Кылмыш

Ички иштер министри (ИИМ) Улан Ниязбеков 21-августта өлкөдө коопсуздукту камсыздоо боюнча онлайн кеңешмеде маңзат соодасына аралашкан деген шек менен кармалган милиция кызматкерлери боюнча комментарий берди. Министрликтин маалыматына ылайык, Улан Ниязбеков өздүк курамда жетиштүү иш алып барбаганы үчүн айрым жетекчилер кызматтан алынганын айтты.

“Бул акыркы чечим эмес. Анткени буга чейин болуп өткөн коллегияларда, аппараттык кеңешмелерде “эл үчүн таза иштегиле, өздүк курамга катуу көңүл бургула” деген бир катар тапшырмаларды бергенбиз. Жакын арада ушуга окшогон дагы бир топ чечимдерди кабыл алып, мындан да катаал чараларды көрөбүз”, - деди Ниязбеков.

Мунун алдында маңзат соодасына шек саналып камалган милиция кызматкерлерине байланыштуу Бишкек шаардык ички иштер башкармалыгынын башчысы Азамат Ногойбаев баштаган бир нече жетекчилер кызматтан алынып, ондон ашык милиционер жазаланганы белгилүү болгон.

Баңгизат соодасын калкалаган “погончондор”

Биринчи май райондук сотунун чечимине ылайык, баңгизатка байланыштуу кармалган милиция кызматкерлери 15-октябрга чейин атайын кызматтын убактылуу тергөө абагына камалды. Азырынча алардын жактоочулары же жакындарынан комментарий алууга мүмкүнчүлүк боло элек.

17-августта Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитет (УКМК) Бишкекте милиция кызматкерлеринин тобу кармалганын жарыялып, алар "синтетикалык маңзат соодасындагы кылмышты жашырып, туруктуу акча алып турганын" билдирген.

Атайын кызматтын кабарлашынча, ички иштер органдарынын мүмкүнчүлүктөрүн пайдаланып, милиция кызматкерлери синтетикалык маңзатты өзү колдонуу үчүн сатып алган адамдарды аныктап, аларды кармаган учурду телефонго тартып, камайбыз деп опузалап, акча алып жүрүшкөн.

"Коркутуунун жана психологиялык басымдын астында милиция кызматкерлерине жыйырма миң сомдон беш миң долларга чейин берүүгө мажбур болушкан. Тергеп-иликтөөдө соңку эки жылда ушундай 200дөн ашык окуя тууралуу маалымат алынды", - деп билдирген УКМК.

Беш милиция кызматкерине Кылмыш-жаза кодексинин "баңгизаттарды мыйзамсыз жүгүртүү", "опузалап пара талап кылуу" жана "кылмыш чөйрөсүн түзүү” беренелери менен кылмыш иши козголуп, тергөө башталды. Атайын кызмат милиция кызматкерлеринин кызматын, аты-жөнүн ачык атаган жок.

ИИМдин ички иликтөөсү, кызматтан кеткен жетекчилер

Ички иштер министрлиги (ИИМ) баңгизат соодасына аралашкан деген шек менен кармалган кызматкерлери боюнча ички иликтөө жүргүздү. Анын жыйынтыгында Бишкек ички иштер башкармалыгынан башчысы Азамат Ногойбаев, башкармалыктын ыкчам иштер боюнча орун басары Кылычбек Жолдошев, баңгизаттарды мыйзамсыз жүгүртүүгѳ каршы күрѳшүү боюнча кызматынын башчысы Мухтарбек Токтогулов жана Чүй облустук ички иштер башкармалыгынын баңгизаттарды мыйзамсыз жүгүртүүгө каршы күрөшүү боюнча кызматынын башчысы Азамат Имангазиев кызматынан алынды.

Мындан сырткары ИИМдин баңгизатка каршы кызматынын жетекчилик курамындагы беш жана Бишкек, Чүй милициясындагы жети кызматкер ар кандай тартиптик жазага тартылды.

Ногойбаевдин ордуна Талас облустук ички иштер башкармалыгынын башчысы Азамат Токтоналиев дайындалды. Анын орун басары болуп Мыктыбек Болушев келди.

Быйыл апрелде Азамат Ногойбаевге кесиптик этиканы бузгандыгына байланыштуу эскертүү берилген.

Ногойбаев 31-мартта Фейсбукта түз эфирде суроолорго жооп бергенде шаарда өспүрүм кыздар зордукталган учурлар көп катталып жатканын, алардын арасында "жыныстык катнашка өз эрки менен баргандар бар экенин" билдирген. Укук коргоочулар анын кызматтан кетишин талап кылып Бишкек шаардык ички иштер башкармалыгынын алдында нааразылык акциясын өткөрүшкөн.

Милиция аралашкан кылмыштар

Буга чейин криминалга каршы күрөш, аял, балдарга карата зомбулук сыяктуу чуу жараткан кылмыштарга байланыштуу милицияга нааразылык айтылып келсе, кызматкерлердин баңгизат соодасына аралашканы ички иштер органына сын пикирди ого бетер күчөттү.

Коомчулукта баңгизат менен шыгуулдангандарды күч органдарындагы айрым кызматкерлер калкалайт, андыктан маңзат соодасына каршы күрөш чабал деген сын айтылып жүрөт.

Юрист Нурбек Токтакунов ар кандай кылмышка аралашкан милиция кызматкерлеринин жазага тартылбай жатканына токтолду.

“Илгертеден эле милиция кызматкелери баңгизат сатууну калкалап келген. Эң коркунучтуусу азыр жаңы чыккан синтетикалык баңгизат. Аларды интернет аркылуу сатууга өтүшкөн, муну милиция жакшы билет. Милиция кызматкерлерин УКМК кармаптыр. Алар коррупциялык жол менен акталып же жеңил жаза алып чыгып кетиши мүмкүн. Андыктан журналисттер, коомчулук тыкыр көз салып турушу керек”, - деди юрист.

Токтакунов ички иштер органдары толук реформа кылуу үчүн шарт бар экенин, болгону бийлик башындагылардын саясий эрки жетпей жатканын кошумчалады.

Кыргызстанда тартип сакчылары өздөрү кылмышка аралашкан алгачкы учур эмес. Өткөн жылдын апрель айында ИИМ Тажикстандан алынып келген 30 килограммдан ашык маңзатты сатууга байланыштуу Ош облустук милициясынын эки, ИИМде иштеген бир кызматкер кармалганын маалымдаган.

Декабрь айында "уюшкан кылмыштуулукту жаап-жашырып, каракчылыкты калкалаган" деген негизде Нарында жана Жалал-Абадда милициянын жетекчилери кызматтан алынган. 2022-жылы август айында эки милиция кызматкери секелекти зордуктоого айыпталып, 15 жылга соттолгон. Бул окуя коомчулукта резонс жаратып, ИИМдин башчысы Улан Ниязбековду кызматтан кетүүнү талап кылган акциялар өткөн.

Милиция качан реформа болот?

Ички иштер министрлигинин мурдагы кызматкери Улан Жумаков коомчулуктун милицияга карата нааразылыгын мыйзам ченемдүү көрүнүш катары баалады. Жумаков ошол эле кезде ИИМде реформа жасоо аракети болуп жатканын белгиледи.

“Мындай кадамдар милициянын кадыр-баркына көлөкө түшүрүүдө. Министр өткөн коллегияда жергиликтүү милиция жетекчилери чара көрбөсө, кызматтан алынарын айткан. Демек, алдындагы жетекчилерге иштегенге мүмкүнчүлүк, колдоо, убакыт берип жатат. Өздөрүнүн ичинен тазалануу бул реформага карата даярдануу. Эртеби, кечпи реформа болот. Эл милицияны сындаганга толук акысы бар. Ички иштер министрлигинде дагы иштер жүрүп жатат. Байкасаңар ар кандай чуулгандуу иштерге дароо реакция болуп жатат. Азыр ротация болуп, милициянын техникалык базасы оңолууда. Бишкек шаары башка аймактарга үлгү болушу керек. Кылмыштуулукту шаарда төмөндөтүү зарыл”, - деди Жумаков.

Ички иштер министрлигинин расмий маалыматына караганда, соңку алты ай ичинде 137 кызматкерге ар кандай тартип жазалары берилген. Алардын 63ү жетекчилик кызматта иштегендер.

Ички иштер министрлиги 28-июлда жарым жылдык ишин жыйынтыктаган коллегияда министр Улан Ниязбеков “Тартиптик уставга” өзгөртүүлөр киргизилип жатканын билдирген. Анда милдетин так аткарбаган, кемчилик кетирген милиция башчыларынын, кызматкерлердин жоопкерчилигин кароо тартиби өзгөрөрүн айткан.

Кыргызстанда "кримчөйрөнүн анабашы" аталган Камчы Көлбаевге (Камчыбек Асанбек) "уюшкан кылмыштуу топ түзүү” беренеси менен козголгон кылмыш иши токтотулганы кабарланды.

24.kg жана Kaktus.media басылмасы күч органдарындагы булагына таянып, козголгон кылмыш иши кыскартылганын жазды.

"Көлбаевдин иши 2021-жылы кыскарган"

24.kg агенттиги Көлбаев "Казакстанда трансулуттук кылмыштуу топ түзүүгө шектелгенин жана кылмыштын жаза мөөнөтү өтүп кеткендиктен кыскартылганын" кабарлады.

“Кылмыш 2007-2009-жылдары жасалып, кылмыштын мөөнөтү өтүп кеткендиктен кыскартылды. Буга байланыштуу УКМК кылмыш ишин тергөөнү токтоткон”, - деп билдирген басылманын булагы.

Азырынча Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитети (УКМК) Камчы Көлбаевдин кылмыш иши жөнүндө расмий маалымат тарата элек. Мекеменин басма сөз кызматы маалыматты тактап берерин билдирди.

Ал эми Көлбаевдин мурдагы адвокаты Сергей Манукян "Азаттыкка" буларды айтты:

“Азыр ага карата эч кандай кылмыш иши жок. Казакстандагы кандайдыр бир маалымат боюнча негизсиз кармашкан. Андан кийин аныктап чыгышып, 2021-жылы кылмыш иши кыскартылган. Менин маалыматым боюнча, анын азыр эч кандай кылмыш ишине байланышы жок. 2021-жылы мен жана Рустам Абдурауфов адвокат болгонбуз”.

Кримтөбөлдүн кылмыш иши белгисиз

2020-жылы октябрь айында УКМК “мыйзамдагы ууру” атыккан Көлбаевди кармаган. Ага “кылмыштуу топ түзүү” беренеси менен айып коюлган. Бирок кримтөбөл төрт айдан кийин тилкат менен абактан чыккан.

Ошол учурда атайын кызмат 250 миллион сомдон ашуун кылмыштуу кирешелерди адалдоо фактысы боюнча Көлбаевге карата иликтенип жаткан иштин алкагында анын туугандары мамлекетке 49,6 миллион сом которгонун билдирген. УКМК калган акчаны өндүрүү улантаарын маалымдаган. Андан бери кримчөйрөнүн анабашы Камчы Көлбаевдин кылмыш иши жөнүндө таптакыр маалымат жок.

2021-жылдары айрым массалык маалымат каражаттары Көлбаевдин кылмыш иши жөнүндө жазышкан. Андагы материалдарда 2010-жылы Көлбаев жана башка кримтөбөлдөр менен бирге Кыргызстан жана Казакстанда уюшкан кылмыштуу топ түзүп, "каралардын казынасына" дайыма акча жыйнап турганы, уюшкан топ криминалдын идеологиясын жайылтуу үчүн аракет кылганы жөнүндө айтылган.

Бийликтин "караларга" каршы күрөшү

Улуттук коопсуздук мамлекеттик комитетинин төрагасы Камчыбек Ташиев өлкөдө уюшкан кылмыштуу топторду "баш көтөргүс кыларын" кайталап келет. 20-июлда өкмөттүн жыйынында криминалдын башчыларына кайрылып, өлкөдөн чыгып кетүүгө чакырган.

"Кыргызстаныбызда эч кандай уюшкан кылмыш топтору, бандиттер, рэкеттер жана бизнеске кол салуу болбойт. Уюшкан кылмыш топтору толугу менен жоюлат. Менин сөздөрүмдү жөнөкөй эле жарандар эмес, уюшкан кылмыш топтору, бандиттер дагы угуп отурса керек. Урматтуу президентибиздин койгон тапшырмасы - Кыргызстанда эч кандай уюшкан кылмыштуу топ болбосун. Мындай топтордун жетекчилери, эгер Кыргызстанда тынч жашай албасаңар, анда өлкөдөн чыгып кеткиле. Эгер алар Кыргызстандан кетпеген болсо, жазаланат, эркиндикте жүрбөйт. Мен муну жоопкерчиликтүү түрдө айта алам", - деди Ташиев.

Ташиевдин билдирүүсүнөн бир ай өтпөй Көлбаевдин кылмыш ишинин кыскарганы жөнүндө кабар чыгып, бийликтин криминалга каршы күрөшүнө сын-пикир айтылууда. Активист Адил Турдукулов бийлик Көлбаевдин кылмышын аныктай албай жатканын сындады:

“Криминалдын таасири азайган жок. Өзгөчө Камчы Көлбаев башында турган топтуку күчөдү. Анын күнөөсү далилденген, АКШ ага санкция киргизген. Ал эми Кыргызстандын бийлиги башкача тыянак чыгарып, бизде мыйзам эмес түшүнүктөр үстөмдүк кылып жатат. Ошондуктан кырдаал өзгөргөн жок”.

Жакында эле абактардын биринде Камчы Көлбаевдин туулган күнү белгиленип, кримтөбөлдүн сүрөтү бар футболка кийген жыйырмадан ашык адамдын дасторкон үстүндө отурган сүрөт жарыяланып, кызуу талкуу жараткан. Айрым массалык маалымат каражаттары атайын кызматтын башчысы Камчыбек Ташиев “караларды” ооздуктай алабы деген темада макала даярдашты. Анда Көлбаевдин кылмыштуу тобу баш көтөрүп жатканы айтылат.

Кыскасы, кримтөбөлгө карата “уюшкан кылмыштуу топ түзүү” беренеси менен козголгон иш кыскарганы белгилүү болду. Бирок өлкөнүн күч органдары Камчы Көлбаевдин кылмыштуу тобунун мүчөлөрү ар кандай кылмыштарга шектелип кармалганын байма-бай жарыялап келет.

Жогорку Кеңештин мурдагы депутаты, милициянын ардагери Туратбек Мадылбеков буларга токтолду:

“Андай адамдарга далилдерди кенен топтош керек. Демек, Көлбаевге далилдер жок болгондуктан коё беришкен. “Мыйзамдагы ууру” эч качан кылмышты өз колу менен жасабайт. Көлбаев дагы ошондой болсо керек. Ошондуктан алардын кармоо, күрөшүүгө комплекстүү иш-чараларды өткөрүү керек”, - деди.

Көлбаев 2008-жылы Москвада "мыйзамдагы ууру" макамын алганы айтылып жүрөт. Камчы Көлбаевди АКШ 2012-жылы дүйнөдөгү эң ири наркобарондордун тизмесине кошкон. Андан кийин, 2014-жылы АКШнын Мамлекеттик департаменти Көлбаевдин уюшкан тобу боюнча баалуу маалыматтарга 1 млн доллар сыйлык жарыялаган. 2017-жылы аны "кара тизмеге" киргизген.

2012-жылы ал мекенинде “кылмыштуу топ түзгөн, курал жана баңгизат сактаган, бийлик өкүлүнө күч колдонгон жана адам уурдаган” деген айып менен үч жылга соттолуп, 2014-жылы чыккан.

Ички иштер министрлигинин буга чейинки маалыматтарында айтылгандай, Кыргызстанда Камчыбек Көлбаев, Азиз Батукаев, Алмаз Бокушев түптөгөн уюшкан кылмыштуу үч топ жана 1076 субъектиден турган түрдүү топтор расмий катталган.