Товарлар, азык-түлүк кымбаттап жатабы? Сырткы соода-сатыктын көпчүлүк көлөмүн ээлеген Кытайдын ордун кантип толтурса болот? Соода кызматташтыгын өнүктүрүүнүн дагы кандай жолдору бар? «Арай көз чарай» талкуусуна Экономика министрлигинин аймак аралык кызматташтык башкармалыгынын жетекчиси Зайнидин Жумалиев жана экономика боюнча эксперт Кубаныч Чороев катышты.
«Азаттык»: - Зайнидин мырза, Кыргызстандын сырткы соода-экономикалык кызматташтыгынын жалпы деңгээлин кандай өлчөсөк болот? Анын ичинде Кытай мамлекетинин орду кандай, алар менен соода алакабыздын көлөмү, масштабы кандай?
Зайнидин Жумалиев: - Кыргызстандын сырткы мамлекеттер менен соода алакасынын бир жылдык көлөмү 6 миллиард доллардын тегерегинде болсо, анын 2 миллиарддан ашык суммасы Кытай мамлекетине таандык. Кытай биз үчүн жакын кошуна катары алардан товар алып келүү биз үчүн өтө ыңгайлуу жана арзан. Ошол эле учурда Кыргызстан жылына Кытайга 50-60 миллион доллардын тегерегинде товарларды экспорттойт.
«Азаттык»: - Сиз жылына Кытайдан 2 миллиард доллар товар келерин айтып жатасыз. Кытай өкмөтү «Кыргызстанга 5 миллиард долларлык товар жөнөттүк» деп жатат. Эмне үчүн мынчалык чоң айырма болуп жатат?
Зайнидин Жумалиев: - Менимче, бул жерде товарлардын көлөмү эки мамлекетте эки башка өлчөнгөнүндө болуп жатат. Мен Кытай тарап кандай ыкма менен эсептеп жатканын билбейм. Бизде товарды килограммдап же куб менен өлчөсөк, аларда даанасы менен эсептейт окшойт. Бул маселени эки тараптын адистери жолугуп, эсептөөнүн бирдей жолуна келет болуш керек. Ошондуктан мен Кыргызстандын расмий статистикасынан башка маалыматтарга түшүндүрмө бере албайм.
«Азаттык»: - Ушул күндөрү Кытай менен Кыргызстан бири-бирине товар чыгарган жок, киргизген жок десек болобу?
Зайнидин Жумалиев: - Ооба, эки тараптан тең товар кирген да, чыккан да жок. Биз 15-январга чейин мурда товар алып келүүгө Кытайга кирген жарандарыбыздын баарын чыгарып алганбыз. Азыр авиация менен келе турган товарлар да токтогон, авиакаттамдар толугу менен жабылган. Учурда товарды поезд менен гана ташууга уруксат бар. Коронавирус жалаң эле Кыргызстанга эмес, бардык мамлекеттерге тиешелүү кырсык болуп турат. Кытайдын негизги өндүрүшү жабык турат, карантинге алынган.
«Азаттык»: - Кубан мырза, Кытайда коронавирус чыкканына байланыштуу чек ара жабылып, товарлар дээрлик келбей калганы айтылууда. Мунун таасири сезилип жатабы? Мындан кийинки кырдаалды кантип болжолдосок болот?
Кубан Чороев: - Азырынча бул ооруга байланыштуу олуттуу өзгөрүүлөрду деле байкай элекпиз. Анын үстүнө жыл сайын ушул күндөрү Кытайдагы майрамга байланыштуу чек ара жабылчу. Ошого жараша ишкерлер да алдын-ала даярданып, товарларды көбүрөөк өлчөмдө алып келип алчу. Кытайдагы коронавирустун жайылышы Кыргызстанга эле эмес, бүткүл дүйнөгө да таасирин тийгизип жатканын Дүйнөлүк соода уюму, Американын федералдык уюму да айтып жатат. Алардын эсептөөсү боюнча бул оору дүйнөлүк дүң өнүмдүн 10-15% кемишине таасир этүүдө.
Албетте, бул кырдаал Кыргызстанга да таасир тийгизет. Кытайдан бизге 2 миллиардан ашык товарлардын келип жатышы Кыргызстандын ички дүң өнүмү үчүн чоң цифра. Оптимисттик ой менен айтканда коронавирустун денгээли 2-3 айдын тегерегинде жоюлат деп үмүттөнөбүз, буюрса анан баары калыбына келет.
Пессимисттик ой менен айтсак, эгерде абал дагы кыйындап кетсе, анда Кыргызстанга кыйын эле болот. Өзгөчө биздин кийим тигүү тармагы, эмерек жасагандар чийкизаттын баарын Кытайдан алып келишет. Адегенде ошолорго өтө оор болот, алар кыйналат.
«Азаттык»: - Зайнидин мырза, соода-сатыкты жөнгө салуунун жолдору кандай? Кытайдан келе турган товарлардын ордун ким, кайдан толуктайт? Ал үчүн кандай чара көрүшүбүз керек?
Зайнидин Жумалиев: - Биз бул маселени күндө талкуулап жатабыз. Абалга мониторинг жүргүзүп жаткан атайын башкармалык бар. Аймактардагы биздин кызматкерлер да жер-жерлердеги, базарлардагы бааларга да көз салып турушат. Кандай товарлар бар, кайсы товарга керектөө болуп жатат, баа көтөрүлүп жатабы же жокпу - мунун баары биздин көзөмөлүбүздө.
Биз бир жуманын ичинде ушулардын баарын эсептеп, талдап туруп, анан мындан аркы пландарыбызды иштеп чыгалы деген ниетте турабыз. Мисалы, Кытайдан товар келбей калса алардын ордун кантип толтурабыз деген суроолорго жооп издейбиз. Кудайга шүгүр, учурда эл керектөөчү товарларды бардык жерде тапса болот. Ошол эле Орусиядан, Түркиядан, Казакстандан тапсак болот, Кыргызстандын ички базарынан дараметин көтөрүшүбүз керек.
(Талкуунун толук вариантын ушул жерден көрүңүз)
Эскертүү!
«Азаттыктын» материалдарына пикир калтырууда төмөнкү эрежелерди так сактоону өтүнөбүз: кайсы бир саясий партияга, топко үгүттөгөн, же каралаган, бир нече жолу кайталап жиберилген, адамдын беделине шек келтирген, келекелеген, кордогон, коркутуп-үркүткөн, басмырлаган жана жек көрүүнү козуткан пикирлер жарыяланбайт. Эрежени сактабай жазылган пикирлер сайтка чыкпайт. Модератор пикирлерди жарыялоо же андан баш тартуу укугун өзүнө калтырат.
