونه چې بهر ته‌يې د زعفرانو د صادراتو مخه نیولې له نورې نړۍ افغانستان ته د پیسو انتقال دی چې نه‌شي ترسره کېدای په همدې خاطر موږ ځیني پېرېدونکي له لاسه ورکړل او قراردادونه مو وځنډېدل."

په تېرو کلونو کې د زعفرانو کرندوګرو د ټيتو بیو له امله شکایت کاوه، خو سږ کال د دغه حاصل د یو کیلو بیه له ۳۰ زرو نه تر ۱۰۰ زره افغانیو لوړه شوې ده.

د سرې طلا د شرکت او د زعفرانو د صادراتو د ملي ټولنې رئیس عبدالشکور احراري که څه هم د زعفرانو د بیو په لوړېدو خوښ دی، خو د زعفرانو د صادروونکو په وړاندې د هوايي دهلېزونو تړل لویه ستونزه یادوي.

امریکا د افغانستان د زعفرانو د پلور له عمده بازارونو ګڼل کېږي، د دې ترڅنګ، استرالیا، سویس، هند او ترکیه نور هغه هېوادونه دي چې د افغانستان زعفران په‌کې پېرېدونکي لري.

د ښاغلي احراري په خبره د افغانستان زعفران معمولاً د هوايي دهلېزونو له لارې صادرېدل، خو له تېرو څلورو میاشتو له کله چې طالبان په افغانستان کې واک ته رسېدلي او نړیوال پروازونه محدود شوي د زعفرانو صادرات نه‌لري.

ښاغلی احراري وايي: "له بده مرغه تر اوسه هم د زعفرانو د صادراتو په برخه کې ستونزه لرو، ځکه تاسې پوهېږئ چې زعفران د سرې طلا په توګه له یو تر ۵۰، ۱۰۰ سل کیلو صادرېږي چې دا د ځمکې له لارې نه‌وړل کېږي، باید د هوا له لارې یوړل شي، خو دا چې تر اوسه بهرني پروازونه نه‌شته، نو دا یوه لویه ستونزه ده، موږ هیله لرو چې ژر تر ژره بهرني پروازونه خلاص شي چې موږ خپل دا صادرات بهر ته ورسوو."

هڅه مو وکړه د هوايي دهلېزونو د خلاصېدو په اړه د طالبانو حکومت نظر ولرو، خو له ډېرو هڅو سره سره‌يې ویاندویان په دې اړه خبرو کولو ته چمتو نه‌شول.

د زعفرانو د تولید، پروسس او بسته‌بندۍ زیاته برخه مېرمنې پر مخ وړي چې د زعفرانو د ګل کېدو پر مهال په کارونو مشغولې وي.

جمیله عزیز وايي خوښه ده چې په اوسنیو شرایطو کې چې فقر او بې‌کاري اوج ته رسېدلې د کار کولو فرصت ورته شته.

دا زیاتوي: "فکر کوم د افغانستان اقتصادي وضعیت ډېر ښه نه‌دی، خو د تېرې مودې په خلاف اوس کار کوم او کومې پیسې چې ترلاسه کوم د کورنۍ د نفقې ګوزاره مې پرې کېږي."

سحر بله هغه مېرمن ده چې په هرات ولایت کې د زعفرانو د پروسس په برخه کې کار کوي، وايي دومره پیسې ترلاسه کوي چې د کورنۍ ګوزاره‌يې پرې کېږي.

سحر وايي: "کومې پیسې چې دلته ګټم کور مې پرې چلوم، خوښه یم چې دلته راځم او زعفران پاکوم، دا یو ښه کار دی، دلته نورې ډېرې مېرمنې هم په کار اخته دي او په وړاندې يې هېڅ خنډ نه‌شته."

د افغانستان د کرنې او مالدارۍ وزارت د وروستیو شمېر پر بنسټ د دې هېواد د ۳۴ ولایتونو په ۸ زره هکتاره ځمکه کې زعفران کرل کېږي.

له دې ډلې د هرات زعفران په افغانستان کې لومړی مقام لري او د ښه کیفیت له امله د مینه‌والو په منځ کې مشهور دي.

تېر کال د افغانستان زعفرانو په نړیواله کچه د خوند له مخې څلورم مقام خپل کړی و، خو سږ کال چې په دې هېواد کې د وچکالۍ له امله د زعفرانو حاصلات کم شوي او د بهرنیو پروازونو د نه‌موجودیت له امله‌يې بهر ته صادرات هم صفر دي، معلومه نه‌ده چې نړیوال به د افغانستان د زعفرانو له ذایقې برخه‌من شي کنه.

د نومبر ۲۵مه د ښځو پر وړاندې د تاوتریخوالي د له‌منځه وړلو نړیواله ورځ په افغانستان کې داسې مهال نمانځل کېږي چې یو شمېر افغان ښځې او نجونې د کار او زده‌کړو له حقه محرومه شوې دي.

د طالبانو تر واکمنېدو راوروسته په دغه هېواد کې ډېرې ښځې له کار، زده‌کړو او سپورټ پاتې دي.

تازه طالبانو د تمثیل په برخه کې د ښځو له کار کولو سره مخالفت ښودلی او د ښځینه خبریالانو د کار په برخه کې یې هم یو شمېر محدویتونه وضع کړي دي.

د بشري حقونو د څار نړیوالې ادارې د ښځو د برخې مشره وايي، د طالبانو په واکمنۍ سره په افغانستان کې د ښځو او نجونو اوږدمهاله راتلونکې ډېره تیاره ده.

یو له دغو ښځو ۲۸ کلنه مدینه ده چې د پلار له مړینې وروسته‌یې خپل د کورنۍ اقتصادي ستونزې د نورو ښځو په سینګارولو هوارولې.

مدینه وايي: "ټول ډارېږي، کار نه‌شته، پېرېدونکي نه‌شته، زه خپله وزګاره يم، موږ ټول په کور کې کوم عايد نه‌لرو."

دا ځوانه نجلۍ د خپلې پنځه کسيزې کورنۍ یوازنۍ ګټندویه ده، يوه ناروغه مور، دوه خويندې او دوه کوچني وروڼه لري چې د کار توان نه‌لري.

د طالبانو په لاس په افغانستان کې د جمهوري نظام تر سقوط وروسته مدینه ونه‌توانېده چې په سمه توګه کار وکړي او خپل کور ته عاید راوړي، ان تر دې چې نور د خپلې مور د درملو د اخیستلو توان هم نه‌لري.

لامل‌یې د طالبانو له واکمنېدو راوروسته د مشتریانو کموالی دی.

مدینه وايي، د خپلې کورنۍ د اقتصادي ستونزو د هواري او اړتیاوو پوره کولو لپاره‌یې د بل کار موندلو هڅه کړې، خو نه‌ده توانېدلې.

نوموړې ازادي راډیو ته وویل: "دا یو تریخ حقیقت دی چې تاسو د ورځې په اوږدو کې د کار په لټه کې یاست او د شپې خالي لاس راشئ، تاسو کورنۍ ته ګورئ او کورنۍ تاسو ته ګوري، څومره ډوډۍ مو راوړې؟ څومره پیسې دې راوړي؟ څومره خواړه دې راوړي؟ بیا هم وږي ویده شي! واقعیت چې د ټولو لپاره ډېره سخته ده."

د ښځو او نجونو او د دوی د حقونو په اړه د طالبانو نظر او لیدلوری ښځو ته نوی نه‌دی. که څه هم طالبان اوس وايي چې د دوی نظر بدل شوی او د اسلامي اصولو په چوکاټ کې به د ښځو حقونه تأمین کړي.

د مدینې د مور همزولې هم په افغانستان کې د طالبانو د واکمنۍ په تېرو کلونو کې څو کاله ورته، د مجبوریت او محدودیت ساه اخیستله.

له طالبانو سره د امریکا د سولې د خبرو پر مهال افغان مېرمنو په وار وار د خپلې نامعلومې راتلونکې په اړه اندېښنه ښودلې.

د امریکا د بهرنیو چارو وزارت چارواکو هغه مهال ویلي وو چې دوی به د سولې په بهیر کې د افغان ښځو او نجونو حقونه له پامه ونه‌غورځوي، هغه خبرې چې د ځینو ښځو په باور نه‌دي عملي شوي.

زمرد ۲۴ کلنه افغانه نجلۍ ده چې د ټولنپوهنې په برخه کې لېسانس لري.

زمرد وړاندې په حکومت کې کار کاوه، خو د طالبانو له واکمنېدو وروسته وزګاره شوه.

کورنۍ یې په هرات کې ژوند کوي.

اقتصادي ننګونو دې ته وهڅوله چې کار لپاره کابل ته راشي ، خو له دې خبرې له درې میاشتو تېرېدو راهیسې لا هم وزګاره ده.

زمرد ته هغه مهال د کورنۍ پالنه ورترغاړې شوه چې پلار یې ۱۴ کاله مخکې مغزي سکته وکړه.

دا ځوانه نجلۍ اړ ده چې د کورنۍ د اوو تنو غړو لپاره روزي وګتي.

زمرد ازادي راډیو ته وویل: "زه خپل ځان د دوی په وړاندې مسؤله ګڼم او باید هم دا مسؤلیت ترسره کړم، خو وضعیت داسې راغلی چې زه واقعاً نه‌شم کولای دا مسؤلیت ادا کړم او له همدې امله زه ډېره د کمزورۍ احساس کوم یعنې زه داسې انګېرم چې د دې ستونزو په وړاندې کمزوری یم."

ښوونه او روزنه په تېرو ۲۰ کلونو کې د حکومت او نړیوالې ټولنې په هڅو د افغان مېرمنو او نجونو یو مبرم حق ګرځېدلی و.

افغان مېرمنو په دې موده کې د ماسترۍ او دوکتورا تر کچې پورې د افغانستان دننه او بهر زده‌کړې وکړې، خو په افغانستان کې د طالبانو په بیا واکمنېدو سره دا بهیر تر یو وخته له خنډ او ځند سره مخ شو.

طالبانو نجونو ته له شپږم ټولګي پورته ښوونځیو ته د تګ اجازه نه‌ده ورکړې او د ښځینه زده‌کوونکو برخلیک له یو ناڅرګند حالت سره مخ دی.

مسکا تازه کابل پوهنتون کې خپلې زده‌کړې پیل کړې وې او د روښانه راتلونکې خوب‌یې لیده.

مسکا ازادي راډیو ته وویل: "موږ ټول زده‌کوونکي په خپل ژوند کې اوس هېڅ هیله نه‌لرو. موږ ټول له یو نامعلوم برخلیک سره مخ یو، موږ ټول دې ته حیران یو چې څنګه ژوند وکړو، هغه خوبونه چې موږ درلودل، هغه هڅې چې موږ وکړې، دا هر څه بې‌ګټې شول."

د ښځو او بشري حقونو نړیوال سازمانونه د افغان ښځو اوسني وضعیت ته اندېښمن دي.

د بشري حقونو د څار نړیوال سازمان د ښځو د برخې مشرې هیدر بار ازادي راډیو ته وویل: "موږ په افغانستان کې د نجونو او ښځو د اوږدمهاله راتلونکي لوی انځور ته ګورو او دا خورا تیاره دی، په ځانګړي ډول د ښځو پر وړاندې د تاوتریخوالي د له‌منځه وړلو په دا نړیواله ورځ."

هیدر بار وايي، ښځې اوس له خپل ساده حق، له زده‌کړو تر سپورت، د فکر او کار له ازادۍ له هر څه بې‌برخې شوې دي.

خو د مدينې په شان ښځې او نجونې چې خپلو کورونو ته ډوډۍ راوړونکې دي، د طالبانو له حکومت او نړیوالو څخه غواړي چې د دوی له حاله ځان خبر او ښځو او نجونو ته د کار او زده‌کړې اجازه ورکړي.

طالبانو تر دې مهاله دغو اندېښنو ته غبرګون نه‌دی ښودلی، خو تر دې وړاندې یې په وار وار ویلي چې د اسلامي اصولو سره سم به د ښځو حقونه په پام کې ونیسي او د کار او زده‌کړو زمینه به ورته برابره کړي.