Европадагы Коопсуздук жана Кызматташтык Уюму (ЕККУ) уюштурган «Санариптик трансформация шартында маалымат каражаттарындагы эркиндик жана плюрализм» аттуу иш-чарага Борбор Азиянын бардык өлкөлөрүнөн жана Монголиядан 100дөн ашык журналист, медиа-эксперт катышууда.
Анын жүрүшүндө санариптик өзгөрүүлөр учурунда маалымат каражаттарынын ролу, ЕККУ кирген аймактагы ачык жана коопсуз Интернет айдыңын түзүү жана сөз эркиндигинин алдындагы чакырыктар жөнүндө талкуу жүрдү.
ЕККУнун маалымат каражаттарынын эркиндиги боюнча өкүлү Арлем Дезир Борбор Азиянын ар бир өлкөсүндө сөз эркиндигинин абалы ар башка экенин эске салганы менен жалпысынан бул багытта журналисттердин ишине чектөөлөр бар экенин айтты:
«Акыркы айларда мен бир нече жолу Борбор Азиядагы сөз эркиндиги боюнча маселе көтөрдүм. Алардын арасында айрым сайттарды чектөө, кыска мөөнөткө болсо да журналисттерди кармоо, ал гана эмес журналисттерге кол салган бир нече окуя болду. Борбор Азия өлкөлөрү ЕККУнун мүчөсү болуп саналат жана алар журналисттердин эркиндигин сактоого милдеттүү».
Дезир өз сөзүнө Түркмөнстандагы жапырт чектөөнү, Тажикстанда сайттардын чектелишин, Казакстандагы акыркы митингдер учурундагы журналисттердин кармалышын мисал келтирди.
ЕККУнун өкүлү Кыргызстандагы сөз эркиндигинин абалын салыштырмалуу жакшы деп баалаганы менен кийинки жылдары журналисттерге карата соттук доолор тынчсыздануу жаратканын билдирди. Ошондой эле Арлем Дезир учурда журналисттерге карата физикалык басым менен катар оозеки чабуул күчөгөнүн кошумчалады.
Эл аралык уюм өкүлүнүн мындай баасын конференциянын катышуучулары да ырастап, Борбор Азиядагы бийлик маалымат каражаттарын чектөөнүн ар кыл жолдорун ойлоп таап жатканын белгилешти.
Маселен, Тажикстанда чектөөгө алынган «Азия плюс» порталынын директору Зебо Тажибаева өз өлкөсүндө Интернетти чектөө күчөп баратканын билдирди:
«Тилекке каршы, Тажикстанда Интернет чектелгени аз келгенсип, дүйнөлүк желеге кирүүгө мүмкүнчүлүк берген VPNдер да жабылып жатат. Тажрыйбалуу колдонуучулар ар кыл программаларды көчүрүп алып, маалымат алууга мажбур. Дал ушундай кырдаалда бизге маалымат ички жана сырттагы окурмандар үчүн кыйынчылык менен жеткирүүгө туура келет».
«Азаттыктын» казак кызматынын журналисти Сания Тойкен болсо:
«Бийлик журналисттерге социалдык тармактарды кысымга алып же коркутуу менен эле басым жасабай калды. Мени бийликтин журналисттерди чектөөнүн ар кыл ыкмаларын ойлоп тапканы таң калтырат. Мисалы, учурда Казакстанда окуяны чагылдырып жаткан журналисттин камерасын кол чатыр менен жаап, ишине тоскоол кылуу модага айланды», - деп Казакстандагы абалды сүрөттөдү.
Жыйынга катышкан Кыргызстандын расмий бийлик өкүлдөрү өлкөдөгү сөз эркиндигинин абалын жетишкендиктердин бири катары баалап, бирок интернет технологиялардын өнүгүшү менен бир катар маселелер түйшөлтө баштаганын билдиришүүдө.
Маселен, маданият жана маалымат министри Азамат Жаманкулов азыркы кезде маалымат каражаттарынын фейк маалыматтарды таратышы көйгөйгө айланганын билдирди:
«Технологиянын эволюциясы маалыматты жеткирүүнүн жана кабыл алуунун жаңы ыкмаларын жаратты. Мындай жагдай «фейк ньюс», «чындыктан кийин» деген түшүнүктөрдү пайда кылды. Бул заманбап медиа жана маалыматты кабыл алуунун жыйынтыгы деп айтсак болот».
Бул багытта министр журналисттерди каралаган ар кыл троллдордун топтору иштеп жатканын кошумчалады.
Министрдин мындай баасы акыркы күндөрү бажыдагы коррупция боюнча журналисттик иликтөөгө байланыштуу талкуулар күчөгөн учурга туш келди. Өлкөдөгү фактчект порталы бул иликтөөгө каршы жазылган Интернеттеги комментарийлердин 80 пайыздан ашыгы фейк же жалган колдонуучулар экенин жазып чыккан эле.
ЕККУ ушундай конференцияны жыл сайын Борбор Азиянын түрдүү мамлекеттеринде уюштуруп келет. Былтыр ал Казакстандын баш калаасы Нурсултанда өткөн.
