Акыркы он эки жылда эки өлкө чек арасын аныктоо маселесинде алгылыктуу жылыштар болгон эмес. Жергиликтүү тургундар бул жолку сүйлөшүүдө натыйжа болуп, талаш-тартыштарга чекит коюлар деп үмүт артып турушат.
Талаш жараткан карта
Баткен облусу кошуна Тажикстан менен 650 чакырымдан ашыгыраак аралыкта чектешип турса, анын 70 пайыздайы али эки тараптуу тактала элек, шарттуу чек ара сызыгы боюнча турат.
Чек аранын тоолуу аймактары гана такталып, калк жашаган аймактарда талаштар арбын. 2002-жылдан бери эки өлкөнүн чек араларын аныктоо боюнча атайын комиссиянын иши алга жылбай, кайсы жылы чийилген карта менен чек араны аныктайбыз деген маселеде орток пикир табылбай келген.
Буга чейин чек ара маселелерин жөнгө салуу үчүн эки тараптуу 32 протоколго кол коюлуп, жыл сайын бир нече ирет жолугушуулар өткөнү менен да жарытылуу жыйынтыктар болгон эмес. Бул жолку жолугушууга Орусиядан атайын бирдиктүү карта алып келинип, ал сүйлөшүүлөрдө колдонулары айтылган.
Андан тышкары быйылкы жылы Кыргызстан Бажы биримдигине киргенинен улам кандай гана болбосун чек арадагы талаштуу маселелер такталышы керек дегендер да бар.
Лейлек районунун акими Тилеберди Арипов тажикстандык атайын жумушчу топ менен жолугушууларда бир нече ирет катышкан. Анын айтымында, бул жолку жолугушууда жакшы жылыштар болот деген үмүт бар. "Анткени, кошуналар да чек арадагы талаш-тартышка чекит коюуга кызыкдар болуп, маселе бышып жетилди", - дейт аким.
- Бул маселе боюнча тынымсыз иш жүрүп эле келатат. Бирок юридикалык жактан бир аз дал келүү болбой жаткан. Акыркы убакта Тажикстан тарап да бул маселеге чекит коюп, чек аранын такталып, кайтарылышына кызыкдар болгону байкалууда. Менимче, чек араны аныктоодо эми иш алга жылат.
Чек ара сызыгы коопсуздуктун кепилдигиби?
Чек ара сызыгы канчалык эрте аныкталып, такталса, чек арачылардын жумушу да жеңилдеп, чырлар да кыскармак дешет адистер. Ар дайым жайыт, сугат суу жана турмуш-тиричиликтин айынан келип чыккан келишпестиктер чек ара сызыгынын талаштуу экенине келип такалат.
Баткен чөлкөмдүк Чек ара башкармалыгынын ордо зардалы Адыл Сейдалиевдин айтымында, такталган чек араны кайтаруу иши да жеңилдеп, кошуналар менен мамиленин оңолушуна да шарт түзүлмөк.
- Жер, чек ара маселеси чечилип калса, чыр-чатактарга барбайбыз. Мамлекеттик чек ара аныкталса, бул достук чек арасы болуп калат эле. Биз жана тажик тараптын чек арачыларына чек араны кайтарууда жеңил болмок.
Өткөн жылдын башында кыргыз-тажик чегиндеги болгон келишпестиктерден улам эки тараптуу жолугушуулар байма-бай өтүп турган. Анын негизинде эки өлкө чектешкен айылдарды айланып өтүүчү жолдор курулду. Бул иштер чыр-чатактарды алдын алуунун, жаңжалдарды айланып өтүүнүн аракети болду.
Чек арадагы жаңжалдарга байкоо салып, саресеп жүргүзгөн Базарбай Масейитовдун айтымында, жергиликтүүлөр эки тараптуу жолугушуудан жакшы үмүт артып, маселенин аздан болсо да алга жылышына кызыкдар болуп турушат.
- Бир эки жолугушуудан дайым эле майнап чыкпайт, муну тез-тез өткөрүп туруу керек. Эки тараптан түзүлгөн комиссия картага эле таянбай, элдин да сунушун угушу керек. Чек араны кантип чечүүнүн жолдорун алар да айтышат. Эки элдин азыркы жашап жаткан абалын эске алуу менен иштин жүрүшүн тездетиш керек. Ошондо кыйла маселе жөнгө салынмак.
Кыргыз-тажик чек арасын тактоодо кайсы жылдардагы картага таянып, иш алып барабыз деген маселеде эки тараптын пикири дал келбей, эки жыл мурда ушул маселени чечүү үчүн атайын жумушчу топ түзүлгөн.
