Бул талашка ар качандан бир качан поляктар да көп аралашып, ал талаш бир канча жолу чоң согуштун да отун тутантып ийгени тарыхтан маалым. Бул туурасында улуу орус акыны А.С. Пушкиндин:
“Это спор славян между собою,
Домашний, старый спор, уж взвешенный судьбою” - деп айтканы да бекеринен эмес чыгаар.
Ырас, славяндардын бул талашын мезгил мезгили менен аябай дуулдатып ийген тарап - илгертен эле Орусия империясы болуп келген. Ал талашка Украинадан атактуу Тарас Шевченко менен Леся Украинка кошулса, Польшадан Алам Мицкевич менен Фредерик Шопен аралашкан.
Пушкин “эски, үй-бүлөлүк талаш” (“домашний, старый спор”) деп атаган бул талаштын негизги себептеринин бири - качан болсо орустардын саны да чоң, күчү да артыкчылык кылып, илгертен славяндарга үстөмдүк кылуу үчүн аракети. Ошонун натыйжасы - украиндердин мамлекеттик көз карандысыздык үчүн күрөшү, ар кайсы доорлордо орус үстөмчүлүгүнө каршы чыгышы, алардын жакын кошунасы поляктардын Орус империясынын карамагынан чыгыш үчүн бир нече жолку революциясы.
Ошол бүтпөс талаштын бир таасын көрүнүшү, эң эле айкын мисалы - улуу композитор, пианист Фредерик Шопен жана анын чыгармачылыгы жана орус акыны Александр Пушкин десек болот го. Шопен Польшанын эң эле атактуу уулдарынын бири, славян дүйнөсүндөгү П.И.Чайковскийден кийинки эле дүйнө музыкасынын төбөсү булут челген сеңири болсо, Пушкин Орусиянын эң эле таанымал акыны.
Шопендин чыгармалары Польша эле эмес, бүтүн маданияттуу адамзаттын орток менчиги, өзү болсо гениалдуу пианист. Ондогон ноктюрндар, полонездер, прелюдиялар, кыска, бирок нуска музыкалык этюддар… Ошолордун ичинде 1830-жылкы антиорустук көтөрүлүшкө арналган “Революциялык этюд”, деле азаттык темасына арналган бир канча полонездер, анын ичинде азыр биз сөз кылганы отурган №2 соната жана ошол сонатанын 3-бөлүгү катары саналган “Аза маршы” да бар.
Кызык жери, Шопен - дүйнө композиторлорунун ичиндеги барып турган лирик, эң эле сезимтал, өтө бир назик, кыялкеч, ошону менен бирге чыгармаларынын музыкалык жасаты эрте жаздагы байчечекейдин гүлүндөй үлбүрөк композитор десек туура болот. Бекер жеринен гениалдуу музыканттын эң жакшы көргөн гүлү - фиалка, кырмызы жалбырактуу тоо гүлү болбосо керек. Ага мисал поляк композиторунун ноктюрндары, айрыкча атактуу “Тамчы прелюдиясы” деген ат менен белгилүү №24 прелюдиясы. Айтууга караганда, Майорка деген аралда жан шериги Жорж Санд (атактуу француз жазуучусу, классикалык “Консуэло” романын автору, Франциянын атактуу аялдарынын бири) кимдир бирөө менен тоого саякатка кетип, аларды күтө-күтө зарыккан композитор шыбыргактап жааган жамгырдын күүсүнө магдырап, кыял менен сагыныч аралашкан ички бугун ушинтип туюнткан экен…
Болгону 40 жыл гана өмүр сүрүп, бирок өмүрүнүн негизги бөлүгүн Парижде өткөргөн Шопен өз элинин эркиндигин эңсеп жүрүп өтүп кетиптир. 1812-жылдагы согушта Орусия Наполеонду жеңгенден кийин азыркы Польшанын жартысы орус империясынын карамагына өтүп, ошондон улам нечен атактуу азаматтар Францияга, Европанын башка мамлекеттерине эмиграцияга кеткен. Ошолордун арасында Шопен да болуп, өз мекени Польшанын эркиндиги, улуттук көз карандысыздыгы анын негизги чыгармачыл темаларынын бири болуп калган. Айрыкча 1830-жылкы азаттык үчүн болгон революцияда польшалыктар жеңилүүгө учураганда, орус желдеттери нечен эр жүрөк поляктарды тээ Сибирге чейин сүргүнгө айдаганда, Шопен өз элинин патриотторуна арнап, бир катар атактуу чыгармаларын, анын ичинде сиздер угуп аткан №24 прелюдияны жазган.
Бирок польшалыктардын азаттык үчүн көтөрүлүшүн орус аскерлери чоң кан төгүүлөр менен басып таштаганын бир катар орус жазуучу, акындары, алардын арасында кадимки эле А.С. Пушкин да туура болду деп эсептегенин баса белгилей кетели. Макаланын баш жагында үзүндү келтирген “Орусиянын ушакчыларына” (“Клеветникам России”) деген ырында ал минтип ачык эле жазган:
Уже давно между собою,
Враждуют эти племена;
Не раз клонилась под грозою,
То их, то наша сторона.
Кто устоит в неравном споре:
Кичливый лях, иль верный росс?
Славянские ль ручьи сольются в русском море?
Оно ль иссякнет? вот вопрос.
Оставьте нас: вы не читали,
Сии кровавые скрижали;
Вам непонятна, вам чужда,
Сия семейная вражда…
Баарынан кызыгы, Пушкин орус императорунун Польшадагы баскынчы саясатын ачык эле колдоп, славяндардын “бүтпөс чатагына” кийлигишкен Европага минтип сөөмөй кезеген:
Мы тяготеющий над царствами кумир,
И нашей кровью искупили,
Европы вольность, честь и мир...
Вы грозны на словах — попробуйте на деле!
Иль старый богатырь, покойный на постеле,
Не в силах завинтить свой измаильский штык?
Иль русского царя уже бессильно слово?
Иль нам с Европой спорить ново?
Иль русский от побед отвык?
Иль мало нас? Или от Перми до Тавриды,
От финских хладных скал до пламенной Колхиды,
От потрясённого Кремля,
До стен недвижного Китая,
Стальной щетиною сверкая,
Не встанет русская земля?..
Так высылайте ж к нам, витии,
Своих озлобленных сынов:
Есть место им в полях России,
Среди нечуждых им гробов.
Бул ырды Пушкин 1830-жылкы Польшадагы орустарга каршы көтөрүлүшкө карата жазган. Бирок ошол эле окуяга карата Фредерик Шопен атактуу “Революциячыл маршын”, кийинчерээк биз жогоруда атаган гениалдуу №2 сонатасын жазыптыр. Башкача айтканда, Шопендин атуулдук позициясы Пушкиндикинен диаметралдуу түрдө айырмалуу экен. Бири маашырланып, сыймыктанса, экинчиси санаа чегип, муңканган. Пушкин орус аскерлери көтөрүлүштү курал менен тынчытканын “эч нерсе болбойт, туура эле болду” дегендей караса, Шопен жердештерине жан тартып, жүрөгү канап мамиле кылган. Ошол №2 сонатадагы поляк революционерлеринин эрдигин даңазалаган, шейит кеткен баатырлардын эстелигине арналган соңку бөлүгү бара-бара “Аза маршы” деген атка конуп, бүт дүйнөдө жалпы эле улуттук баатырлардын каармандыгын күүгө салган классикалык чыгармага, музыкалык кошокко айланып кеткен.
Шопен жана Пушкин… Слявян калктарынын эки дөөсү. Ошону менен бирге эки антиподу. Бири орус империясынын тышкы саясатын жактап, даражасы менен сөөлөтүнө сыймыктанса, экинчиси ошол империянын баскынынан чыгууну эмүр бою эңсеп, кыялга жана санаага батат.
Тарыхтын экинчи бир тамашасы - Шопен илгертеден Орусиядагы эң эле сүйүктүү композиторлордун бири. Ал эми Пушкин болсо Польшада тынбай кайра-кайра которулуп келаткан орус классиктеринин бири. Улуу поляк акыны Адам Мицкевичтин чыгармаларын эң сонун кылып орус тилине оодарган да ошол Пушкин. Ага арнап Александр Сергеевич ыр да арнаган, суктанганын, маашырланганын эч качан жашырган эмес.
А бирок славяндардын “үй-бүлөлүк талашы” (“Вам непонятна, вам чужда сия семейная вражда…”) ХIХ кылымда эле эмес, ХХI жүз жылдыкта да эч качан бүтө түрган түрү жок го. Ага мисал азыркы Украина жана Орусия. Орусия жана Польша. Пушкин жана Шопен…
