د طالبانو د حکومت یو پلاوی په ایران کې دی څو د دې هېواد په محبسونو کې د افغان بندیانو د برخلیک په اړه له چارواکو سره خبرې وکړي.

د طالبانو د حکومت سترې محکمې په یوه بیان کې چې پرون یې پر خپله ایکس پاڼه خپور کړی ویلي چې د سترې محکمې د اداري مرستیال شیخ عبدالمالک حقاني په مشرۍ پلاوی به د دوه ورځني سفر پرمهال له ایراني چارواکو سره خپل هېواد ته د افغان بندیانو د ستنولو، په اعدام د محکومو افغانانو د برخلیک او نورو مسایلو په اړه خبرې وکړي.

په ایران کې د افغان بندیانو دقیق شمېر نه دی معلوم خو په تېره لړم میاشت کې د ایران د بهرنیوچارو وزارت ویاند وویل چې د دې هېواد په زندانونو د افغان کډوالو شمېر خورا زیات دی. یوشمېر دا افغانان د مخدرموادو په قاچاق او نور د قانوني اسنادو د نه لرلو په ګډون په بېلابېلو جرمونو تورن دي.

د ایران د بشري حقونو بنسټ چې مرکز یې په ناروې کې دی، دوه اونۍ مخکې آزادۍ راډیو ته وویل چې یوازې په تېر ۲۰۲۴ کال کې په ایران کې له اویا تنو ډېر افغانان اعدام شوي دي.

راپورونه وايي چې د پکتیکا ولایت او خیبرپښتونخواایالت ترمنځ پر ډیورنډ کرښه د انګورو اډې ترانزیتي لاره له اوږده ځنډ وروسته د موټرو پرمخ خلاصه شوې.

دا لاره له نژدې شپاړسو میاشتو راهیسې د پاکستان د حکومت د هغې پرېکړې پر وړاندې چې پر دې لاره د تېرېدونکو کسانو لپاره یې د پاسپورټ او ویزو لرل حتمي وګرځول، قومي مشرانو د اعتراض په توګه بنده کړې وه خو له سیمې څخه یوې سرچینې آزادۍ راډیو ته وویل چې دا لاره له پرونۍ ورځې را په دې خوا یوازې د موټرو لپاره پرانیستل شوې ده.

د امریکا غږ ډیوې راډیو د سیمې د احمدزیو- وزیرو قومي مشرانو او سوداګرو له قوله راپور ورکړی چې دوی وايي، د انګورو اډې د لارې د پرانیستلو اعلان یې ځکه وکړ چې په دې سیمه کې تجارتي فعالیتونه بند شوي او ورسره د زرګونه خلکو ژوند او کاروبار اغېزمن شوی دی.

د طالبانو حکومت او پاکستاني چارواکو په دې اړه رسما څه نه دي ویلي.

د انګورو اډې او سپین بولدک- چمن لارې پر ډیورنډ کرښه د تګ راتګ لپاره د ویزو او پاسپورت د حتمي کولو لپاره د پاکستاني چارواکو له پرېکړې وروسته د معترضانو له خوا وتړل شوې.

د افغانستان لپاره د اروپايي ټولنې استازولي وايي چې د ملګروملتونو د کډوالو له لویې کمیشنرۍ سره یې د افغان کډوالو د ملاتړ په اړه یو تفاهم لیک لاسلیک کړی دی.

د اروپایي ټولنې استازولۍ په یوه بیان کې چې پر خپله ویبپاڼه یې خپور کړی ویلي دي چې دوی به په افغانستان کې د کورنیو بېځایه شویو او د هغو د کوربه ټولنو او همداراز په ایران، پاکستان او د منځنۍ آسیا په هېوادونو کې د مېشتو افغان کډوالو ملاتړ وکړي.

بیان زیاتوي چې د دې پروګرام په ترڅ کې به د اروپايي ټولنې د ۳۶ میلیون یورو په بسپنه له سلګونه زره کورنیو بېځایه شویو، کډوالو او راستنېدونکو سره د ژوند د فرصتونو او نورو بنسټیزو خدماتو په برخه کې مرسته وشي.

دا په داسې حال کې ده چې د ۲۰۲۳ کال له نوامبر میاشتې راهیسې له پاکستانه د افغان کډوالو د جبري ایستلو بهیر زور اخیستی او په عین حال کې ایران هم پر افغان کډوالو د ژوند کړۍ تنګه کړې او ایراني چارواکو ویلي دي چې تر نوي ۱۴۰۴ ه. ل کال پورې به دوه میلیون غیرقانوني افغانان وباسي.

امنیستي انټرنشنل له پاکستاني چارواکو وغوښتل چې سمدستي نیول شوي کسان خوشې کړي او هغه نوې پالیسۍ لغوه کړي چې له مخې یې په پلازمینه کې د پاتیدو لپاره د NOC په څیر د اضافي اسنادو غوښتنه کوي. د دې سازمان په وینا دا له خطرسره مخ کسان له نور سرخوږي سره مخامخ کوي.

د راپورونو له مخې پاکستاني پولیسو په وروستیو څو اونیو کې په اسلام آباد کې په سلګونو افغان کډوال نیولي دي.

د ملګرو ملتونو د خوړو نړیوال پروګرام وايي، دا مهال په افغانستان کې شا و خوا ۱۵ ملیونه وګړي د ژوندي پاتې کېدو لپاره اضطراري غذايي مرستو ته اړ دي.

په افغانستان کې د دغه پروګرام مرستیال ویاند ضیاالدین صافي پرون پنج شنبه له ازادۍ راډیو سره په خبرو کې وویل، په ژمي کې د ۶ ملیونه کسانو د ملاتړ لپاره هڅې زیاتې شوي دي:

"د بودیجې کموالي ته په پام سره، دا د هغو خلکو له نیمایي څخه کم نفوس دی چې مرستې ته اړتیا لري. همداراز د خوړو نړیوال پروګرام سږ کال د ژمي په موسم کې د افغانستان له ډېرو زیانګالو کورنیو سره د مرستې لپاره له ۸۰۰ ملیون ډالرو څخه زیاتو پیسو ته اړتیا لري. "

د ملګرو ملتونو د بشري چارو د همږغۍ ادارې یا (اوچا) د معلوماتو له مخې روان میلادي کال به چې نن یې ۱۷ مه په افغانستان کې ۲۲ اعشاریه ۹ ملیونه وګړي بشري مرستو ته اړ وي.

ملګرو ملتونو د تېرې چهارشنبې په ورځ خبرداری ورکړ، چې په افغانستان کې به د ۲۰۲۵م کال پر مهال څه باندې نیم ملیونه ماشومان د خوارځواکۍ له خطر سره مخامخ وي.

د کډوالۍ نړیوال سازمان (IOM) وايي، چې د ۲۰۲۴م کال له جنورۍ څخه تر ډسمبر میاشتې پورې څه باندې یو ملیون او ۲۰۰زره بې اسناده افغانان یې ثبت کړي، چې له ایرانه افغانستان ته ایستل شوي دي.

د دغه بنسټ په وینا، په دغو کسانو کې څه باندې ۶۷ فیصده یې په جبري ډول افغانستان ته ستانه کړای شوي دي.

د کډوالۍ نړیوال سازمان پرون پنج شنبه پر خپله ایکسپاڼه (پخواني ټویټر) لیکلي، چې په دې موده کې د اروپايي ټولنې په ګډون د مرستندویو ادارو په همکارۍ له څه باندې ۳۲۴زره راستنو شویو سره بشري مرستې شوې دي.

د پاکستان تر څنګ ایران هم په وروستیو کې د بې اسناده افغان کډوالو ډله ییز اخراج چټک کړی دی.

ایراني چارواکو مخکې ویلي وو، چې د روان لمریز کال تر پایه به تر دوو ملیونو ډېر بې اسناده افغانان له دغه هېواده وایستل شي.

د بشري حقونو د څار بنسټ وايي، په افغانستان کې د ۲۰۲۴م کال پر مهال د طالبانو له خوا د ښځو، نجونو او اقلیتونو د ځپلو له کبله د بشري حقونو وضعیت لا ناوړه شوی دی.

دغه بنسټ په هغه راپور کې چې په څه باندې سلو هېوادونو کې یې د بشري حقونو وضعیت ته کتنه کړې او پرون پنج شنبه خپور شو ویلي، چې طالبانو خبریالان او انتقادکوونکي هم نیولي او پر رسنیو سخت محدودیتونه لګولي دي.

د بشري حقونو د څار بنسټ د افغانستان د څانګې یوې څېړونکې فرشتې عباسي ویلي، چې د طالبانو په څه باندې درې کلنه واکمنۍ کې، د حقونو او ازادیو ځپل زیات شوي دي.

هغې ویلي، چې دولتونه باید پر طالبانو فشار راولي چې د ښځو او نجونو په وړاندې خپل ناوړه چلند پای ته ورسوي.

طالبانو د دې تازه راپور په باب څه نه دي ویلي، خو پخوا یې ویلي وو، چې د اسلامي شریعت په چوکاټ کې د ښځو او نجونو د حقونو رعایت ته ژمن دي.

طالبانو په تعلیمي او کاري برخه کې پر ښځو او نجونو ډول- ډول محدودیتونه لګولي دي.

د هواپېژندنې ریاست جمعه او شنبه د افغانستان په ځینو برخو کې د چټکو بادونو لګېدو اټکل کړی دی.

د طالبانو د ټرانسپورټ او هوايي چلن وزارت د هواپېژندنې ریاست د پنج شنبې په ورځ په یوه خبرداري کې ویلي، چې د سالنګونو په ګډون د افغانستان په جنوبي او مرکزي ولایتونو کې د نسبتاً تېزو بادونو اټکل شوی، چې سرعت به یې په په ساعت کې له ۵۰ تر ۷۵ کیلومترو پورې وي.

افغانستان په نړۍ کې د اقلیمي بدلون له لسو زیانګالو هېوادونو ګڼل کېږي.

د ملګرو ملتونو د بشري چارو د همغږۍ دفتر (اوچا) د چهارشنبې په ورځ، په یوه راپورکې ویلي د درنو واورو، بارانونو او توفانونو په ګډون، د هوا سختو حالاتو د افغانستان په شمالي او ختیځو سیمو کې لږ تر لږه ۱۰ کسان مړه کړي او ۱۷ نور یې ژوبل کړي دي.

په افغانستان کې د بشري حقونو لپاره د ملګرو ملتونو ځانګړي استازي ریچارډ بینیټ په نړیوالو سیاسي بحثونو او پرېکړو کې د افغان کډوالو د غږ د شاملولو غوښتنه کړې ده.

ښاغلي بینټ د چهارشنبې په ورځ (جنوري ۱۶مه) په یوه غونډه کې په ټوله نړۍ کې د کډوالو د حقونو د پیاوړتیا او ښه کولو پر اړتیا ټینګار وکړ او ویې ویل، «له سیاسي اړخه، د کډوالو حقونو ته باید درناوی وشي».

ریچارډ بینیټ د افغان کډوالو د ستونزو پر اوږد مهاله حل لارو ټینګار وکړ او ویې ویل چې "ژوند د اقلیتونو او مذهبي ډلو په ګډون د ښځو او نجونو لپاره ډېر له ننګونو ډک شوی دی."

افغانستان یو له هغو هېوادونو څخه دی چې وګړي یې د ناوړه سیاسي-اقتصادي شرایطو او د اقلیم د بدلون له امله په ناقانونه توګه کډوالۍ ته اړ شوي دي. د مهاجرت نړیوال سازمان (IOM) د معلوماتو له مخې، له ۲۰۲۰ کال راهیسې له افغانستان څخه شاوخوا اته میلیونه کسان کډوال شوي، چې ډېری یې ګاونډیو هېوادونو ایران او پاکستان ته تللي دي.